پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1399 | دوره:17 | شماره:37 (پیاپی 64) |تعداد مقالات:12

پژوهش حاضر قصد دارد ابتدا خاستگاه های فکری و نظری برنامه درسی سایه را مورد تحلیل قرار دهد سپس شواهد و مصادیق مربوط به این مفهوم را از مدارس ایران ارائه کند. رویکرد حاکم بر این پژوهش کیفی است که در مرحلة اول روش تحلیلی-توصیفی و در مرحلة دوم از روایت پژوهی استفاده شده است. جامعة آماری پژوهش، شامل معلمان، دانش آموزان دورة اول متوسطه و نیز دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان شهر اردبیل بودند که به صورت هدفمند چند مدارس شهر، انتخاب و روایات و تجارب آنها گرداوری شد. ابزار گردآوری داده ها علاوه بر منابع مکتوب در مورد نظریه ها و دیدگاه ها، مصاحبة روایی بود. داده های حاصل از 5 مصاحبه انفرادی و گروهی، به اشباع نظری رسید. داده ها با روش تحلیل مضمونی تجزیه وتحلیل شد که شامل 6 مضمون اصلی است و عبارت اند از: فعالیت های زیرزمینی دانش آموزان، سندسازی، مهندسی نتایج امتحانات، تناقض در گفته ها و عمل، تبعیض و مقاومت دانش آموزان. این مضامین به همراه مضامین فرعی و مفاهیم آن از مهم ترین مصادیق برنامه درسی سایه در مدارس ایران هستند. همچنین بر اساس نتایج این پژوهش این فعالیت ها و مصادیق، ریشه در نظریه مقاومت، نظریة فراخود یا سوپراگوی ژاک لکان و نیز اندیشه های اسلاوی ژیژک دارند.

پژوهش حاضر با استفاده از روش پدیدارنگاری درصدد کشف کلیدی ترین ادراک متخصصان برنامه درسی ایران از مؤلفه های برنامه درسی نوفهمی است. از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 21 نفر از متخصصان واجد شرایط، داده های لازم گردآوری و پس از طی فرایند کدگذاری، در قالب 251 کد باز، 81 کد محوری و 29 کد انتخابی، در زیرمجوعة هشت مؤلفه پارادایم نوفهمی، سازمان دهی شدند. حاصل نهایی تحلیل داده ها، حاکی از آن است که رهایی بخشی؛ برنامه ای نقاد و روشنگر، عدالت محور، روشنفکر مدار و یادگیرنده محور است. توجه به عوامل فرامدرسه ای؛ با نگاه جامع فرهنگی، تلقی زمینه ای و همسویی با تجارب جامعه محلی به دنبال مدیریت عوامل تأثیرگذار بر برنامه درسی است. تاریخ نگاری؛ مترادف با پایش روندی و جامع عقاید برنامه درسی، مکتوب کردن میراث برنامه درسی، عبرت آموزی، وقایع نگاری عقاید برنامه درسی و اقدام مبتنی بر خودشناسی به کار رفته است. میان رشته ای؛ مدیریت تعاملی و همه جانبه نگراست. بین المللی کردن مطالعات برنامه درسی؛ بسترسازی تعاملات فرهنگی، شور فرهنگی و هم افزایی فرهنگی در برنامه های درسی است. رابطة نظریه و عمل در نگرش های تمایل قطبی به نظریه، تمایل رفت و برگشتی و تمایل قطبی به عمل توصیف شده است. تغییر برنامه ریزی درسی به فهم برنامه درسی در اعتقاد به شیفت پارادایمی، عدم اعتقاد به شیفت پارادایمی و معنابخشی و نموددهی به هویت های جدید برنامه درسی تجلی یافته و درنهایت اتوبیوگرافیکال بودن برنامه های درسی با عناوین شخصی شده، ترکیبی و پژوهش محور مشخص شده است.

پژوهش حاضر در جستجوی کشف تجارب آموزشی مشترک معلمان دورة ابتدایی از وضعیت موجود آزادسازی برنامه درسی بوده است. هدف پژوهش نشان دادن تمهیدات و اقداماتی بود که در راستای آزادسازی برنامه درسی صورت گرفته است. روش پژوهش از نوع تحقیقات کیفی و به شیوة پدیدارشناسی تفسیری بوده و جامعة آماری پژوهش، همة آموزگاران مدارس دورة ابتدایی شهرستان های خوی و چایپاره را در سال تحصیلی 96-95 شامل شده است که به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. در این راستا مصاحبه های نیمهساختاریافتهای با 23 نفر از آموزگاران صورت گرفت. داده های به دست آمده با استفاده از روش پدیدارشناسی اسمیت (1995) مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفت. یافته های این تحقیق دارای 4 مضمون اصلی شامل موانع و محدودیت ها، نقش معلمی، نوآوری ها و مشارکت ذینفعان بود که هرکدام دارای چندین مضمون فرعی بودند که جمعاً در 20 مؤلفه فرعی قرار گرفتند و عبارت اند از: تمرکززدایی متمرکز، دیدگاه حاکم بر برنامه درسی ملی، آموزش ضمن خدمت، ماهیت دورة ابتدایی، پذیرش اجتماعی، هویت حرفه ای، فرهنگ معلمی، معلم به عنوان محقق، گروه های معلمان، جایگاه معلمی، تولید محتوای الکترونیکی، برنامه درسی تلفیقی، طرح های آموزشی، نظریه سازنده گرایی، دبیرخانه های استانی، همایش ها، راهبران برنامه درسی، سرگروه های معلمان، شورای معلمان، انجمن اولیا و مربیان.

تجربیات جهانی حاکی از آن است که توفیق برنامه های نوآورانه فقط در طراحی و تولید آن خلاصه نمی شود، بلکه پذیرش و اجرای موفقیت آمیز نیازمند مشارکت، همکاری و پذیرش و اشاعة آن توسط ذینفعان در مرحلة اجرای برنامه ها است که دانشگاه فرهنگیان و برنامه های درسی آن نیز از این قاعده مستثنا نیست. پژوهش حاضر به دنبال تبیین پدیدارشناسانة موانع پذیرش و اجرای نوآوری در برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان است. جامعة پژوهش شامل متخصصان حوزة تربیت معلم و برنامه درسی با حداقل یک مقاله یا کتاب درزمینة تربیت معلم است. روش انتخاب نمونه، هدفمند و از نوع نظری است که بر اساس قاعدة اشباع نظری تعداد 14 شرکت کننده به بیان تجربیات خود پرداختند. داده های پژوهش با استفاده از مصاحبة نیمه ساختاریافته جمع آوری و با بهره گیری از تحلیل مضمون، تحلیل و تفسیر شد و یک مضمون فراگیر، هفت مضمون سازمان دهنده و 27 مضمون پایه، شناسایی شد. یافته های پژوهش نشان داد که موانع فرهنگی، قدرت، اجتماعی، فردی، اجرایی، سازمانی و فراسازمانی از مهم ترین موانع پذیرش و اجرای نوآوری در برنامه های درسی دانشگاه فرهنگیان محسوب می شوند. سرانجام پیشنهادهای لازم برای افزایش سطح پذیرش و کاهش مقاومت در برابر اجرای نوآوری در برنامه های درسی دانشگاه فرهنگیان ارائه شد.

این پژوهش با هدف بررسی مفهوم مدرسه درخانه، جایگاه آن در داخل و خارج از کشور و جنبه فرصت یا تهدید بودن آن در ایران انجام شد. برای دستیابی به این تبیین، با استفاده از روش سنتزپژوهی، جمعاً تعداد 127 پژوهش مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. پس ازآن، 95 اثر شامل کتاب، مقاله و پایان نامه؛ با روشی نظام مند انتخاب، واکاوی محتوایی و دسته بندی شدند. معیار انتخاب این مطالعات، بررسی مؤلفه های فوق طی سال های 2018-1976 برای 60 سند خارجی و 1396-1370 در 35 اثر داخلی بود. سپس ترکیبی از یافته های به دست آمده، طبق اصول تلفیق، بازاندیشی و بازآرایی داده ها ارائه شد. در پایان هر بخش نیز، تجمیع یافته ها و نتیجه گیری کلی، در صورت ضرورت ارائه شده است. نتایج نشان داد؛ به دلیل برخی عوامل آموزشی مانند کمبود امکانات، حافظه محوری، کمبود خلاقیت، کتاب محوری و. . . و نیز عوامل ارزشی از قبیل؛ تضاد ارزش های دینی و اجتماعی، توجه به علایق کودکان، دوست داشتنی بودن مدرسه درخانه و. .، استفاده از این رویکرد یک فرصت آموزشی به شمار می آید؛ که بر ابعاد تهدیدزای آن مانند؛ عدم رسمیت قانونی، صرف وقت زیاد، کمبود ابزارهای کنترل و. . . برتری دارد. توجه به رویکردهای نوین آموزشی، شکستن انحصار آموزش رسمی و انجام پژوهش های کاربردی در این زمینه، به عنوان پیشنهاد ارائه شده است.

هدف از پژوهش حاضر، تبیین تجربه متخصصین تعلیم و تربیت و آموزش زبان انگلیسی برای آموزش زبان انگلیسی در دوره اول متوسطه است. مطالعه کیفی حاضر با رویکرد پدیدارشناسی در پاییز 1397 بر روی 21 متخصص تعلیم و تربیت و آموزش زبان انگلیسی به روش نمونه گیری هدفمند و تا اشباع داده ها انجام شد. این مطالعه با رعایت محرمانه بودن اطلاعات و امکان ترک مطالعه در هر زمان که مایل بودند، ادامه یافت. روش جمع آوری داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام گرفت. نحوة تجزیه وتحلیل یافته های این پژوهش بر اساس سه کدگذاری «باز»، «محوری» و «انتخابی» انجام شد. داده های مصاحبه چندین بار به صورت فعال و تعاملی خوانده شد و سپس به صورت باز کدگذاری شد. پس از کدگذاری باز، داده های حاصل از آن بر اساس محورهای مشترکی که میان آنها بروز یافته است در کنار هم قرار گرفت و فراوانی آنها شد. سپس کدهای محوری بر اساس همانندی و ناهمانندی هایی که با یکدیگر داشتند در تم هایی گنجانده شد. فراوانی و درصد هر یک از کدهای محوری محاسبه شد. با تحلیل و ادغام مؤلفه های اصلی، 2 مؤلفه اصلی شناسایی و با تحلیل مؤلفه های اصلی، 28 مؤلفة فرعی استخراج گردید. نتایج به دست آمده نشان می دهد که از میان مؤلفه های فرعی به دست آمده از تحلیل پاسخ های متخصصین تعلیم و تربیت و آموزش زبان انگلیسی، مهم ترین روش برای آموزش زبان انگلیسی، ارتقا انگیزة زبان آموزان از طرق مختلف برای یادگیری زبان انگلیسی توسط معلم در کلاس درس در دورة اول متوسطه است.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مسائل موجود بر دانش پژوهی تدریس اعضای هیئت علمی به واکاوی پدیده سایش با توجه به بافت حاکم بر دانشگاه های ایران پرداخته است. این پژوهش در پارادایم تفسیرگرایی با رویکرد کیفی و بر اساس روش پژوهش نظریة داده بنیاد (مبنایی)، با 19 عضو هیئت علمی دارای مرتبه استادیاری و در دو حوزة علوم انسانی و مهندسی دانشگاه های جامع شهر تهران از طریق مصاحبه های عمیق نیمه ساختارمند به صورت هدفمند و با استفاده از راهبردهای نمونه گزینی با حداکثر تنوع انجام شده است. تحلیل داده های حاصل درسه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی صورت پذیرفت. بر اساس یافته ها، پدیدة سایش در آموزش عالی ایران دارای ابعاد کلامی و اجتماعی است. این پدیده به دلیل شرایط سازمانی و فردی ظهور یافته (عوامل علّی) و به واکنش هایی چون اجتناب و تقابل (راهبرد) منجر شده است. این واکنش ها تحت تأثیر پاسخ مسئولان، تاب آوری (شرایط مداخله گر)، ساختار و فرهنگ دانشگاهی (شرایط زمینه ای) بروز پیدا کرده و به آسیب پذیری شغلی، فردی و اجتماعی (پیامد) منجر شده اند. نتایج بیانگر آن است که، کارکرد آموزش در این بستر در سه سطح تدریس خوب (مبتنی بر تجربة فردی)، تدریس عالمانه (مبتنی بر تلفیق دانش محتوایی و پداگوژی) و دانش پژوهی آموزشی (نشر دانش مدرسی) تعریف شده است. از منظر اعضای هیئت علمی با توجه به گسترة پدیدة سایش، فرایندهای تدریس مبتنی بر تجربة شخصی انجام می شود و به طور سازمان دهی شده، برنامه های توانمندسازی و نشر دانش مدرسی، پیش بینی نشده است.

هدف پژوهش حاضر، تعیین رابطة هویت فرهنگی با کیفیت تدریس اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) بوده است روش تحقیق همبستگی است. جامعة آماری همة اساتید دانشگاه در سال تحصیلی 94-93 برابر با 1070 نفر بودند حجم نمونه با استفاده از روش کوکران و نمونه گیری تصادفی طبقه ای 283 نفر برآورد شد. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامة محقق ساختة هویت فرهنگی با 30 سؤال که شامل مؤلفه های (تعلق به سرزمین، زبان، سنت ها و آداب ورسوم) و پرسشنامة کیفیت تدریس خانم اکبری منجزمویی با 40 سؤال بود. پایایی پرسشنامه هویت فرهنگی بر اساس ضریب آلفای کرونباخ 92/0 و پایایی پرسشنامه کیفیت تدریس 87/0 برآورد گردید روایی صوری و محتوایی پرسشنامه هویت فرهنگی نیز بررسی شد. تجزیه وتحلیل داده های پژوهش در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که بین میانگین نمرة هویت فرهنگی و کیفیت تدریس اساتید ارتباط معنادار آماری وجود دارد. همچنین میانگین نمرات اساتید در مؤلفه های هویت فرهنگی و مؤلفه های کیفیت تدریس به تفکیک گروه، جنس و سابقة تدریس، تفاوت معنادار آماری وجود ندارد. همچنین بین مؤلفه های تعلق به سرزمین با کیفیت تدریس و مؤلفه های کیفیت تدریس (ویژگی های شخصیتی، مدیریت کلاس درس، فرایند تدریس و توسعة حرفه ای) رابطة معنادار آماری وجود دارد. بین مؤلفه های زبان با کیفیت تدریس و مؤلفه های کیفیت تدریس و همچنین بین مؤلفه های سنت ها (آداب ورسوم) با کیفیت تدریس و مؤلفه های کیفیت تدریس رابطة معنادار وجود دارد.

هدف پژوهش طراحی و اعتبارسنجی چارچوب برنامه درسی آموزش کاهش خطرپذیری از بلایای طبیعی برای دورة ابتدایی بود. این پژوهش جزء تحقیقات ترکیبی از نوع اکتشافی-متوالی است. در بخش کیفی 12 نفر از متخصصان و اساتید پژوهشکدة زلزله شناسی و دانشگاه های کشور و متخصصان مدیریت بحران با روش نمونه گیری هدفمند و با تکنیک گلوله برفی انتخاب شدند. در این بخش از روش مصاحبه، بررسی پیشینه و مطالعه منابع، متون و اسناد بالادستی برای دستیابی به مفاهیم، عبارات و واژه های کلیدی مرتبط با چارچوب مذکور استفاده گردید و داده های کیفی اولیه حاصل شد. با روش تحلیل مضمون، داده های کیفی تحلیل شد و چارچوب اولیه شکل گرفت. برای اعتباریابی چارچوب اولیه از معیارهای اعتبار سنجی کیفی استفاده شد. در بخش کمی، جامعة آماری شامل متخصصان دانشگاهی در حوزة مطالعات برنامه درسی و معلمان دورة ابتدایی بودند؛ که تعداد 20 نفر از متخصصان دانشگاهی در رشتة برنامه ریزی درسی و 110 نفر از معلمان دورة ابتدایی از بین تمامی معلمان دورة ابتدایی منطقه سرچهان (400 نفر) با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. برای جمع آوری داده های کمی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. برای سنجش روایی پرسشنامه از روش های روایی صوری و محتوایی و تحلیل عامل و برای محاسبة پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج تحلیل عامل نشان داد که روش های تدریس با بار عاملی 96/0، محتوا و هدف 94/0، روش های ارزشیابی 93/0، مواد و منابع 97/0 و منطق و چرایی با بار عاملی 93/0 به ترتیب تبیین کنندة چارچوب برنامه درسی آموزش کاهش خطرپذیری از بلایای طبیعی در دورة ابتدایی هستند؛ و همچنین ضریب آلفای کرونباخ بالای 90/0 بیان کنندة پایایی قابل قبول عناصر برنامه درسی بود؛ بنابراین اعتبار چارچوب نهایی برنامه درسی مورد تأیید قرار گرفت.

هدف این پژوهش، بررسی اثربخشی آموزش بازنمایی های طرح واره ای بر توانایی حل مسائل غیرمعمولی ریاضی دانش آموزان پایه ششم ابتدایی است. این پژوهش از نوع تحلیل محتوا و طرح-های نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون-پس آزمون-پیگیری با گروه کنترل است. پس از مطالعه و طراحی آموزشی، 40 نفر از دانش آموزان پسر پایه ششم ابتدایی مشغول به تحصیل در یک آموزشگاه در سال تحصیلی 97-1396 در شهر یاسوج به صورت داوطلب در این پژوهش شرکت کردند. مشارکت کنندگان با انتساب تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شده و برای 12 جلسه (هر هفته یک جلسه) با استفاده از روش آموزش بازنمایی-محور تحت آموزش قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده ها در بخش تحلیل محتوا چک لیست و در بخش نیمه آزمایشی آزمون محقق ساخته بود. برای تجزیه وتحلیل داده ها در تحلیل محتوا از تکنیک آنتروپی شانون و در بخش نیمه آزمایشی از آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر استفاده شد. نتایج تحلیل محتوا نشان می دهد بیشترین توجه برای توزیع و حضور مسائل غیرمعمولی به ترتیب به مسائل بازنمایی سلسله مراتبی سپس بازنمایی جزء-کل و درنهایت به مسائل بازنمایی شبکه ای شده است و مسائل بازنمایی ماتریسی جایگاهی در کتاب درسی ندارند. همچنین نتایج تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر نشان داد که تفاوت معناداری در میانگین تمام مؤلفه های توانایی حل مسائل غیرمعمولی (05/0P<) بین گروه کنترل و آزمایش وجود دارد؛ لذا آموزش بازنمایی های طرح واره ای موجب افزایش توانایی حل مسائل غیرمعمولی ریاضی در دانش آموزان شده است. به علاوه این نتایج نشان می دهد که استفاده از بازنمایی های طرح واره ای در حل مسائل غیرمعمولی در طول زمان ثبات دارد. نتایج این مطالعه لزوم توجه ویژه به بازنمایی های طرح واره ای در کتاب ریاضی پایه ششم ابتدایی و استفاده معلمان و دبیران ریاضی از این بازنمایی ها در حل مسائل غیرمعمولی را مورد تأکید قرار می دهد.

هدف پژوهش حاضر، تحلیل برنامه درسی پایه ششم ابتدایی به لحاظ توجه به حقوق تربیتی کودکان بر اساس دیدگاه معلمان و دانش آموزان شهر مرند بود. پژوهش حاضر ازنظر روش شناسی، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعة آماری پژوهش شامل معلمان و دانش آموزان ششم ابتدایی مرند در جریان سال تحصیلی 94-95 بود. حجم جامعة آماری دانش آموزان برابر با 1812 نفر است و حجم جامعة آماری معلمان پایه ششم نیز 65 نفر در نظر گرفته شد. به استناد جدول مورگان و کرجسی و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبتی 320 نفر از دانش آموزان و 56 نفر از معلمان به عنوان نمونه انتخاب شدند. در این پژوهش از دو پرسشنامة محقق ساخته برای بررسی مؤلفه های حقوق تربیتی استفاده گردید. پرسشنامة اول برای بررسی نظرات معلمان با توجه به مؤلفه های حقوق تربیتی کودک و پرسشنامة دوم برای دانش آموزان استفاده شد. برای اطمینان از پایایی پرسشنامه ها ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید که این ضریب برای پرسشنامة دانش آموزان 86/0 و برای پرسشنامة معلمان 78/0 به دست آمد. همچنین روایی سازه پرسشنامه از طریق تحلیل عاملی اکتشافی، به روش تجزیه مؤلفه های اصلی و چرخش واریماکس و نمودار اسکری کتل به دست آمد. برای تحلیل سؤالات تحقیق از آزمون t تک نمونه ای و تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر استفاده گردید. یافته های تحقیق نشان داد که از دیدگاه دانش آموزان از بین مؤلفه های حقوق تربیتی فقط به مؤلفه پیگیری اهداف تربیتی به میزانی کمتر از حد متوسط توجه شده است ولی به سایر مؤلفه ها بالاتر از حد متوسط توجه شده است. درحالی که از دیدگاه معلمان به همة مؤلفه های حقوق تربیتی توجه کافی شده است.

هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتاب درسی مطالعات اجتماعی دورة اول دبیرستان بود. روش پژوهش از طریق تحلیل محتواست. جامعة آماری پژوهش، کتاب درسی مطالعات اجتماعی اول دبیرستان بود که متشکل از 1605 جمله، تصویر و عبارات مستقل است. منابع مورد مطالعه و تحلیل در این پژوهش، چک لیست تحلیل محتوای کمی است. نتایج یافته های پژوهش گویای آن است که درمجموع حدود 34 درصد از پیام های کتاب درسی منطبق بر تربیت اجتماعی است. شاخص های مشارکت اجتماعی حدود 103 مورد و شاخص وحدت و همبستگی 90 مورد می باشند که بیشترین فراوانی را در کتاب درسی به خود اختصاص داده است. به عنوان نتیجه گیری می توان گفت مؤلفه های بسیار مهم تربیتی که تقریباً در این کتاب نادیده گرفته شده است مواردی مانند حیا و امربه معروف و نهی از منکراست. علاوه بر اینکه صداقت، عدالت، نقدپذیری و. . . از اجزای اساسی تربیت اجتماعی است که با توجه به یافته های پژوهش محتوای کتاب نادیده گرفته شده است.