پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت
سال:1399 | دوره:9 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

ترجمه به عنوان یکی از اصلیترین عوامل جهانی شدن یک اثر ادبی، نقش مهمی در ارتباط بین ملتها و فرهنگهای مختلف دارد. این عنصر زبانی بستر تعامل و کنش و واکنش میان دو اندیشه را فراهم و افقهای فکری جدیدی را به روی این دو میگشاید. یکی از مهمترین متون ادبی که از دیرباز تاکنون توجه بسیاری از محققان را به خود جلب نموده، کلیله ودمنه ابن مقفع است که ابوالمعالی نصرالله منشی آن را از عربی به فارسی ترجمه کرده است. دردوره های مختلف، مترجمان هنگام ترجمه این کتاب از زبان سانسکریت به زبانهای دیگر، مترجمان بر حسب ذوق خویش و در گذر زمان دخل و تصرفاتی را د اعمال نموده اند که یکی از آن ها تصریح یا شفاف سازی است. این تکنیک در عصر جدید، نخستین بار توسط داربلنه، به عنوان یکی از استراتژیهای ترجمه مطرح و فرضیه وچارچوب آن تعیین گردید. این پژوهش با ماهیت ماهیت توصیفی تحلیلی به بررسی نحوه بازنمود فرآیند تصریح در ترجمه نصرالله منشی پرداخته است. بدین منظور، باب "شیر و گاو" از کلیله و دمنه را انتخاب وموارد تصریح استخراج شده است. یافته ها نشان میدهدکه مترچم قرنهاپیش، به عنوان یک نظریه پرداز ترجمه، از تمام انواع تصریح در سطح معنا و کلام از قبیل جانشینی، ارجاع، حذف، انسجام منطقی و تبیین استفاده کرده است و از این میان «تبیین» نسبت به دیگر موارد، بسامد بالاتر و «تصریح در سطح معنا» بسامد کمتری دارد.

نقد روانکاوی، رویکرد مهمی در عرصه شناخت بهتر و عمیق تر آثار ادبی است. در این رویکرد، مباحثی مانند ضمیر «خودآگاه»، «نیمه خودآگاه» و «ناخودآگاه» اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا آثار ادبی یکی از تجلی گاه های مهم ضمیر ناخودآگاه است که دربردارنده کام ها و آرزوهای سرکوب شده ای است که به مرور زمان به سوی این ضمیر راه یافته، در آن جای گیر شده است. هنرمند و در اینجا شاعر، تمایلات وازده خود را والایش می کند و با استفاده از ترفندهای هنری و آرایه های ادبی به نحوی آن ها را در آثار خود منعکس می سازد که خواننده آن آثار به التذاذ ادبی دست می یابد و درست به همین سبب، همه آثار هنری، به ویژه آثار ادبی بستر بسیار مناسبی برای نقد روانکاوانه هستند. در این پژوهش تحلیلی توصیفی، ضمن ارایه توصیف مختصری از مقوله های روانکاوی پنج گانه، یعنی «خودآزاری»، «دگرآزاری»، «دیده بانی»، «عشق به هم جنس» و «بت وارگی»، بازتاب های پیدا و پنهان آن ها را در غزلیات سعدی استخراج کرده، به طبقه بندی آن ها پرداخته و به این نتیجه رسیده ایم که سعدی اولا این مقوله ها را با بسامد نسبتا بالایی در غزلیات خود بازتاب داده است، ثانیا با استفاده از هنر شاعری و ترفندهای بلاغی، آن ها را به بهترین شکل ممکن، تصعید، تلطیف و بیان کرده است، تا آنجا که می توان «والایش» را یکی از عوامل مهم التذاذ ادبی از شعر سعدی دانست.

لکان نه تنها ناخودآگاه را دارای ساختار زبان، بلکه آن را زاییده زبان می داند. مهم ترین کلیدواژه نظریه «ناخودآگاه زبانی» مفهوم زبان شناختی «دیگری بزرگ» است که در سایه نظام سه گانی ساحت های «واقعی، خیالی، نمادین» مفاهیم روانکاوانه بنیادینی چون ناخودآگاه، اگو، میل وغیره. . . را بازتعریف می کند. دیگری بزرگ دلالت بر نظم نمادینی دارد که خود را بر فرایند سوبژکتیویته تحمیل می کند. از آنجا که هم رویکرد ناخودآگاه زبانی، هم متن «یک داستان محشر» بر فرایند تحمیلی تکوین سوژه تمرکز دارند، لذا آن رویکرد برای تحلیل این متن اختیار شده است. با التفات به اینکه رویکرد ناخودآگاه زبانی، روشی پساساختگرا است و هدف پساساختگرایی، دگرخوانی متن، هدف از پژوهش حاضر دگرخوانشی است که از تلاقی بایسته های روانکاوانه این نظریه با رهیافت های استعاری نهفته در متن حاصل می آید. از آنجا که لکان استعاره و مجاز را مجرای تحقق سوژه می داند، پژوهش پیش رو به روش تحلیلی توصیفی، ضمن کشف استعارات و مجازهای مرتبط با سوبژکتیویته، در پی چگونگی نقش این استعاره ها و مجازها در بازخوانی روان کاوانه متن می باشد. کم توجهی پژوهشگران ادبیات کودک به رویکردهای بین رشته ای، نگاه تک بعدی و صرفا آرایه ای آن ها به استعاره، و نیز تغافل از خوانش های نشانه شناختی داستان ضرورت پژوهش را انکارناپذیر می نماید. این پژوهش برای نخستین بار از نظریه لکان برای خوانش بینامتنی دو متن نوشتاری و تصویری بهره می گیرد.

امیرخسرو دهلوی، شاعر، عارف و موسیقیدان بزرگ فارسی زبان هند، حلقه اتصال و پیوند سه فرهنگ غنی، ایرانی اسلامی و هندی است. شناخت خدمات ارزنده او در حوزه شعر و موسیقی و پیوند این دو در بیان مفاهیم، برای درک درست از رابطه فرهنگ شعری زبان فارسی با موسیقی، بسیار مهم است. مثنوی ارزشمند«نه سپهر» او از جمله منابع قابل اعتنا و اعتمادی است که سرشار از مفردات، ترکیبات و اصطلاحات مربوط به علم موسیقی است. ایهام موسیقایی، یکی از بارزترین ویژگی های بدیعی این اثر است. بنابراین، برای شناخت اهمیت موسیقی در پرورش مفاهیم شعری امیرخسرو، منبعی بسیار مهم به شمار می رود. در این پژوهش، کوشش شده است تا بازتاب صنعت ادبی ایهام موسیقایی در این اثر بررسی و گزارش شود.

در میان تصویرهای متنوع شعر شفیعی کدکنی، نوعی تصویر گسترده به چشم می خورد که هم یکی از مشخصه های سبکی او محسوب می شود و هم از عواملی است که باعث انسجام در محور عمودی شعرش می گردد. ما این نوع تصویر را «تصویر زنجیره ای» نام نهاده ایم. در تصویر زنجیره ای، آخرین پاره از یک بند، در ابتدای بند دیگر تکرار می شود و این تکرار، چند بار به صورت متوالی انجام می گیرد. هدف مقاله حاضر آن است که تصویرهای زنجیره ای را در شعر شفیعی شناسایی کند و نحوه کاربرد این نوع تصاویر را در شعر او به روش بلاغی و تطبیقی تحلیل نماید. نویسندگان کتب بدیع، این شیوه را صنعتی لفظی انگاشته اند و آن را ذیل نام هایی چون «متتابع»، «تشابه الاطراف» و «ذوبطنین» تعریف کرده اند. این تعریف ها ایراد هایی دارد و مشخصات تصویر مورد نظر ما را به دقت روشن نمی سازد. شفیعی کدکنی ضمن ترکیب این نوع تصویر با نگاه تازه و جهان بینی فلسفی، عمق و معنایی انسانی به این صنعت بخشیده است. تصویرهای زنجیره ای مولفه های دیگر شعر شفیعی، مانند الهام پذیری از شاعران فرنگی، اندیشه های اجتماعی و طبیعت گرایی را آینگی می کند. این تصویر در نثر و نظم کهن فارسی، ادبیات عامیانه (هیچانه ها و قصه ها)، شعر نو فارسی و یا حتی شعر جهان سابقه دارد و اشعار بعضا زیبایی با استفاده از این تصویرپردازی خلق شده است.

جمال ادبی و اعجاز هنری قرآن کریم همواره یکی از عوامل اصلی جذب مخاطب بوده است. اقتباس یکی از شیوه های بلاغی است که می تواند با اعتبار، ضمانت، وجاهت، غنا و مقبولیت بخشیدن به متن، موجب جلب بیشتر مخاطبان و سرانجام، اقناع آنان گردد. تفسیر خزاین الانوار و معادن الاخبار از تفاسیر ادبی عرفانی دوره صفویه است که در سال های اخیر مورد تحقیق، تصحیح و چاپ قرار گرفته است و آن را در قرن دوازدهم هجری قمری، عالم، محدث و مفسر ادیب دوره صفویه، «میرمحمد رضا بن محمد مومن خاتون آبادی» آن را نوشته است. از ویژگی های منحصر به فرد این تفسیر، مقدمه چهارده خزانه ای آن است. در واقع، خزاین مزبور پیش نیازها و علوم مورد نیاز مفسران قرآن کریم را تبیین می کند. مولف در خزانه سوم، به تفصیل به شرح صنایع بدیع لفظی و معنوی، بیان و آنگاه به تشریح علوم قرآنی پرداخته است و از این منظر، نمونه اعلایی از مقدمه نویسی را برای اهل فن رقم زده است. پژوهش حاضر به کمک روش مطالعات کتابخانه ای و به شیوه های توصیف، تحلیل و مقایسه، استفاده هنرمندانه خاتون آبادی از هنرسازه اقتباس در دیباچه اثرش را از دو منظر کمی و کیفی بررسی کرده است و نشان داده که وی با بهره گیری از اقتباسات (کامل، ناقص و منقطع) و استفاده هنری از آهنگ، اصوات، تکرار و خاصیت القاگری آن ها و با به کارگیری سایر صنایع بدیع لفظی و معنوی، همچون تلمیح، جناس و مراعات نظیر در کنار اقتباسات قرآنی، جلوه ای بدیع و تاثیرگذار از اقتباس را به نمایش گذاشته است.