اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی
سال:1398 | دوره:7 | شماره:2 (پیاپی 26) |تعداد مقالات:9

یکی از مهمترین عوامل محدود کننده تولید و نگهداری گوجه فرنگی در ایران، بیماری لکه موجی با عامل Alternaria alternata می باشد. تحقیقات نشان داده است برخی متابولیت های ثانویه گیاهان دارویی در جلوگیری از رشد قارچ ها مؤثر بوده و جایگزین مناسبی برای سموم شیمیایی هستند. در تحقیق حاضر، برگ و سرشاخه گلدار آویشن، پونه، نعناع فلفلی، مرزه، نعناع ارومیه در مرحله شروع گلدهی، سرشاخه های گل دار بومادران زرد در مرحله گلدهی کامل و بذور رسیده رازیانه، شوید و زنیان در سال 1396 از باغ گیاهان دارویی مرکز آموزش عالی شهید باکری میاندوآب جمع آوری و پس از شناسایی مورد استفاده قرار گرفتند. برگ های بالغ گیاه دارویی اکالیپتوس نیز در تابستان سال 1396 از استان فارس، شهرستان فراشبند جمع آوری و مورد استفاده قرار گرفت. اسانس مواد گیاهی به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر استخراج شد و ترکیبات اسانس همه گونه ها با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگرافی مشخص گردید. اثر ضد قارچی اسانس های استخراج شده روی رشد کلونی قارچ Alternaria alternata به روش اختلاط اسانس با محیط کشت PDA با غلظت های صفر، 200، 400، 800 و 1200 ppm در سه تکرار بررسی شد. نتایج نشان داد، نوع و غلظت اسانس بر جلوگیری از رشد کلونی قارچ تاثیر معنی داری دارد. بیشترین تاثیر بازدارندگی مربوط به اسانس مرزه، زنیان و آویشن در غلظت های 800 و 1200 ppm و اسانس گیاه دارویی شوید در غلظت 1200 ppm می باشد.

دراین مطالعه سرشاخه های گلدار درمنه ایرانی (Artemisia persica Boiss. ) در فصل تابستان سال 1396، از مزرعه تحقیقاتی نورآباد لرستان برداشت و اسانس گیاهان به روش های تقطیر با آب و سیال فوق بحرانی استخراج شد. مهمترین مواد موثره اسانس ها با استفاده از دستگاه GC/MS آنالیز گردید و عملکرد آنتی اکسیدانی و ضد قارچی آنها مورد ارزیابی قرار گرفت. با استفاده از روش براث میکرو دایلوشن اثر اسانس ها بر روی سویه های Microsporum canis، Trichophyton rubrum، Epidermophyton floccosum و Trichophyton mentagrophytes، سنجش شد. همچنین فعالیت آنتی اکسیدانی اسانس ها با دو آزمون مهار رادیکال های آزاد 2 و 2-دی فنیل-1-پیکریل هیدرازیل (DPPH) و 2 و 2-آزینو بیس 3-اتیل بنزوتیازولین-6-سولفونیک اسید (ABTS) ارزیابی گردید. بازده اسانس در روش تقطیر با آب؛ 7/1درصد و در روش سیال فوق بحرانی بین 7/1 تا 7/5 درصد متتغییر بود. عمده ترین ترکیبات شناسایی شده در روش سیال فوق بحرانی عبارت بودند از؛ داوانون (29 درصد)، لاسینیاتافوران H (1/18 درصد)، آرتدوگلاسیا اکسید C (5/8 درصد) و نوروداوانه (6/7 درصد) و در روش تقطیر با آب؛ داوانون (22 درصد)، لاسینیاتافوران G (1/7 درصد) و آرتدوگلاسیا اکسید D (6 درصد)، ترکیبات غالب بودند. اسانس استخراج شده به روش تقطیر با آب دارای بیشترین اثر ضد قارچی بر سویه های اپیدرموفایتون فلوکوزوم و تریکوفایتون منتاگروفیتز با MFC و MIC معادل μ g/mL 32، بود. همچنین اسانس استخراج شده با آب، در آزمون های DPPH و ABTS به ترتیب با IC50؛ 32/20 و 23/14 میکروگرم بر میلی لیتر، بیشترین قدرت مهار رادیکال های آزاد را داشت.

هدف از تحقیق حاضر بهینه سازی کالوس زایی و بررسی میزان بیان ژن های فلاونول سنتاز و چالکون ایزومراز در مسیر تولید کوئرستین تحت تأثیر اشعه ی UV-B در کشت کالوس خیار تلخ می باشد. غلظت های مختلف تنظیم کننده های رشدBAP و 2-4-D و ریز نمونه جهت تولید کالوس در گیاه خیار تلخ در طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار ارزیابی شد. تاثیر اشعه ی UV-B (پنج گروه (شاهد (نور طبیعی)، 5 دقیقه در معرض اشعه (بررسی بیان ژن در 24 و 48 بعد از اعمال تیمار) و 10 دقیقه در معرض اشعه (بررسی بیان ژن در 24 و 48 بعد از اعمال تیمار)) بر بیان ژن های مسیر بیوسنتزی کوئرستین از جمله فلاونول سنتاز و چالکون ایزومراز، میزان فعالیت آنزیم آنتی اکسیدانی فنیل آمونیالیاز و فلاونوئید در بهترین کالوس های انتخاب شده بررسی شد. مقایسه میانگین داده ها نشان داد که بیشترین وزن خشک کالوس در غلظت 5/0 میلی گرم در لیتر 2-4-D و 1 میلی گرم در لیتر BAP برای ریز نمونه ساقه به دست آمد. بیشترین بیان ژن فلاونول سنتاز و چالکون ایزومراز در تیمار اعمال 10 دقیقه اشعه ی UV-B در زمان 24 ساعت بعد از شروع تیماردهی بدست آمده اما این بیان در 48 ساعت بعد از اعمال تیمار کاهش یافته است. بیشترین بیان فنیل آمونیالیاز، کوئرستین و فلاونوئید در زمان 5 دقیقه اعمال تیمار اشعه UV-B در 48 ساعت بعد از اعمال تیمار بدست آمده است. در کل نتایج این تحقیق نشان داد که اشعه ی UV-B در سطح کالوس تاثیر مثبتی بر بیان ژن های مسیر بیوسنتز فلاونوئیدها داشته است.

تبدیل زیستی به منظور تغییر یک پیش ماده کم ارزش به فرآورده ارزشمند دارویی انجام می شود. این پژوهش گلخانه ای جهت ارزیابی اثر محلول پاشی سیترال و ژرانیال مصنوعی در غلظت های 100، 200، 300، 400 و 500 میلی لیتر بر لیتر در کنار محلول پاشی با آب مقطر و بدون محلول پاشی (شاهد) بر کمیت و کیفیت اسانس گیاه دارویی به لیمو Lippia citriodora Kunth. در دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه طی 1394 انجام گرفت. اولین محلول پاشی در مرحله تقریباً 25 سانتی متری انجام شده و 7 و 14 روز بعد تکرار گردید. یک هفته پس از آخرین محلول پاشی، برگ های به لیمو برداشت شد. استخراج اسانس برگ به لیمو با روش تقطیر با آب (طرح کلونجر) انجام شد. در ارزیابی بازده اسانس، محلول پاشی سیترال و ژرانیال و به خصوص غلظت های کم آنها (100 میلی لیتر بر لیتر) و آب مقطر اثر مثبتی بر افزایش درصد اسانس تولیدی نشان داد. تجزیه اسانس با استفاده از دستگاه کروماتوگراف گازی و کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی انجام شد. در کل، 21 ترکیب در اسانس نمونه ها شناسایی و مهمترین ترکیبات شناسایی شده لیمونن، ژرانیال و نرال بود. محلول پاشی سیترال و ژرانیال و به خصوص غلظت های بالای آنها موجب افزایش میزان لیمونن تولیدی شد و بیشترین میزان لیمونن به ترتیب در ژرانیال (500) و سیترال (400 میلی لیتر بر لیتر) به مقدار 24/28 و 54/24 درصد و کمترین میزان لیمونن (83/17) در تیمار شاهد شد. ولی، محلول پاشی سیترال و ژرانیال اثر مثبتی بر میزان نرال و ژرانیال نشان نداد.

شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra L. ) گیاهی است از تیره پروانه آساها، علفی، چند ساله و ایران یکی از کشورهای صادر کننده ریشه آن محسوب می شود. این گیاه در مناطق مختلف ایران رویش دارد از این رو بررسیتنوع فیتوشیمیایی مناطق مختلف حائز اهمیت است. این تحقیق به منظور بررسی محتوای ترکیبات فنلی و فعالیت آنتی اکسیدانی ریشه های به قطر 2 سانتی متر از جمعیت های شیرین بیان در 15 استان و 30 منطقه ایران در سال 1396مهرماه برداشت و جهت آنالیز به آزمایشگاه های گروه باغبانی دانشگاه زنجان منتقل شد. صفات فنل کل (روش فولین سیکالتو)، فلاونوئید کل (روش آلومینیوم کلراید)، آنتوسیانین (روش اختلاف pH) و فعالیت آنتی اکسیدانی (روشDPPH) مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که در بین 30 جمعیت از نظر تمامی صفات در سطح یک درصد اختلاف معنی داری وجود دارد. صفات فنل کل بین 05/456 تا 826 میلی گرم گالیک اسید بر 100 گرم، فلاونوئید کل بین 25/1019 تا 62/2291میلی گرم کوئرسیتن بر 100 گرم، میزان آنتوسیانین بین 89/6 تا 24/26 میلی گرم سیانیدین-3-گلوکوزید در لیتر، فعالیت آنتی اکسیدانی بین 07/62 تا 14/87 درصد متنوع بود. همبستگی مثبت و معنی داری بین صفت فنل کل با فعالیت آنتی اکسیدانی در سطح یک درصد مشاهده شد، ولی با صفات فلاونوئید کل، آنتوسیانین و ارتفاع همبستگی معنی داری وجود نداشت. براساس نتایج حاصل از تجزیه کلاستر، 30 جمعیت شیرین بیان در دو گروه اصلی قرار گرفتند. ارزیابی جمعیت های از نظر صفات فیتوشیمیایی تنوع بالایی را نشان داد که جمعیت های N، KA، BA، T، E، Y، M، MR و SB را می توان به

به دلیل عدم آگاهی از پرورش مورتلخ (Salvia mirzayanii Rech. f. & Esfand) این گیاه به صورت غیر اصولی و بی رویه از عرصه های طبیعی مناطق جنوبی برداشت می شوند بنابراین برنامه های توسعه کشت و پرورش گیاه ضروری به نظر می رسد. در زمستان 1396 در مزرعه تحقیقاتی جهاد کشاورزی شهر لار آزمایشی جهت بررسی اثرات کودهای آلی شامل کود گوسفندی (20، 40 تن در هکتار)، کود گاوی (20، 40 تن در هکتار)، کمپوست زباله شهری (10، 20 تن در هکتار)، ورمی کمپوست (20، 40 تن درهکتار) و شاهد (عدم مصرف کود) بر صفات کمی و شیمیایی گیاه مورتلخ در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار انجام شد. اواسط فروردین کل اندام رویشی گیاهان برداشت و وزن تر و خشک گیاه اندازه گیری شد و همچنین میزان آنتی اکسیدان کل، فنول و فلاونوئید برگ به روش اسپکتروفتومتری و درصد اسانس با روش تقطیر با آب و به وسیله دستگاه کلونجر تعیین گردید. نتایج نشان داد که بیشترین مقدار وزن تر و خشک بوته از تیمار 10 تن در هکتار کمپوست زباله شهری بدست آمد. بیشترین مقدار آنتی اکسیدان کل، فنول و فلاونوئید در تیمار 40 تن کود گاوی مشاهده شد. از بین تیمارهای مورد آزمایش فقط تیمار 10 تن در هکتار ورمی-کمپوست توانست افزایش معنی داری در مقدار اسانس نسبت به شاهد نشان دهد. بطورکلی وزن تر و خشک بوته بیشتر تحت تأثیر کود کمپوست زباله شهری افزایش یافت. تأثیر کودهای دامی بر مواد موثره نسبت به کود کمپوست بیشتر بود. و مقدار اسانس گیاه فقط تحت تأثیر ورمی کمپوست افزایش یافت.

کادمیم یکی از خطرناکترین عناصر سنگین است که به طور طبیعی و یا با فعالیت های انسانی وارد خاک می شود و سبب تنش اکسیداتیو در گیاهان می شود. لذا این مطالعه، جهت بررسی اثر کادمیم بر برخی از واکنش های فیزیولوژیک سه گیاه معطر شامل پونه (Mentha aquatica L. )، زولنگ (Eryngium caucasicum Trautv. ) و اناریجه(Froriepia subpinnata Ledeb. )، انجام شد. در سه آزمایش گلخانه ای، پنج غلظت کادمیم خاک شامل 0، 5، 10، 15 و 20 میلی گرم کادمیم در کیلوگرم خاک، در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در سال 1396-1395 بررسی شد. نشاء هر سه گیاه در گلدان های آلوده کشت شدند. قبل از مرحله گلدهی کلروفیل a، b، کاروتنوئید، فنل، فلاونوئید و ظرفیت آنتی اکسیدان اندام های هوایی اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد رنگدانه های برگ در هر سه گیاه با افزایش سطح کادمیم به صورت خطی کاهش یافت، اما میزان کاهش کاروتنوئید نسبت به کلروفیلa وb کمتر بود. همچنین کلروفیلb نسبت به کلروفیل a حساسیت بیشتری به کادمیم نشان داد. در حالی که فنل، فلاونوئیدها و ظرفیت آنتی اکسیدانی گیاهان با افزایش سطح کادمیم افزایش یافت. گیاه پونه بیشترین میانگین فنل (89/65 میلی گرم در گرم)، فلاونوئید (88/146 میلی گرم در گرم) و فعالیت آنتی اکسیدان (49/98 درصد) را به خود اختصاص داد. در مجموع نتایج نشان داد رنگدانه های گیاهی تحت تاثیر سمیت کادمیم قرار گرفتند و با توجه به این که گیاهان مورد نظر غنی از ترکیبات آنتی اکسیدان هستند؛ افزایش این ترکیبات در مواجه با تنش کادمیم نشان دهنده ی نوعی مکانسیم دفاعی سه گیاه برای مقابله با تنش می-باشد.

به منظور بررسی اثر محلول پاشی آهن، روی، منگنز و مس بر تعدادی از صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی بابونه آزمایشی به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار در سال 1396 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه پیام نور مرند اجرا گردید. تیمارها شامل: شاهد، محلول پاشی سولفات آهن، روی، منگنز و مس بودند. نتایج نشان داد محلول پاشی بر تمامی صفات مورد مطالعه تاثیر معنی دار داشت. کاربرد عناصر ریز مغذی تاثیر مثبتی بر ویژگی های مورد مطالعه گیاه در مقایسه با تیمار شاهد داشت. بیشترین ارتفاع بوته، تعداد شاخه گل دهنده، تعداد گل در بوته، عملکرد گل خشک، وزن خشک کل، شاخص برداشت، میزان کلروفیل، درصد و عملکرد اسانس از محلول پاشی آهن بدست آمد. میزان کلروفیل کل به واسطه کاربرد عناصر ریزمغذی به طور معنیداری در مقایسه با تیمار شاهد افزایش یافت. محلول پاشی آهن در مقایسه با تیمار شاهد عملکرد اسانس را بیش از دو برابر افزایش داد. بیشترین و کمترین عملکرد اسانس (93/1 و 9/0 کیلوگرم در هکتار) به ترتیب از کاربرد تیمار های محلول پاشی آهن و تیمار شاهد بدست آمد. محلولپاشی با آهن عملکرد گل خشک گیاه (383 کیلوگرم در هکتار) را بیش از 30 درصد در مقایسه با تیمار شاهد (63/258 کیلوگرم در هکتار) افزایش داد. عدم محلول پاشی با عناصر ریز مغذی در گیاهان تمامی صفت مورد مطالعه را کاهش داد. در کل نتایج نشان داد محلول پاشی عناصر ریزمغذی بویژه آهن می تواند عملکرد کمی و کیفی گیاه بابونه را بهبود داده و به عنوان یک راهکار مدیریتی مناسب جهت دستیابی به عملکرد مطلوب مورد استفاده قرا بگیرد.

استفاده از گیاهان و ترکیبات فعال موجود در آنها، برای سنتز نانوذرات فلزی، اخیراً مورد توجه محققین قرار گرفته است. در این تحقیق اندام هوائی گیاه "خرفه" یا "پرپهن" (Portulaca oleracea L. ) از خانواده پروتولاکاسه١ قبل از مرحله گلدهی واز شهرستان رودسر واقع در استان گیلان در خرداد ماه 1396 جمع آوری و برای تهیه عصاره آبی گیاه از روش خیساندن گرم استفاده گردید. عصاره آبی حاصل از اندام هوائی گیاه (برگ و ساقه) و محلول کلرید آهن (III) تحت شرایط دمای ° C٧ ٠ و زمان ٥ /٣ ساعت، نانوذرات اکسید آهن با اندازه میانگین nm 90 به روش همرسوبی2 سنتزگردید. تشکیل نانو ذرات اکسیدآهن با استفاده از تکنیکهای ماوراء بنفش-مرئی(UV-Visible)، مادون قرمز(FT-IR) و پراش پرتو ایکس (XRD) مورد تائید قرار گرفت. جذب مشاهده شده در طول موج nm 28 در طیف ماورائ بنفش-مرئی دلیلی بر تشکیل نانوذرات بوده و طیف مادون قرمز حضور ترکیبات آلی در اطراف نانوذرات را نشان داد. نتایج حاصل از پراش پرتو ایکس، تشکیل نانوذرات را بصورت فاز هماتیت (α-Fe2O3) و در ابعاد نانو تائید کرد. تصویر میکروسکوپ الکترونی پیمایشی (SEM) و طیف سنجی پراش انرژی پرتو ایکس(EDX) تشکیل و خلوص نانوذرات را تائید کرده و تصویر میکروسکوپ الکترونی عبوری (TEM)، اشکال مکعبی و شبه کروی نانوذرات تشکیل شده رانشان داد. نانوذرات تشکیل شده بدلیل تحت پوشش قرار گرفتن بوسیله ترکیبات آلی موجود در عصاره، از پایداری خوبی برخوردار بوده و مجتمع نیستند و همچنین وجود این ترکیبات در اطراف نانوذرات، می تواند باعث بهبود عملکرد آنها در جذب برخی آلاینده های محیط زیست گردد.