فلسفه تربیت
سال:1398 | دوره:4 | شماره:2 |تعداد مقالات:6

مقاله حاضر، با هدف تحلیل و نقد مولفه های عدالت آموزشی در گفتمان های بعد از انقلاب اسلامی با تاکید بر گفتمان ایدیولوژیک سازی و سازندگی، نگاشته شده است. به همین منظور، برخی بیانات مستقیم دولتمردان و برخی متون و مصوبات دولتی و آموزشی در دو دوره مذکور با روش تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، مورد تحلیل و نقد قرار گرفت. آن گونه که از تحلیل و تفسیر متون برآمد، گفتمان های مذکور اگرچه پیرامون مقوله عدالت آموزشی، مواضع سیاسی و ارزشی بعضا متفاوتی داشته اند، اما با نظر به تحلیل متنی و فرامتنی، بیش از هر چیز بر اساس مقوله نیاز و در بعد عدالت کمی عمل نموده اند. کمبود بودجه، حفظ روابط سلسله مراتبی، تمرکزگرایی، ابهام و تضاد در نظر و عمل، ضعف در بهره گیری کارکردگرایانه از دین در کنار دیگر افکار، ناآرامی های داخلی و خارجی، تعاملات محدود داخلی و خارجی، محافظه کاری، غالب بودن و ارجح بودن مواضع فکری و ارزشی مراجع بالادستی نظام و به عنوان مهم ترین عامل و مانع نسبت به دیگر موارد، از جمله شاخص ترین محدودیت های درون متنی و موانع برون متنی در فراهم آوردن الزامات تحقق عدالت آموزشی خصوصا در سطح کیفی است، نشانگر ناهمخوانی اهداف و برنامه های مطرح شده با مناسبات و اهداف حقیقی و مدنظر دولت است. نتیجه این که اگر ازلحاظ انگیزشی و شناختی در مواضع فکری گروه حاکم به عنوان منبع اقتدار و سیاست گذاری در کلیه سطوح، تحولی ایجاد نگردد، تغییر در دیگر سطوح، به عنوان الزاماتی برای تحقق موثر عدالت آموزشی، خصوصا در سطح کیفی، ممکن نخواهد گشت.

هدف اصلی مقاله حاضر، تبیین مبانی معرفت شناختی طرح پایدیا و نقد آن است. مبانی فلسفی، مبانی روان شناختی، مبانی جامعه شناختی و مبانی تاریخی به عنوان بنیان های اساسی تعلیم و تربیت به ویژه در حیطه برنامه درسی محسوب می شوند و مبنای معرفت شناختی می تواند در بستر مبانی فلسفی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. در این مقاله، دیدگاه معرفت شناختی آدلر در قرن بیستم مورد بررسی قرار گرفت و ارتباط نظریه مذکور با برنامه درسی پیشنهادی او به نام پایدیا تبیین شد. روش تحقیق در مقاله حاضر، توصیفی-تحلیلی و نقد بر اساس دیدگاه های معاصر است. طبق یافته های مقاله حاضر، بین سطوح خیر برای ذهن و صور معرفت که در دیدگاه معرفت شناختی آدلر مطرح می شود و سطوح یادگیری در برنامه درسی پیشنهادی او ارتباط منسجمی وجود دارد. با وجود این، نقدهایی بر اساس دیدگاه های معاصر می توان بر دیدگاه معرفت شناختی او وارد کرد. نخست آنکه آدلر به معرفت ضمنی توجه نداشته است، دوم آنکه در بحث «جهان شمولی» و «ثبات» به نکته علم به معلوم اشاره نداشته است تا در چالش با بحث «پویایی علم» قرار نگیرد. سوم آنکه به بسط مهارت های پیشنهادی در طرح پایدیا بر اساس صورت معرفتی «دانستن چگونه» نپرداخته است.

در مقاله حاضر، گفتمان تربیت معلم در حاکمیت جمهوری اسلامی ایران مورد تحلیل قرار گرفته است. فرض پژوهش بر این است که گفتمان های حاکمیتی که بعد از انقلاب اسلامی مفصل بندی شده اند، نظام های معنایی را برای معلمان تعریف نموده اند که جایگاه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی معلمان را در ساختارهای قدرت، مکان یابی نموده است. این نظام های معنایی شامل یک دال مرکزی برای گفتمان تربیت معلم است که نشانه های دیگر حول آن مفصل بندی شده اند. سوالات پژوهش چنین است: نشانه های اصلی تربیت معلم در گفتمان های شکل گرفته بعد از انقلاب اسلامی چیستند؟ بسترهای شکل گیری گفتمان های تربیت معلم بعد از انقلاب اسلامی چه بوده است؟ این پژوهش بر مبنای الگوی نظریه گفتمانی لاکلایو و موف و از طریق سندکاوی صورت گرفته است. مطابق یافته های پژوهش، دال مرکزی تربیت معلم در گفتمان های شکل گرفته بعد از انقلاب اسلامی ایران به ترتیب زمانی عبارت اند از: تربیت معلم انقلابی، تربیت معلم بعنوان کارگزار دولتی، توسعه سیاسی معلم، تحول بنیادین در تربیت معلم، تربیت معلم بعنوان الگوی نظری و عملی مطابق نظام معیار اسلامی. گفتمان فراگیر انقلاب اسلامی تاثیر مستمری بر فرایند تربیت معلم داشته است. همچنین با تصویب سند تحول بنیادین و سند زیرنظام تربیت معلم و تامین منابع انسانی در نظام تربیت رسمی و عمومی، تربیت معلم جایگاهی راهبردی در نظام آموزش وپرورش یافته و با رویکردی آینده نگر و بلندمدت بدان نگریسته شده است.

پژوهش حاضر تلاشی است جهت رفع شکاف دیرینه نظریه و عمل تربیتی، با در نظر گرفتن دیدگاه اسلامی در تربیت که بر اساس واسازی مفهوم شهادت انجام شده است. در این راستا، با تاکید بر نقش عامل اصیل در تربیت اسلامی، پیامبر یا رسول به مثابه نمود کاملی از انسان تربیت یافته و به عبارتی، شاهد و گواه عملی شدن نظریه های اصیل و واسطه اصلی میان حوزه نظر با میدان عمل در تربیت، مدنظر قرار گرفته است. از این رو، جریان گذار از نظریه به عمل تربیتی، ذیل این اصل اساسی تشریح می شود که نزدیک شدن به رسول، معیاری برای نزدیک تر شدن به حوزه عمل و نمودی عینی برای نظریه تربیت بوده و به تبع آن، فاصله گرفتن از این معیار تربیتی، نشان فصل بین نظر و عمل تربیتی است. بر این اساس، با توجه به سیره عملی رسول در تاریخ اسلام، گذار از نظر به عمل تربیتی در سه سطح یا فاز کلی شامل سطوح شناختی-عقلانی، عاطفی-هیجانی و رفتاری-عملیاتی و با معرفی دوازده مولفه اساسی معرفی شده است.

رویکردهای تربیت در دوران کودکی، امروزه از تنوع زیادی برخوردار شده اند. یکی از رویکردهای تربیتی مشهور در جهان و کشور ما، رویکرد تربیتی مونته سوری است. هدف پژوهش حاضر، نقد و ارزیابی این رویکرد از منظر فلسفی است. در بخش نخست، تلاش شده تا مولفه های فلسفی پشتیبان این رویکرد استنباط گردد. مولفه های فلسفی مقوم این رویکرد را می توان در مواردی چون نگاه کل گرایانه به وجود کودک، انگاره فرد اجتماعی از کودک، توجه به امیال و گرایش های کودک، اذعان به نیروی خودانگیخته کودک برای یادگیری، سه گانه آزادی-قانون-مسیولیت و تاکید بر مهارت آموزی و ابزارمحوری جستجو کرد. در بخش دوم، این مولفه های مقوم فلسفی از منظر رویکرد اسلامی عمل نگریسته شده و نقاط قوت و ضعف آن مورد ارزیابی قرار گرفته است. مواردی چون فربه سازی فردیت کودک، هدف انگاری ابزارها و کم رنگ شدن خیال ورزی، مهارت گرایی بی پشتوانه و توقف در سازگاری اجتماعی و مغفول انگاشتن مشارکت و مداخله اجتماعی، مهم ترین نقدهای وارد بر این دیدگاه است. از سوی دیگر، مواردی چون توجه متعادل به آزادی و مسیولیت و نیز تاکید بر محبت در تربیت کودک، از مهم ترین نقاط قوت این رویکرد برشمرده شده است.

هدف اصلی این پژوهش نقد روش شناختی رویکرد ترکیبی ناروایز در تربیت اخلاقی است. برای این منظور نخست بر اساس الگوی معینی استلزام های روش شناختی ترکیب راهبردها مد نظر قرار گرفت. سپس بر اساس این الگو، هدف و روند گزینش رویکردهای مبدا، سطح و نوع ترکیب، ساختار و معانی اصطلاحات بکار رفته در رویکرد ناروایز و رویکردهای مبدا و وجود یا فقدان فرازبان در رویکرد ناروایز ارزیابی و نقد شده است. نتایج حاکی از این است که ساختار رویکردهای مبدا به لحاظ مبنایی متعارض هستند، با این حال ناروایز به کشف یا ساخت فرازبان یا زبان مشترکی اقدام نکرده است و فقط اصطلاحاتی از دو رویکرد را به طور افقی در کنار هم قرار داده است؛ به نظر می رسد که برخلاف ادعای او، در عمل، ترکیبی صورت نگرفته است. علاوه بر این بررسی محتوا و معانی اصطلاحات بکار رفته در دیدگاه ناروایز و رویکردهای مبدا نشان می دهد که این اصطلاحات در واقع همان رویکرد تربیت منش را ارایه می دهند یا حداقل تقریر دیگری از رویکرد تربیت منش ارایه شده است. بنابراین ترکیب ارایه شده توسط ناروایز از لحاظ سازواری با چالش جدی مواجه است و ترکیبی التقاطی دارد.