مطالعات برنامه درسی
سال:1390 | دوره:6 | شماره:22 |تعداد مقالات:8

برنامه درسی یک نهاد است و از قضا ممکن است به دلیل همین نهاد بودن و حاکمیت الگوهای رفتاری خاص و عادات تثبیت شده در آن، دچار عارضه فراموشی شویم. فهم نهادی از برنامه درسی به دلیل نهادی شدن برنامه درسی و عمل برنامه ریزی درسی خواه ناخواه با ماست؛ اما، لازم است فراموش نکنیم، همین فهم نهادی از برنامه درسی، بر اساس جهت گیری ها و تاکیدهای ما دستخوش تغییر و تحول می گردد. عملیات گرایی در شکل لجام گسیخته خود، صرفا یک جلوه از رویارویی با نهادی چون برنامه درسی و البته جلوه غالب آن است. ما به سامان و انگاره ای بدیل نیاز داریم، تا بتوانیم خود را از عوارض عملیات گرایی افراطی در مواجهه با نهاد برنامه درسی در همه سطوح و البته در سطح ملی رها سازیم. هدف مشخص ما در این مقاله، آگاهی یافتن از تحول فهم نهادی برنامه درسی از «عملیاتی» به «عملی» و اصلاح فهم خود با توجه به امکانات بی بدیل دیدگاه عملی است. باید تاکید کنیم، هر دو گرایش مورد مطالعه ما با اتخاذ رویکرد عملی به برنامه درسی شکل گرفته است. اما عملی بودن در یکی به «عملیات گرایی» و در دیگری به «عملی» انجامیده است. در واقع، مساله اصلی تعیین ویژگی ها و آزمودن قابلیت های مغفول و نااندیشیده دیدگاه عملی شواب و رویکرد عملی به برنامه درسی است. به این منظور، نخست به نحوه شکل گیری دو رویکرد «عملیات گرایی» و «عملی» در مطالعات برنامه درسی می پردازیم، سپس امکان تحول فهم خود از برنامه درسی را بر اساس امکانات نظریه عملی، به ویژه «عمل تاملی» مورد آزمون قرار خواهیم داد.

این مقاله به معرفی اجمالی چشم انداز فرهنگی به آموزش اختصاص دارد. می توان آن را درآمدی بر موضوع مورد بررسی در نظر گرفت و نه بیشتر؛ زیرا هر یک از موضوعاتی که توضیح می دهیم نیازمند بحث های مستقل و گسترده می باشد. برای این منظور ابتدا اجمالا رویکردهای مختلف به آموزش شامل رویکرد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را توضیح می دهیم. سپس زمینه تاریخی و اجتماعی و معرفتی شکل دهنده چشم انداز فرهنگی به آموزش را بررسی می کنیم. آنگاه به بررسی ویژگی ها و چیستی این چشم انداز می پردازیم. در این بخش موضوعات و پرسش های اصلی در چشم انداز فرهنگی به آموزش را شرح می دهیم. سپس به معرفی چشم انداز در مطالعات آموزش در ایران می پردازیم. در این بررسی، ما به اقتضا بحث از روش «مرور منابع» و «تفسیر متون» استفاده کرده ایم. این مطالعه در نهایت «تحلیلی توصیفی» است. اهمیت بحث حاضر در این است که تاکنون چشم انداز فرهنگی در زبان فارسی به صورت متنی مستقل ارائه نشده است، هر چند در این زمینه تحقیقات تجربی ارزشمندی وجود دارد.

هدف از نوشتار حاضر ارائه اصول و معیارهایی برای پرورش خلاقیت های محیطی کودکان به کمک طراحی معماری و منظر مدارس است. به این منظور روش تحقیق تحلیل محتوای متون در حوزه طراحی معماری و روانشناسی رشد و تحلیل معماری رایج در مدارس ابتدایی کشور مورد استفاده قرار گرفته است. یافته تحقیق با تاکید بر نگرش آموزش خلاق به عنوان یک هدف بنیادین، معیارهای 1) دسترس پذیری و نظم پذیری، 2) جذابیت و شگفت انگیزی 3) شایستگی و پاسخگویی، 4) آسایش و ایمنی، 5) طبیعت گرایی و منظره پردازی 6) سادگی وخوانایی را برای طراحی مدارس و مناظر بیرونی آن مطرح می سازد. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که طرح محوطه سازی حیاط، معماری وجزئیات کف ها، جداره ها و دیوارهای کلاس ها، راهرو ها، سالن ها، مبلمان داخلی و بهره گیری از عناصر کمک آموزشی به صورت متنوع، انعطاف پذیر و نظارت پذیر می توانند جشنواره ای از کنجکاوی، تخیل، تجسم، بازی سازی و در نهایت بروز خلاقیت کودکان پدید آورند. همچنین مشارکت مستقیم کودکان در خلق و بهره برداری از یک فضای جمعی چند عملکردی و مجهز به فناوری های نوین دیجیتالی، علاوه بر بسترسازی حضور و تعامل فعال در محیط مدرسه، امکان رشد جسمی، ذهنی، اجتماعی و پرورش خلاقیت های محیطی آنان را تقویت می نماید.

هدف این مطالعه، ارزیابی و سنجش خوانایی کتاب علوم پایه سوم ابتدایی بر اساس پنج شاخص و دسترسی به میزان پایبندی محتوای آن به رعایت اصول برنامه ریزی در تنظیم ساختار، است. روش تحقیق تحلیل محتوا از روش های توصیفی و پنج شاخص ارزیابی سطح خوانایی فرای، گانینک، فلش، لافلین و کلوز بود. برای اجرای روش کلوز، یک نمونه تصادفی مرکب از 20 دانش آموز کلاس سوم ابتدایی منطقه 2 آموزش و پرورش قم انتخاب شد و برای جمع آوری اطلاعات از آزمون محقق ساخته استفاده شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد: اولا اصل ساده به دشواری در تنظیم محتوای مطالب کتاب رعایت نشده است و از نظر کلمات مطالب از دشوار به ساده و تداوم آن از ساده به دشوار است. ثانیا قدرت خوانایی، سطح کلاسی و سطح سنی مطالب نسبت به کلاس سوم تناسب ندارد. ثالثا از لحاظ سبک، سطح مطالب معمولی، هجاها خیلی دشوار و تخمین آن برحسب درجه های آموزش رسمی درحد بسیار بالایی است. رابعا محتوای مطالب در حد فشار روانی واسترس زاست و توانایی آموزش مستقل را ندارد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان رعایت معیارهای عام در انتخاب و سازماندهی محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی از سوی مولفان کتاب های درسی، از دید معلمان و افراد صاحب نظر و ارائه پیشنهادهایی در جهت کیفیت بخشی به محتوای کتاب های درسی این دوره انجام شد. در انجام این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی بر پایه روش نظرخواهی (دلفی) بهره گرفته شده است. نتیجه این پژوهش نشان داد که از نظر معلمان مجرب بیشتر معیارهای 14 گانه در انتخاب محتوای کتاب های درسی در حد زیاد و بسیار زیاد (بالای 80 درصد) رعایت شده است، اما توجه به برخی از شاخص ها مانند تناسب محتوا با قدرت درک و فهم دانش آموزان به ویژه در کتابهای علوم، ریاضی و دینی، کم توجهی به تربیت اجتماعی و اخلاقی، مهارت برخورد صحیح با مسایل اجتماعی، مهارت های تفکر، مهارت های یادگیری مادام العمر، نیازهای محلی و جهانی، محیط شناسی و دست ورزی در حد متوسط و یا ضعیف بوده است (در حد 60 درصد یا کمتر). از معیارهای نه گانه در سازماندهی محتوا، توجه به ارتباط عرضی مطالب، توالی منطقی مطالب، معرفی انواع مواد و رسانه ها، طراحی و صفحه آرایی مناسب، انتخاب تصویر، تناسب محتوا با زمان و یا توجه به شیوه ها و انواع آزمون ها در حد متوسط و یا کمتر از متوسط (پایین تر از 60 درصد) از سوی مولفان رعایت شده است. این مشکلات در پایه چهارم و پنجم چشم گیرتر است.

هدف اصلی از این پژوهش تحلیل محتوای کتب درسی مقطع ابتدایی بر اساس الگوی صحیح مصرف غذایی است. در این پژوهش از روش تحلیل محتوا در کتب فارسی «بخوانیم»، علوم تجربی و هدیه های آسمان مقطع ابتدایی استفاده شده است. همچنین چگونگی وضعیت اطلاع رسانی کتب مذکور از نظر معرفی و شناسایی نسبت به مواد مغذی، گروه های غذایی اصلی در هرم راهنمای غذایی و راهنمای تغذیه روزانه کودکان دبستانی به عنوان سوال مطرح شده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که وضعیت اطلاع رسانی این کتب نسبت به مواد مغذی آب و کربوهیدرات ها، نسبت به دیگر مواد مغذی از فراوانی بالاتری برخوردار بوده و به مواد مغذی چربی ها، پروتئین ها، ویتامین ها و مواد معدنی توجه ناچیزی شده است. از تحلیل یافته های به دست آمده، چنین برمی آید که کمیت و کیفیت مناسب پیام ها، در کتاب علوم تجربی پایه سوم ابتدایی نسبت به بقیه ی کتاب های درسی در اولویت می باشد.

در راستای تغییر برنامه درسی تعلیم و تربیت دینی و تولید کتاب های دین و زندگی دوره متوسطه و پیش دانشگاهی، توجه به نیازهای جوانان و نوجوانان در این مرحله سنی، شکل دیگری به خود گرفت، چرا که تلفیق مفاهیم قرآنی و معارف اسلامی، شیوه تازه ای را در ارائه برنامه و محتوای کتاب های درسی مربوط، عرضه می کند که به یادگیری پایدارتر و موثرتر منجر می شوند و پاسخ گویی به شبهات و تامین نیازهای زندگی مخاطبان از بعد دینی، تسهیل می گردد. از آنجا که ورود اطلاعات و فن آوری های جدید به عرصه های زندگی، نیازها و فرهنگ های جدیدی را به دنبال می آورند؛ ضرورت دارد در برنامه های درسی، ضمن پاسداری از ارزش ها و باور های دینی اسلام؛ زمینه ها و فرصت هایی متناسب با تغییر و تحولات جهانی در این حوزه از دانش و معرفت بشری، فراهم کرد و از رهگذر آن، دانش آموزان را برای زندگی و برنامه ریزی صحیح در عصر جدید، آماده نمود. یکی از اهداف بسیار مهم و اساسی در راهنمای برنامه درسی تعلیم و تربیت دینی دوره متوسطه و پیش دانشگاهی، راه زندگی (اخلاق، اعمال و آداب) نام دارد که مولفه های آن در پژوهش انجام شده، از طریق پرسش نامه باز پاسخ و مصاحبه، مورد نقد و بررسی 31 نفر از دبیران مجرب و دانش آموزانشان، قرار گرفته و هدف آن، شناسایی آسیب های احتمالی ناشی از کاستی ها و ضعف های طراحی برنامه در این بخش به منظور بهبود و نیز شناسایی سایر نیازهای همین حوزه بوده است. لذا مبنای اصلی مطالعه حاضر و بحث در خصوص نیازهای دینی دانش آموزان به پشتوانه کتاب های درسی دین و زندگی، پاسخ گویی به سوال اساسی زیر بوده است: «آیا کتاب های درسی دین و زندگی دوره متوسطه و پیش دانشگاهی، نیازهای دانش آموزان را در خصوص برنامه زندگی، تامین می کنند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.