تعلیم و تربیت
سال:1386 | دوره:23 | شماره:3 (مسلسل 91) |تعداد مقالات:10

در این نوشتار، تاثیر طبقه اجتماعی و نابرابری های طبقاتی بر پیشرفت و موفقیت تحصیلی با عنایت به نقش متغیرهای بینابینی و واسطه ای نظیر شیوه تربیتی و حساسیت آموزشی والدین، بازخورد معلمان، فرایند اجتماعی شدن، ویژگی ها و سنخ های شخصیتی مورد بررسی قرار می گیرد. تعلق و اختصاص به طبقات اقتصادی و اجتماعی بالا و متوسط و پایین، تمایزاتی را در برخورداری ها و محرومیت ها از فرصت ها و امکانات آموزشی می آفریند که امکان تثبیت و تحکیم پایگاه و منزلت اجتماعی برای طبقه بالا، تغییر و تحرک اجتماعی به پایگاه و منزلتی برتر برای طبقه متوسط و نومیدی در تغییر وضعیت و موقعیت برای طبقه محروم را زمینه سازی می کند. تبلور عینی این موقعیت متاثر از طبقه در استنادهای پژوهشی و بحث فرصت های آموزشی، خاصه بهره گیری از مدرسه های خصوصی، کاملا محسوس است.

هدف این مقاله بررسی نقش آموزش و پرورش در تولید و بازتولید نابرابری های جنسیتی است. بدین منظور نخست نظریه های مربوط به نابرابری های جنسیتی و سپس آرای جامعه شناسان در مورد نقش مدرسه به عنوان عامل حفظ و ثبات و همچنین عامل تغییر، بررسی می شود و در ادامه، نشان داده می شود که چگونه مدرسه این کارکرد دوگانه مکمل، اگر نه متضاد را داراست و در پایان با نگاهی به آموزش و پرورش ایران، راهکارهایی که می تواند از بازتولید نابرابری ها جلوگیری کند ارایه می شود.

تحلیل جامعه شناختی موفقیت در دست یابی به آموزش عالی با تاکید بر نقش سرمایه فرهنگی هدف اصلی این پژوهش را تشکیل می دهد. فرضیه اصلی به دنبال بررسی نقش سرمایه فرهنگی بر احتمال قبولی و نمره کسب شده داوطلبان آزمون سراسری ورود به دانشگاه با استفاده از متغیرهای سرمایه اجتماعی، سرمایه اقتصادی و پیشینه تحصیلی است.جامعه آماری دانش آموزان دختر و پسر مدارس دولتی و غیردولتی دوره پیش دانشگاهی استان خراسان و حجم نمونه مورد نظر 1667 نفر بوده است. روش تحقیق، روش پیمایشی و ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه محقق ساخته است. برای تحلیل داده ها از رگرسیون چندگانه لوجستیک استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که: در پرتو حضور سرمایه اجتماعی و سرمایه اقتصادی، سرمایه فرهنگی سهم مثبت و معناداری بر احتمال قبولی و نمره کسب شده داوطلبان دارد.

این مقاله، مساله نابرابری های آموزشی را در رابطه با ابعاد منطقه ای آن (دو زبانه، شهری و روستایی، مناطق محروم و مرفه) با مطالعه موردی آموزش ابتدایی استان آذربایجان غربی از سه دیدگاه زیر مورد مطالعه قرار می دهد:1- شانس ورود به نظام آموزشی، نظیر نرخ ثبت نام و پوشش تحصیلی واقعی.2- برخورداری از منابعی که به عنوان درون داد در اختیار نظام آموزشی قرار می گیرند، نظیر تراکم دانش آموزشی، تراکم کلاسی، ضریب بهره وری از فضاهای آموزشی و ...3- عملکرد یا بازده نظام آموزشی، نظیر نرخ قبولی، ترک تحصیل، افت و در کل، کارایی درونی.مطالعه حاضر از نوع اسنادی است و اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق مراجعه به منابع آماری موجود در سازمان آموزش و پرورش و مدیریت و برنامه ریزی استان جمع آوری و طبقه بندی گردیده و نتایج حاصل بر حسب شاخص های آموزشی مورد نظر بررسی و تحلیل شده است. سپس میزان دست یابی لازم التعلیمان دوره ابتدایی مناطق مختلف استان به تفکیک جنس (دختر و پسر) و منطقه (شهری و روستایی) بر اساس فرمول های برنامه ریزی، نظیر شاخص انتخاب منطقه، ضریب جینی، منحنی لورنز و جدول های دوبعدی مورد ارزیابی قرار گرفته و مناطق برحسب میزان بهره مندی از فرصت های آموزشی در سه حالت، برخوردار (مرفه)، نابرخوردار (محروم) و متعادل طبقه بندی شده است. نتایج یافته های پژوهشی حاکی از آن است که:- در هیچ یک از مناطق آموزشی استان، لازم التعلیمان دختر و پسر یا شهری و روستایی به طور مساوی و متناسب با سهم جمعیتی خود تحت پوشش آموزش دوره ابتدایی نبوده و در تمامی شاخص های مطالعه، لازم التعلیمان مناطق شمالی استان، بیش از لازم التعلیمان مناطق جنوبی استان و لازم التعلیمان شهری بیش از مناطق روستایی به فرصت های آموزشی دسترسی داشته اند.در پایان نیز با توجه به این که در مناطقی نظیر استان آذربایجان غربی که دارای محدودیت منابع محلی و امکانات زیربنایی و شرایط خاص سیاسی (مرزی بودن) و فرهنگی (تنوع قومی و مذهبی) هستند، نقش دولت در تزریق توسعه درون زا می تواند در فراهم سازی نهادهای آموزشی مورد نیاز بسیار موثر باشد، پیشنهاد شده است که ساختار تشکیلاتی نظام اجرایی حاکم بر سازمان های دولتی، به ویژه نظام آموزشی در منطقه از بستر تنظیم اهداف برنامه ریزی منطقه ای عبور نماید و با شرایط خاص منطقه انطباق یابد.

نابرابری فضایی که به اختصار می توان آن را توزیع نابرابر فرصت ها و مواضع اجتماعی در فضا دانست، در محدوده فناوری اطلاعات و ارتباطات گاه با واژه شکاف دیجیتالی نیز خوانده می شود. اشکال قابل رویت این نوع نابرابری در کشورهای در حال توسعه، در برگیرنده نابرابری بین شهر و روستا، شهرهای بزرگ و کوچک، نابرابری جغرافیایی در درون شهرهای بزرگ، مناطق محروم و برخوردار و امثال آن می باشد. همچنین این نوع نابرابری در سطح بین المللی به تفاوت های شمال و جنوب و مشابه آن اطلاق می شود. میزان دستیابی به فناوری اطلاعات و ارتباطات و زیرساخت های آن در فضاهای مختلف، دسترسی ها، کیفیت استفاده، قابلیت مالی استفاده از آن و توانایی بهره برداری از آن، برای رفع نیازها، ابعاد مختلف نابرابری فضایی در حیطه فناوری اطلاعات و ارتباطات یا به عبارت دیگر شکاف دیجیتالی را بیان می کند.این نوع از نابرابری علل، عوامل و انواع متنوعی دارد که محقق تلاش دارد در ابعاد نظری و شواهد تجربی آن را مورد بحث قرار دهد. نابرابری فضایی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات با نهادهای مختلف اجتماعی تعاملات خاص خود را دارد. از جمله این نهادها آموزش و پرورش می باشد که در این جا رابطه متقابل آن با شکاف دیجیتالی مورد توجه قرار گرفته است. همچنین کوشش شده است تا فرصت ها و تهدیدهای پیش روی آموزش و پرورش در برخورد با این پدیده اجتماعی و فن آورانه به نقد گذاشته شده و توصیه های مناسب ارایه گردد.

شکی نیست که موفقیت آموزشی هر دانش آموزی تا حدودی وابسته به ویژگی های فردی اوست، اما نباید فراموش کرد که دانش آموز به عنوان عضوی از مدرسه، خانواده و اجتماع، ممکن است به منابع و حمایت های مختلفی دسترسی داشته باشد که در موفقیت آموزشی او تاثیر مهمی بیافریند.دیدگاه شبکه با مطالعه روابط اجتماعی بین مجموعه ای از افراد، به تحلیل ساخت اجتماعی می پردازد و ضمن توجه به کل ساخت، الگوی روابط موجود در داخل ساخت را نیز بررسی می کند. بنابراین نقطه تمرکز دیدگاه شبکه این است که به جای تاکید بر کنشگران و ویژگی های فردی آنان، ساختار روابط بین کنشگران را مورد توجه قرار می دهد. در مقاله حاضر ابتدا به تعریف شبکه اجتماعی و کارکرد آن می پردازد. سپس شبکه به مثابه سرمایه اجتماعی فردی بررسی شده و در نهایت با استفاده از تحلیل شبکه ای، چارچوب مفهومی جدیدی برای تبیین نابرابری آموزشی ارایه می گردد. از دیدگاه تحلیل شبکه ای، برخورداری از رابطه حمایتی با عاملان نهادی شرط لازم برای پیشرفت در نظام آموزشی و همچنین موفقیت شغلی در آینده است.