رهیافت
سال:1396 | دوره:27 | شماره:65 |تعداد مقالات:12

در ادبیات توسعه، رژیم اشغالگر قدس به عنوان جامعه نوآور و کارآفرین با نظام نوآوری پویا معرفی می شود. این مقاله قصد دارد با تحلیل نظام نوآوری این رژیم، نقطه ضعف آن را در رابطه با نرخ نوآوری و برابری روشن سازد. مدل مفهومی این مقاله نگرش نظام نوآوری با رویکرد نهادی است و تنها از آمار و اطلاعات سازمان های بین المللی استفاده شده است. در این مطالعه نشان داده می شود در حالی که این رژیم دارای یکی از بالاترین نرخ های نوآوری و شاخص های اصلی عملکرد نظام ملی نوآوری است، اما با توجه به سیاست های تبعیض آمیز اجتماعی و اقتصادی، ساکنین این قلمرو به طور عادلانه از مواهب رشد نوآوری برخوردار نیستند. در نتیجه، تحلیل می شود که روند نوآوری در این رژیم مرهون فاکتور اعتمادی است که سرمایه بین المللی دانش محور در سطح جهان نسبت به این رژیم دارد. برعکس، اعتماد عمومی به علت آپارتاید بین ساکنین اصلی و مهاجر و همچنین محرومیت و تبعیض اجتماعی پایین است و در نهایت اینکه افزایش نرخ نوآوری الزاما با افزایش بهره مندی اقشار عمومی رابطه مستقیم ندارد.

امروزه به خوبی مشخص شده که نوآوری فرآیند پیچیده ای است که فعالیت اجزای متعددی را می طلبد. این اجزا روابطی پیچیده با یکدیگر داشته و تحت تاثیر محیط پیرامونی قرار می گیرند. بنابراین مباحث نوآوری مستلزم دیدگاهی نظام مند است که این نگرش باعث شکل گیری نظریه «نظام ملی نوآوری» شد. ویژگی اصلی این سیستم، توانایی اجزای آن در تولید، انتشار و کاربرد فناوری هایی است که ارزش اقتصادی دارند. دانش و علم که اغلب در قالب مقالات ارائه می شوند باید به فناوری تبدیل شوند، چرا که تولید علم به تنهایی نمی تواند به پیشرفت کشور منجر شود. پس از تبدیل آن به فناوری باعث توانمندی و پیشرفت صنعتی نیز خواهد شد. همچنین تاکید جمهوری اسلامی ایران بر رشد درون زا، ایجاب می کند مولفه تولید فناوری مورد توجه جدی قرار گیرد که میزان اختراعات ثبت شده یکی از شاخص های این مولفه است. بنابراین در این مقاله با نگاهی متفاوت و دقیق به نظام ملی نوآوری نمایی مفهومی از آن ارائه و با استفاده از مطالعات نظام مند اسناد و آمارهای معتبر جهانی، اقدام به بررسی کیفیت و کمیت مقالات و پتنت های ایران و کشورهای مورد نظر گردیده است. در واقع، در این پژوهش جایگاه علم و فناوری در نظام ملی نوآوری بررسی شده که نتایج حاکی از جایگاه مطلوب ایران در انتشارات علمی و در مقابل وضعیت نامطلوب در ثبت پتنت است که به تحلیل علل آن نیز پرداخته شده است.

مقاله تاسیس مراکز رشد و پارک های علم و فناوری در دنیا شتاب قابل ملاحظه ای داشته است و نقش این موسسات و کارکردهای متنوع آنان به عنوان بخشی از زیرساخت های نوآوری و فناوری در هر کشوری روزبه روز آشکارتر و نمایان تر می شود. در این مقاله مرور کاملی بر ادبیات و تعاریف پارک های علم و فناوری، انکوباتورها و مراکز رشد و نیز کارکردهای آنها در نقاط مختلف از دیدگاه های متفاوت صورت گرفته است. با جمع بندی یافته های پژوهش های مرتبط با این زمینه، می توان به مزایای ایجاد پارک ها و اثرات آن بر توسعه فناوری و نوآوری از منظر«سازمانی» (شرکت های دانش بنیان) به شکل گیری سریع شرکت های دانش بنیان، تجاری سازی ایده ها و سهولت در جذب تسهیلات مالی مورد نیاز و نیز از منظر «منطقه ای و کشوری» به ارتباط مداوم دانشگاه و صنعت، حفظ و اشتغال زایی نیروی انسانی متخصص در کشور، انتقال فناوری کاربردی و بهبود فضای کسب و کار و کارآفرینی اشاره کرد.

هدف پژوهش حاضر مطالعه هم نویسندگی در مجلات داخلی ایران در حوزه فناوری نانو است. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی است و با رویکرد علم سنجی انجام شده است. جامعه پژوهش شامل تمامی مقالات و نویسندگان مقالات 12 مجله منتشر شده در داخل ایران در حوزه فناوری نانو که در مجموع شامل 904 عنوان مقاله با 1646 نویسنده در بازه زمانی 1384 تا 1392 (2013 - 2005) است. از تحلیل شبکه های اجتماعی برای تحلیل داده ها استفاده شده و برای تهیه ماتریس های هم نویسندگی از نرم افزار راور ماتریس و در تحلیل شبکه هم نویسندگی از نرم افزار یو سیای نت و نت دراو استفاده شده است. یافته های نشان می دهند که روند رشد مقالات و نویسندگان از یک رابطه نمایی مثبت تبعیت میکند و بیشترین الگوی نویسندگی مورد استفاده در تولید این مقالات الگوی دونویسندگی است و میانگین تعداد نویسندگان سه نویسنده است. 1646 نویسنده در تشکیل شبکه هم نویسندگی مقالات مجلات داخلی ایران نقش داشته اند که از این میان 228 نویسنده دارای نقش تاثیرگذاری بوده اند. این بررسی نشان داد که منافی، صلواتی نیاسری و صادق حسنی به ترتیب رتبه اول تا سوم را در فراوانی مقالات به خود اختصاص داده اند. در مرکزیت رتبه، منافی، صلواتی نیاسری و بدیعی به ترتیب رتبه اول تا سوم را دارا می باشند. رتبه اول در مرکزیت نزدیکی به طور مشترک به منافی و کوکبی اختصاص یافته است و در مرکزیت بینابینی، منافی در رتبه نخست و کوکبی و صراف ماموری به ترتیب در رتبه های دوم و سوم قرار دارند. مقالات حوزه مورد بررسی با همکاری نویسندگان ضعیف و قوی تولید شده اند. بدین معنی که نویسندگان قوی و دارای بیشترین فراوانی با نویسندگان ضعیف و دارای کمترین تولید در ارتباط بوده و همکاری دارند.

مقاله در فضای اقتصاد نوین لزوم اتخاذ رویکرد راهبردی به مدیریت پژوهش و فناوری منجر به ظهور مدیریت راهبردی پژوهش فناوری شده است. تحقق ثمربخش مدیریت راهبردی پژوهش و فناوری مستلزم پیروی از فرآیندی تعریف شده برای عملیاتی کردن آن در تمامی رفتارها و اقدامات سازمانی است.هدف این مقاله تبیین فرآیند و ارکان یک مدل توسعه یافته برای مدیریت راهبردی پژوهش و فناوری است که با بهره گیری از رویکردهای مبتنی بر کارایی منابع و بر مبنای مدل های فرآیندی در ادبیات راهبردی توسعه یافته است. بدین منظور ابتدا مروری مختصر بر روند تکامل نسلهای مدیریت پژوهش و فناوری شده و مفهوم راهبرد و مدیریت راهبردی پژوهش و فناوری تعریف شده است. سپس ارکان و فرآیند اجرای مدل تشریح می شود که در برگیرنده شش رکن اصلی«تعیین حیطه فعالیت و چشم انداز»، «تعیین اهداف دانشی فناورانه»، «متوازن سازی فعالیت های اکتشاف و بهره برداری»، «ره نگاشت ترکیبی مسیرهای فناورانه»، «فرآیندها، منابع و توانمندی ها» و «انتقال دستاوردها» است. در پایان نیز به جمع بندی و ارائه برخی ویژگی های مدل پرداخته می شود.

هدف از پژوهش حاضر که با روش کتابخانه ای انجام شده، این است که با معرفی و تبیین چارچوب تعالی پژوهش (REF) که برای ارزیابی کیفیت پژوهش موسسات آموزش عالی انگلستان مورد استفاده قرار می گیرد، توجه پژوهشگران حوزه آموزش عالی کشور را به سمت انجام تحقیقات مشابه در خصوص معرفی و تبیین سایر چارچوب ها و الگوهای به کار رفته در دنیا و نیز بررسی چالش ها، مزایا و الزامات کاربست هر یک از الگوها در آموزش عالی کشور جلب کند و سرآغازی برای جهت گیری به سوی رفع خلاء تحقیقاتی و نظری موجود در این زمینه و طراحی الگوی کارامد نظام ارزیابی کیفیت پژوهش در آموزش عالی کشور باشد. در چارچوب تعالی پژوهش (REF)، کارکرد پژوهشی موسسات آموزش عالی توسط هیات های متخصص رشته محور بر پایه سه ملاک (بروندادهای پژوهشی، تاثیر و محیط پژوهش)، ارزیابی، داوری و رتبه بندی می شود. نشانگرها برای ارزیابی بروندادهای پژوهشی شامل اصالت، اهمیت و دقت است. تاثیر پژوهش ها بر حسب دو نشانگر دامنه و اهمیت اثرات، و محیط پژوهش بر حسب دو نشانگر پویایی و پایداری ارزیابی می شود. در پایان مقاله به برخی الزامات مفهومی، ساختاری و رفتاری پیادهسازی چارچوب تعالی پژوهش در آموزش عالی کشور اشاره شده است.

مطالعات نشان می دهد که از موانع اصلی نظام نوآوری در کشور، نبود معیارهای درست و موثر ارزیابی کارکرد، سنجش و نظارت بر فعالیت های پژوهشی است. بیشک یکی از شاخص های موثر در ارزیابی کارکرد واحدهای پژوهشی، شاخص حمایت و پشتیبانی مدیریتی است. این شاخص از بعد درون سازمانی شامل حمایت های مدیریت داخل دانشگاه از واحدهای پژوهشی و از بعد برونسازمانی مرتبط با فضای حمایتی دولت به علت سیاست های بالادستی و اولویت گذاری در کشور است که این حمایت ها در قالب قوانین و مصوبه های دولت، مجلس و... انجام می گیرد. این حمایت ها اثر به سزایی در کارکرد واحدهای پژوهشی داشته و باید در شاخص های ارزیابی کارکرد در نظر گرفته شود، زیرا بودجه های پژوهشی در حوزه های مختلف علوم و فناوری به طور مساوی تسهیم نشده است و عقد قرارداد در حوزه ای علمی که مورد حمایت و پشتیبانی ویژه در مقطع زمانی خاص قرار می گیرد خیلی راحت تر و آسان تر از زمینه ای است که به دلایل مختلف در کشور نظیر واردات فناوری و کالاها و... مورد حمایت قرار نمی گیرد. در این مقاله مدلی برمبنای کارایی برای ارزیابی کارکرد واحدهای پژوهشی با در نظر گرفتن شاخص حمایت و پشتیبانی ویژه مدیریت طراحی شده و نتایج اجرای آن برای تعدادی از واحدهای پژوهشی دانشگاه صنعتی امیرکبیر به عنوان نمونه ارائه شده است. از نتایج به دست آمده از این ارزیابی می توان مسیر فعالیت های واحدهای پژوهشی را تعیین کرد و برای حمایت و پشتیبانی بیشتر از واحدهای پژوهشی فعال تر استفاده کرد، واحدهای پژوهشی با کارکرد ضعیف تر را شناسایی و با آسیب شناسی دلایل عدم فعالیت کافی در رفع مشکلات آن ها اقدامات جدی اتخاذ کرد.

در دنیای امروز که علم و فناوری با رشد و گسترش وسیع و جهان شمول به عنوان عامل مهم و اساسی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع بشری به حساب می آید، نهادها و نظام های آموزشی و پرورشی در توسعه علم، فناوری و نوآوری نقش مهمی را به دست آورده اند. مهم ترین چالش سیاست گذاری در آموزش و پرورش در هزاره سوم، سیاست تحول و تبدیل نظام آموزش فعلی به «آموزش و پرورش کارا و اثربخش» است. بررسی عوامل موثر بر پیشرفت و توسعه جوامع پیشرفته نشان می دهد که همه این کشورها از آموزش و پرورش توانمند و کارامدی برخوردار هستند. با توجه به اهمیت نظام آموزشی در تربیت انسان ها و پیشرفت جوامع، لزوم اتخاذ بهترین سیاست ها در شرایط مختلف، ضروری است. از این رو در این مقاله با تاکید بر نقش سیاست گذاری آموزشی در توسعه علم و فناوری، با استفاده از دیدگاه نظام مند و در نظر گرفتن تمامی عواملی که بر دروندادها (تعریف سیاست گذاری به عنوان یک وظیفه تدوین انتظارات از سیاست گذاری، ساختار و اختیارات قانونی و نیروی انسانی)، فرآیندها (تشخیص، تعریف و تحدید مساله، تدوین راه حل های پیشنهادی، تحلیل راه حل ها و انتخاب بهترین راه حل، تصویب راه حل یا سیاست اتخاذ شده اجرا، ارزیابی و بازنگری) و بروندادهای سیستم آموزشی (اثربخشی سیاست و فرآیند سیاست گذاری، عدالت آموزشی، اخلاق، نیازها و انتظارات اجتماع، امکان سنجی سیاسی) تاثیر می گذارند، همچنین تعامل میان نظام آموزشی با دیگر نظام ها (اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و غیره) به ارائه مدل ادراکی سیاست گذاری در آموزش و پرورش ایران پرداخته شده است.

ظهور دانشگاه کارآفرین به عنوان نمود عینی ارتباط صنعت و دانشگاه، افق های نوینی از اشتغال زایی و کارآفرینی در سطح گسترده را فراروی برنامه ریزان و مدیران دانشگاه ها قرار می دهد. هدف از این پژوهش، تعیین وضعیت شاخص های دانشگاه کارآفرین برمبنای مدل گیب (2012) در دانشگاه تهران است.روش این پژوهش، پیمایشی و توصیفی است. جامعه آماری این پژوهش دانشکده های فنی مهندسی، مدیریت و کارآفرینی دانشگاه تهران است که 299 نفر از اعضای هیات علمی به عنوان نمونه انتخاب شده اند و تعداد 271 پرسش نامه برگردانده شده است. برای جمع آوری داده ها از پرسش نامه استاندارد گیب (2012) استفاده شده و تجزیه و تحلیل داده ها به وسیله نرم افزار آماری اس.پی.اس.اس انجام شده است.یافته های پژوهش نشان می دهد که مولفه های چشم انداز، ماموریت و راهکار دانشگاه، حاکمیت و اداره دانشگاه، ساختار و طرح سازمانی، چندرشته ای، فرارشته ای، قدرت نفوذ، مدیریت ذی نفعان و ارزش های جامعه، دانش آموختگان، انتقال دانش، مرکز رشد، تامین مالی مخاطرات در تمام شرکت های مشتق از دانشگاه در وضعیتی نسبتا مطلوب و مولفه های بین المللی سازی و آموزش کارآفرینانه و سرمایه گذاری در وضعیت نامطلوبی قرار دارند. نتایج پژوهش نشان می دهد که وضعیت کلی شاخص های دانشگاه کارآفرین بر مبنای مدل گیب (2012) در دانشگاه تهران در حد نسبتا مطلوبی است. بنابر نظرات اساتید دانشگاه تهران می توان نتیجه گرفت که شاخص های دانشگاه کارآفرین شامل: مولفه های چشم انداز، ماموریت و راهکار دانشگاه، حاکمیت و اداره دانشگاه، ساختار و طرح سازمانی، قدرت نفوذ و استفاده از منابع متنوع، مدیریت ذینفعان و ارزش های جامعه، دانش آموختگان، چندرشته ای و فرارشته ای، انتقال دانش، مرکز رشد، تامین مالی مخاطرات در شرکت های مشتق از دانشگاه در وضعیتی نسبتا مطلوب و مولفه های بین المللی سازی، آموزش کارآفرینانه و آموزش سرمایه گذاری در وضعیت نامطلوبی قرار دارند. با توجه به نتایج به دست آمده از بین مولفه های دانشگاه کارآفرین، شاخص مرکز رشد، تامین مالی مخاطرات در شرکت های مشتق از دانشگاه بیشترین تاثیر را در توسعه دانشگاه تهران به عنوان دانشگاه کارآفرین دارد.