تربیت اسلامی
سال:1394 | دوره:10 | شماره:21 |تعداد مقالات:9

چکیده فارسی:توجه به مفهوم سبک زندگی در جامعه ایرانی به سال های اخیر باز می گردد. دلیل این امر تغییرات مداوم در شیوه های عینی زندگی مردم است. هدف از اجرای این پژوهش بررسی مقایسه ای سبک زندگی خانواده های شاهد و ایثارگر با خانواده های عادی استان لرستان بود. این پژوهش به صورت توصیفی مقایسه ای انجام شد. بدین منظور 460 نفر از افراد سرپرست خانوار خانواده های شاهد و ایثارگر و خانواده های عادی استان لرستان با روش نمونه گیری سهمیه ای انتخاب شدند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران محاسبه شد. داده ها با استفاده از پرسشنامه سبک زندگی اسلامی (ILST) در ده مولفه (عملکرد اجتماعی، مسائل عبادی، باورها، مسائل اخلاقی، مسائل مالی، مسائل خانوادگی، سلامت جسمی، مسائل تعقلی و عملی، مسائل امنیتی و زمان شناسی) جمع آوری شدند. داده ها با نرم افزار SPSS-19 تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که در مولفه های عبادی، باورها، اخلاقی، مالی، خانوادگی، جسمی، تعقلی و امنیتی، میان دو گروه نمونه تفاوت معناداری وجود دارد(p<0.05) . اما در عملکرد اجتماعی و زمان شناسی تفاوتی وجود ندارد (p>0.05)، همچنین نتایج نشان داد که میان زنان و مردان در کل مقیاس سبک زندگی و کلیه خرده مولفه های آن تفاوت معناداری وجود ندارد و بین کل مقیاس سبک زندگی و خرده مولفه های آن بر اساس سطح تحصیلات، تنها در خرده مولفه زمان شناسی تفاوت معناداری وجود دارد(p<0.05) . بر اساس یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که برنامه ریزی و اجرای آموزش، با هدف تقویت بیشتر سبک زندگی اسلامی ضروری به نظر می رسد. چکیده عربی:الهدف من اجراء هذا البحث هو تقدیم دراسة مقارنة بین نمط حیاة أُسر الشهداء والمضحّین وبین مثیلاتها من الأُسر العادیة، بطریقة الوصف المقارن. ولأجل هذه الغایة وقع الاختیار بطریقة العیّنة ضمن الحصص علی 460 شخصاً من أرباب أُسر الشهداء والمضحین ومن الأُسر العادیة الاخری فی محافظة لورستان الایرانیة. وقد تم احتساب حجم العیّنة وفقاً لطریقة کوکران. جُمعت المعلومات بالاستفادة من استمارة استبیان نمط الحیاة الإسلامیة (ILST) فی عشر مکوّنات وهی (الاداء الاجتماعی، الشؤون العبادیة، المعتقدات، الشؤون الأخلاقیة، القضایا المالیة، المسائل الأُسریة، السلامة البدنیة، الشؤون التعقلیة والعملیة، القضایا الامنیة، معرفة الشؤون الزمانیة) وجری تحلیلها بواسطة برنامج SPSS-19. وقد أظهرت النتائج أنه فی المکوّنات العبادیة، والمعتقدات، والجوانب الأخلاقیة والمالیة، والأُسریة، والبدنیة، والتعقلیة، والأمنیة، یوجد بین المجموعتین فارق ذو معنی (p<0.05). واما فی مجالی الأداء الاجتماعی ومعرفة الشؤون الزمانیة فلا فارق بینهما (p>0.05). وکذلک أظهرت النتائج عدم وجود فارق ذی معنی بین النساء والرجال فی عموم مقیاس نمط الحیاة وفی مکوّناته الجزئیة. وهناک فارق ذو معنی بین عموم مقیاس نمط الحیاة ومکوّناته الجزئیة وفقاً للمستوی الدراسی فقط فی المکوّنات الجزئیة لمعرفة الزمان (p<0.05). ویمکن أن نستنتج وفقاً المعطیات البحث إنّ وضع الخطط التعلیمیة وتطبیقها یبدو ضروریاً لتعزیز نمط الحیاة الإسلامیة.

چکیده فارسی:دوران کودکی، دورانی مهم از زندگی آدمی است که رویدادهای آن، نقش مهمی در چگونگی حیات وی در دوره های بعدی زندگیش دارد. از این رو، هر نظریه تربیتی، برای برخورداری از جامعیت باید راهبردهایی نیز برای فعالیت های تربیتی این دوران ارائه دهد. نظریه اسلامی عمل، از یک سو به دلیل تاکید بر عاملیت متربی و ضرورت وجود سه مبدا شناختی، گرایشی و ارادی در وی برای تربیت و از سوی دیگر، به علت عدم ظهور کامل این مبادی در کودک، دوران کودکی را نه در مقام دوران تربیت، بلکه چون دوران تمهید برای تربیت می داند و بر این باور است که مربیان باید در این دوران با فعالیت های تمهیدی، زمینه را برای آغاز تربیت- که با بلوغ انسانی آغاز می شود- فراهم آورند. پژوهش حاضر بر آن است تا با مفروض انگاشتن نظریه اسلامی عمل و چهارچوب انسان شناختی آن، تصویری از دوران کودکی و اهداف فعالیت های تمهیدی در آن فراهم آورد. رویکرد مورد استفاده، روش بسط مفهومی است. در این راستا، ابتدا در تحلیلی استعلایی، شرط های ضروری اهداف واسطی تربیت، استنباط شده و تلاش شده است تا از میان آن ها، آن دسته از شرط هایی که در دوران کودکی امکان تحقق دارند، در مقام اهداف تمهید در دوران کودکی تبیین شوند. برخی از این اهداف عبارتند از: سلامت، پاکی و قوت جسم، آشنایی اولیه با آموزه های دینی، شامل پیام های انسانی، مفاهیم، مناسک و مظاهر دین، افزایش قابلیت انتخاب و دست ورزی با امیال درونی و افزایش گرایش معطوف به مصادیق خیر. چکیده عربی:یرمی هذا البحث من خلال افتراض النظریة الإسلامیة فی العمل واطارها فی معرفة الإنسان، إلی تکوین صورة عن مرحلة الطفولة وأهداف النشاطات التمهیدیة فیها. الاسلوب الذی اعتمده هذا البحث هو اسلوب البسط المهفومی. وفی هذا السیاق شرع البحث فی تحلیل متعالی لاستنباط الشروط الضروریة للأهداف الوسیطة للتربیة، مع محاولة اختیار تلک المجموعة من الشروط التی یمکن تحقیقها فی مرحلة الطفولة وتبیینها فی مقام أهداف التمهید فی مرحلة الطفولة. وتتمثل بعض هذه الأهداف فی ما یلی: السلامة، الطهارة وقوّة الجسم، الإلمام بالتعالیم الدینیة الشاملة للرسائل الإنسانیة، والمفاهیم، والمناسک، ومظاهر الدین، وتعزیز القدرة علی الاختیار والمهارة والتمرّس مع المیول الذاتیة، وزیادة التوجه نحو مصادیق الخیر.

چکیده فارسی:آموزش قرآن در برنامه های نظام آموزشی همواره مورد نظر بوده است. در یکی از آخرین آن ها، ایجاد مدارسی ویژه با نام مدارس قرآنی در دستور کار قرار گرفت که به صورت کلاس های فوق برنامه در برنامه آموزشی مدارس جای گرفته است. در این مقاله، با رویکرد تحقیقی طرح های آزمایشی کلاسیک به ارزیابی تاثیرات این آموزش ها بر روخوانی قرآن پرداخته شده است. برای این منظور، شهر بردسکن به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب شد و دو گروه از دانش آموزان مقطع ابتدایی این شهر به عنوان گروه آزمایش و گروه کنترل انتخاب شدند. از هر کدام از گروه ها، پیش و پس از برگزاری این کلاس های آموزشی، آزمونی در زمینه مهارت های قرآنی، در بخش های مختلف، به عمل آمد؛ با این تفاوت که دانش آموزان گروه کنترل در این کلاس ها شرکت نکرده بودند. یافته ها نشان داد که این دوره های آموزشی تاثیر مهمی بر مهارت روخوانی دانش آموزان ابتدایی می گذارد. از روش های آماری شامل میانگین و انحراف استاندارد، نمودارهای شبکه ای، آزمون های ناپارامتری و به ویژه تحلیل کوواریانس در این نتیجه گیری استفاده شد. بر همین اساس، مشخص شد که بیشترین تاثیر، از طریق آموزش های مربوط به لحن به دست آمده است. یافته ها همچنین تفاوتی را میان دانش آموزان دختر و پسر از لحاظ میزان تاثیرگذاری نشان ندادند و تفاوت های دیده شده، معنادار نبود. به این ترتیب، می توان گفت برگزاری این دوره های آموزشی در بهبود روخوانی قرآن مجید در دانش آموزان ابتدایی تاثیر مثبتی داشته و دست کم به برخی از اهداف خود دست یافته است. چکیده عربی:نعتمد فی هذا البحث الاسلوب التحقیقی لطروحات الاختبار التقلیدی من أجل قیاس مدی تأثیرات تعالیم المدارس القرآنیة التی تجری علی شکل دورات إلی جانب المنهج الدراسی فی المدارس، علی حفظ القرآن. ولأجل هذه الغایة وقع الاختیار علی مدینة بردسکن کمنطقة لإجراء هذا الاختبار فیها. وتم تقسیم عدد من تلامیذ المرحلة الابتدائیة فی المدارس التابعة الی هذه المدینة، إلی مجموعتی: اختبار وسیطرة. واجری اختبار علی کل واحدة من هاتین المجموعتین قبل وبعد اقامة هذه الدروس التعلیمیة من أجل معرفة ما لدی هؤلاء التلامیذ من مهارات قرآنیة فی مختلف المجالات، ولکن مع فارق أن التلامیذ من مجموعة السیطرة لم یشارکوا فی هذه الدروس. وقد کشفت المعطیات ان لهذه الدورات التعلیمیة تأثیر مهم فی مهارة الحفظ لدی التلامیذ. واستناداً إلی الأسالیب الاحصائیة المعتمدة التی تشمل المعدل والانحراف المعیاری، والجداول البیانیة الشبکیة، والاختبارات غیر المَعْلَمیة وخاصة تحلیل التباین، تبیّن أن التأثیر الأکثر تحقق عن طریق التعلیم المتعلّق باللحن. وقد أظهرت المعطیات وجود فارق ذی معنی بین التلامیذ الذکور والاناث من حیث مدی التأثیر. وعلی هذا المنوال یمکن القول إنّ إقامة مثل هذه الدورات التعلیمیة کانت ذات تأثیر ایجابی فی تعزیز قدرة التلامیذ علی حفظ القرآن الکریم، وإنها قد حققت قسماً من أهدافها علی أدنی تقدیر.

چکیده فارسی:هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر آموزش فعال بر خودانگیختگی دانش آموزان نسبت به نماز است . بدین منظور، مطالعه کیفی یک کارگاه آموزشی با موضوع آموزش مفاهیم کاربردی نماز، از حیث چگونگی تاثیرگذاری عناصر محتوا، ارزشیابی، فعالیت های یادگیری و روابط معلم و دانش آموز بر خودانگیختگی دانش آموزان نسبت به نماز، به عنوان محور اصلی اهداف و سوالات تحقیق انتخاب شده است. قضاوت ها، انتخاب ها و آرزوهای 38 دانش آموز شرکت کننده در کارگاه، به عنوان منبع استنباط و ارزیابی وضعیت انگیزشی آن ها، پس از شرکت در کارگاه و از روش مصاحبه و مشاهده عملکرد آن ها، مورد استفاده قرار گرفته است. تحلیل داده های جمع آوری شده بر اساس نقشه مفهومی استنباط شده در این پژوهش حاکی از آن است که بر اساس موضوع و موقعیت یادگیری و به میزان تامین منابع انگیزش درونی (چالش، کنجکاوی، تخیل و کنترل) در عناصر کلیدی فرایند یاددهی- یادگیری (محتوا، فعالیت های یادگیری، ارزشیابی و روابط معلم و دانش آموزان) و درنتیجه، زمینه سازی مشارکت فعال (ذهنی- عملی) دانش آموز همراه با تجارب هیجانی و عاطفی مثبت، رشد چشمگیری در انگیزه های درونی دانش آموزان نسبت به یادگیری و رفتارهای خودانگیخته آن ها، به ویژه پایبندی آن ها به نماز، به وجود می آید. افزون بر این، بهره گیری از مربیان آگاه و توانا و نیز توجه به نقش خانواده، خصوصا در حوزه تعلیم و تربیت دینی، تسهیلگر این فرایند خواهد بود. چکیده عربی:الهدف من هذا البحث هو دراسة مدی تأثیر التعلیم النشط علی الدوافع الذاتیة للتلامیذ ازاء الصلاة. ولأجل هذه الغایة أُجریت دراسة نوعیة لورشة تعلیمیة یدور محورها حول موضوع تعلّم المفاهیم العملیة للصلاة من حیث کیفیة تأثیر عناصر المحتوی، والتقییم ونشاطات التعلّم، والعلاقة بین المعلّم والتلمیذ علی الدوافع الذاتیة لدی التلامیذ إزاء الصلاة، باعتبارها المحور الأساسی لأهداف وأسئلة هذا التحقیق. اعتمدت أحکام وخیارات وأُمنیات 38 طالباً من المشارکین فی تلک الورشة کمصدر لإستنتاج وتقییم طبیعة دوافعهم بعد المشارکة فی الورشة وعن طریق المقابلة وملاحظة أدائهم. یُستدلّ من خلال تحلیل المعطیات التی جری جمعها علی أساس الخطّة المفهومیة المستنبطة فی هذا البحث، علی أنه وفقاً لموضوع وظرف التعلّم وتبعاً لمدی توفر دواعی الدوافع الذاتیة (التحدّی، وحبّ الإستطلاع، والتخیّل، والتحکّم) فی العناصر الأساسیة لعملیة التعلیم- والتعلّم (المحتوی، نشاطات التعلّم، التقییم وعلاقات المعلّم والتلامیذ)، وبالنتیجة، التمهید للمشارکة النشطة (فکریاً وعملیّاً) للتلامیذ المصحوبة بتجارب تفاعلیة وعاطفیة ایجابیة، یُحدث تحفیزاً لافتاً للنظر فی الدوافع الذاتیة لدی التلامیذ ازاء التعلّم والأفعال النابعة من اندفاعهم الذاتی، وخاصّة الإلتزام بالصلاة. وفضلاً عن ذلک فإن الإستعانة بمعلّمین أکفاء ومتمّرسین اضافة الی أخذ دور الاسرة بنظر الإعتبار وخاصة فی مجال التعلیم والتربیة الدینیة، سیساعد علی تسهیل هذه العملیة.

چکیده فارسی:یکی از چالش های اصلی در تعلیم و تربیت امروز، غلبه یافتن وجه ایجابی بر وجه سلبی آن و هجوم پی در پی طرح ها و برنامه های فرهنگی و تبلیغی در مدارس و مراکز فرهنگی و تربیتی است که بدون توجه به اصل تزکیه (آماده سازی و رغبت انگیزی) ارائه می شود و موجب ناهمخوانی و بلکه تعارض و تضاد مندی میان درون دادها و برون دادها شده است.پیراستن انسان از آرایه های آلاینده تعلیم و تربیت ایجابی و عاریه ای، که مغایر با فطرت پاک و ناب اوست، یکی از مهم ترین و در عین حال دشوارترین راهکارهای ورود به ساحت «تزکیه به مثابه تربیت سلبی» و خروج از ساحت «تدسیه به مثابه تربیت ایجابی» است.در این مقاله تلاش شده است تا وجه سلبی تربیت در قالب مفهوم قرآنی «تزکیه» از نظر مبانی، رویکرد و روش، با وجه ایجابی آن مورد مقایسه و مقابله قرار گیرد تا از این راه بتوان به الگوی برخاسته از تعالیم قرآنی و عرفانی تربیت بازگشت.دو گزاره بنیادی در رویکرد «تزکیه به مثابه تربیت سلبی» عبارت اند از: «لا اله الا الله»، و «انا لله و انا الیه راجعون» که در اولی، نفی و سلب آنچه ما را از فطرت خویش دور می سازد و در دومی بازگشت و رجعت تعالی بخش به درون مایه های وجودی و تلاش برای فعلیت بخشیدن آنهاست. چکیده عربی:من التحدیات الأساسیة فی حقل التعلیم والتربیة فی الوقت الراهن فی تغلّب الجانب الایجابی منه علی الجانب السلبی، وتراکم المشاریع والبرامج الثقافیة والاعلامیة فی المدارس والمراکز الثقافیة والتربویة التی تطرح بعیداً عن النظر إلی مبدأ التزکیة (التمهید النفسی وایجاد الرغبة والاندفاع)، وتؤدی إلی حالة من عدم الانسجام بل وخلق حالة من التعارض والتضاد بین المُدخلات والمُخرجات. فی بحثنا هذا نسعی إلی المقارنة بین الجانب السلبی من التربیة فی قالب المفهوم القرآنی «التزکیة» من حیث الاُنس والتوجّه والاسلوب، وبین الجانب الایجابی منها لکی یتسنّی من خلال ذلک العودة إلی النموذج المنبثق من التعالیم القرآنیة والعرفانیة. الموضوعان الأساسیان «للتزکیة بمثابة تربیة سلبیة» عبارة عن شعار التوحید «لا إله إلا اﷲ»، والشعار الآخر هو «إنّا ﷲ وإنّا إلیه راجعون». ففی الأوّل نفی ورفض لما یبعدنا عن مقتضی فطرتنا، وفی الآخر عودة ورجوع فیه تعزیز ورقی للطاقات الذاتیة وسعی من أجل الوصول بها إلی حالة الفعلیة.

چکیده فارسی:با توجه به اینکه یکی از شاخص های مهم در سیره اهل بیت علیهم السلام ستیز با آشفتگی های تفرقه و فراگیر ساختن روح همدلی در عرصه های مختلف فکری و سلوک اجتماعی و سیاسی است، تا از اندیشه ها و رفتارهای متفاوت، برآیندی مثبت در مسیر تکامل جامعه پدید آید، هدف این مقاله، پاسخ به این پرسش اساسی است که مقتضای چنین سیره ای- با در نظر گرفتن اندیشه ها و آرای متغایر افراد که بستر تنوع و حتی اختلاف توقع ها، سلیقه ها و مواضع می شود و می تواند منشا از هم پاشیدگی انسجام جامعه اسلامی گردد- در پی ریزی همدلی اجتماعی چیست؟ این تحقیق، با روش اسنادی- تحلیلی و در راستای ترسیم مختصات جامعه سازوار و متکامل، به این نتیجه رسید که سبک زندگی معصومین علیهم السلام، در قبال آرا و رفتارهای مخالف، بر مبنای تنوع گرایی همراه با انسداد بی راهه های گمراهی و انحراف فکری و نمایاندن حق ناب از طریق تضارب اندیشه ها و دیدگاه های متقن و انتظام یافته بر پایه اصول عقلانی و حریم اراده الهی است. چکیده عربی:نظر إلی أن أحد المؤشرات والمعاییر المهمة فی سیرة أهل البیت، هو محاربة مظاهر التفرقة، والعمل علی إشاعة روح التعاضد والتعاون فی مختلف المجالات الفکریة وعلی صعید السلوک الاجتماعی والسیاسی من أجل الخروج من الأفکار والسلوکیات المتضاربة فی ما بینها، بمنهج ایجابی یصب فی مسار تکامل المجتمع. هدف هذا البحث الإجابة عن سؤال أساسی وهو: هل مقتضی مثل هذه السیرة إذا أخذنا بنظر الإعتبار الأفکار والآراء المختلفة للأفراد، لما تشکّله من أرضیة للتنوّع وحتی اختلاف التوقّعات والأذواق والمواقف، ویمکن أن تکون سبباً ومدعاة لتشرذم لُحمة ووئام المجتمع الإسلامی، فی مثل هذه الحالة ما هو السبیل الکفیل بارساء اسس التلاحم والانسجام الاجتماعی؟ یأخذ هذا البحث بالمنهج التوثیقی التحلیلی لیقدّم صورة عن المجتمع الصالح والمتکامل، ویصل من خلال ذلک إلی نتیجة مفادها أن نمط حیاة المعصومین علیهم السلام فی مقابل الآراء والمواقف المخالفة، یقوم علی أساس التنوّع مع قطع الطریق علی الزیغ والضلال والانحراف الفکری، وتبیین الحق الخالص عن طریق التلاقح بین الأفکار والآراء المتقنة والمنتظمة علی أساس اصول عقلیة وفی اطار الارادة الالهیة.

چکیده فارسی:هدف از انجام این پژوهش، دستیابی به یک نظریه رشد و تحول اخلاقی متناسب با مبانی فکری و فلسفی اسلامی است که بتواند تمام مولفه های موثر در تخلق به اخلاق را تحت پوشش قرار دهد و ارتقای اخلاقی را مرتبه بندی کند. روش اجرای پژوهش توصیفی- تحلیلی است. یافته ها نشان داد که رشد اخلاقی دارای پنج مولفه اساسی است که به نوبه خود مشتمل است بر چهار مولفه رشد شخصی (معرفت، عواطف، ایمان و ملکات اخلاقی) و یک مولفه زمینه ساز (جامعه صالح و الگوهای اخلاقی) و رشد همه این مولفه ها شرط لازم برای رشد و تحول اخلاقی است. سپس مدارج سه گانه تحول اخلاقی (مرتبه اخلاق انسانی، مرتبه اخلاق دینی متعارف و مرتبه اخلاق دینی عرفانی) تبیین و تشریح شد و در نهایت، بر اساس یافته ها، پیشنهادهایی برای بهبود برنامه های تربیت اخلاقی ارائه شد. چکیده عربی:الهدف من اجراء هذا البحث التوصل إلی نظریة فی النمو والتحول الأخلاقی تتناسب مع الاسس الفکریة والفلسفیة الإسلامیة، وقادرة علی تلبیة جمیع الجوانب والعناصر المؤثرة فی التخلّق بالأخلاق ویمکن من خلالها تبویب مراتب الرقی الأخلاقی. اجری البحث بالاسلوب الوصفی التحلیلی. وقد بیّنت المعطیات أن للنمو الأخلاقی خمسة مکوّنات أساسیة، تشمل بدورها أربعة عناصر للنمو الشخصی (المعرفة، والعواطف، والایمان، والملکات الأخلاقیة)، وعنصر تمهیدی (المجتمع الصالح والنماذج الأخلاقیة). ونمو جمیع هذه المکوّنات یعد شرطاً ضروریاً للنمو والتحوّل الأخلاقی. بعد ذلک شرحت المدارج الثلاثة للتحوّل الأخلاقی (مرتبة الأخلاق الإنسانیة، مرتبة الأخلاق الدینیة المعیاریة، ومرتبة الأخلاق الدینیة العرفانیة). وفی الختام عُرضت وُفقاً لتلک المعطیات مقترحات لتطویر وتحسین برامج التربیة الأخلاقیة.

چکیده فارسی:هدف این مقاله بررسی روش های آموزش توحید افعالی در قرآن است. توحید افعالی یکی از مراتب توحید است و مصادیق متعددی دارد که مهم ترین آن ها توحید در خالقیت، توحید در ربوبیت و توحید در مالکیت است. این تحقیق که با استفاده از قواعد تفسیر انجام شده، نشان می دهد که برای آموزش مصادیق اصلی توحید افعالی در قرآن از روش های مفروض گرفتن، القای مستقیم، توجه دادن به فطری بودن توحید افعالی، برانگیختن تفکر، استدلال، برانگیختن عواطف و احساسات، ارائه نمونه های عینی و نقل سرگذشت های واقعی استفاده شده است. چکیده عربی:هدف هذا البحث هو دراسة أسالیب التعلیم التوحید الأفعالی فی القرآن. التوحید الأفعالی أحد مراتب التوحید وله مصادیق متعددة. أهمها التوحید فی الخالقیة، والتوحید فی الربوبیة، والتوحید فی المالکیة. اجری هذا البحث بالتعویل علی قواعد التفسیر، وهو یظهر أن تعلیم المصادیق الأساسیة للتوحید الأفعالی فی القرآن یعتمد الأسالیب التالیة: الإفتراض، والإلقاء المباشر، ولفت الأنظار الی فطریة التوحید الأفعالی، واستثارة التفکیر، والإستدلال، واثارة العواطف والمشاعر، وطرح أمثلة عینیة، و سرد وقائع الماضی الواقعی.