کتابداری و اطلاع رسانی
سال:1389 | دوره:13 | شماره:1 (مسلسل 49) |تعداد مقالات:14

با وجود افزایش تعداد مجله های علمی پژوهشی در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی از یک عنوان به چهار عنوان، همچنان صف دریافت، داوری و انتشار مقاله های کتابداری بسیار طولانی است و هر یک از این مجله ها هر مقاله پذیرفته شده را با تاخیری یک ساله و شاید هم بیشتر منتشر می کنند.یکی از دلایلی که موجب ایجاد این وضعیت شده، افزایش تعداد دانشجویان دوره های کارشناسی ارشد و نیز دوره دکترای کتابداری است. گروه های کتابداری دانشگاه های وابسته به وزارت علوم و بهداشت مرتب افزایش می یابند و نیز تعداد دانشجویانی که هر سال به این گروه ها معرفی می شوند، رو به افزایش است. این مورد در سال 1387 در دانشگاه فردوسی، در دوره کارشناسی ارشد بیش از دو برابر و در دوره دکتری بیش از سه برابر شده است. این روند رو به افزایش در دانشگاه های دولتی، با پذیرش تعداد بسیار زیاد دانشجویان دوره کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام نور همراه شده است.

هدف این پژوهش، سنجش هوش سازمانی کارکنان کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد و آستان قدس رضوی است. پژوهش از نظر هدف، کاربردی و به روش پیمایشی - تطبیقی بین جامعه ای مشتمل بر 100 نفر (47 نفر از کتابداران کتابخانه آستان قدس رضوی و 53 نفر از کتابداران کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد) انجام شد. ابزار پژوهش پرسشنامه ای بر اساس هفت مهارت «کارل آلبرخت» می باشد. «کارل آلبرخت» برای پاسخگویی و جلوگیری از کندذهنی گروهی، از عنوان هوش سازمانی استفاده و مدلی را ارائه می کند که دارای هفت بعد است: چشم انداز استراتژیک، سرنوشت مشترک، میل به تغییر، اتحاد و توافق، روحیه، کاربرد دانش و فشار عملکرد. هر یک از این بعدها، یکی از فرضیه های پژوهش است.فرضیه اصلی پژوهش این است که بین هوش سازمانی در کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد و هوش سازمانی در کتابخانه آستان قدس رضوی تفاوت معناداری وجود ندارد. این فرضیه تایید شد و فرضیه های فرعی پژوهش یعنی «چشم انداز استراتژیک در کتابخانه دانشگاه فردوسی مشهد با کتابخانه آستان قدس مشابه است»، رد می شود و فرضیه اعتقاد به سرنوشت مشترک در کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد و کتابخانه آستان قدس رضوی تایید و در مورد عملکرد کارکنان در خصوص میل به تغییر، مشابه بودن این دو کتابخانه را در این مورد تایید می کند. روحیه کارکنان در هر دو کتابخانه اختلاف معناداری ندارد و این فرضیه نیز تایید شد. میانگین شاخص اتحاد و توافق کارکنان در کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد و کارکنان کتابخانه آستان قدس رضوی این مشابهت را تایید می کند. فرضیه «کاربرد دانش» در کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد و کتابخانه آستان قدس رضوی تایید شد. برخورد مدیران در رابطه با عملکرد کارکنان در هر دو کتابخانه مورد پژوهش، مشابه است.

در پژوهش حاضر، موانع دسترسی آزاد نشریه های علمی - پژوهشی ایران از دید ناشران بررسی شده است. بدین منظور، 249 ناشر از گروه های مختلف آموزشی با روش نمونه گیری طبقه ای و به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای بررسی متغیرهای مورد مطالعه، از پرسشنامه استفاده گردید. نتایج نشان می دهد بین نظرهای ناشران حوزه های مختلف (علوم انسانی، علوم پایه، فنی و مهندسی، علوم پزشکی و کشاورزی) به لحاظ اولویت بندی مشکلات مالی، زیرساختی و فرهنگی تفاوت معناداری وجود دارد. نتایج همچنین نشان داد بین ناشران تهرانی و شهرستانی نیز به لحاظ اولویت بندی مشکلات تفاوت معناداری وجود ندارد. بین نظرهای ناشران دانشگاهی و غیر دانشگاهی به لحاظ اولویت بندی مشکلات مذکور تفاوت معناداری وجود ندارد و مشکلات مالی، زیرساختی و فرهنگی به یک اندازه در بازدارندگی دسترسی آزادکردن مجله های علمی پژوهشی ایران، تاثیرگذار نیستند.نظر ناشران درباره راهکارهای پیشنهادی در این پژوهش، به ترتیب اولویت عبارتند از: تامین بودجه توسط سازمان مادر، جذب حمایت افراد و سازمانها، استفاده از متخصصان فنی برای طراحی سایت، جذب حمایت دولت، آگاهی رسانی در زمینه نشریه های دسترسی آزاد، استفاده از نرم افزارهای رایگان در اینترنت، تدوین مقررات سازمانی، تدوین رویه های اداری، جذب حمایت نویسندگان خارجی، جذب حمایت انجمنهای علمی و دریافت هزینه از نویسنده.

حجم مقاله های منتشر شده در حوزه علوم پزشکی نیز مثل سایر حوزه ها افزایش قابل توجهی یافته است و ارزیابی کارایی پایگاه هایی که به نمایه سازی مجله های این حوزه می پردازند، ضروری است. در حال حاضر، جستجو و بازیابی مقاله های فارسی در حوزه علوم پزشکی از طریق پایگاه های «مگ ایران»، «ایران مدکس» و پایگاه «اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی» امکان پذیر است. از آنجا که جامعیت و مانعیت به عنوان دو معیار مهم برای ارزیابی نظام های بازیابی اطلاعات به کار می روند، این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی و مقایسه ای، جامعیت نسبی سه پایگاه اطلاعاتی فوق در حوزه دندانپزشکی را بررسی نمود. به همین منظور 29 کلیدواژه از حوزه دندانپزشکی انتخاب شد و پس از جستجو و تجزیه و تحلیل داده ها، نتایج نشان داد «ایران مدکس» دارای بالاترین میزان جامعیت با 0.72 است. همچنین، مشاهده شد که جامعیت نسبی پایگاه «مگ ایران» نسبت به SID بیشتر است.

مقاله حاضر با استفاده از آمارهای موسسه اطلاعات علمی (ISI)، وضعیت تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی را در سالهای 1990 تا 2007 میلادی بررسی نموده است. نویسندگان دانشگاه آزاد اسلامی بیش از 100 نوع نام متفاوت را در پایگاه WOS موسسه اطلاعات علمی نمایه کرده اند. در طی این دوره 19 ساله (با انجام عمل مستندسازی) در مجموع، 1961 عنوان تولید علمی در پایگاه WOS نمایه شده است. از این تعداد 1249 عنوان توسط سازمان ISLAM AZAD UNIV تولید شده است. سهم علمی دانشگاه آزاد اسلامی از کل تولیدات علمی کشور در سال 2000 برابر با 2.23% بوده است که این رقم در سال 2007 به 7.15% رسیده است. از مجموع 1961 عنوان تولید علمی دانشگاه آزاد اسلامی در این دوره، 1937 عنوان در بخش SCIE پایگاه WOS، 56 عنوان در بخش SSCI و 4 عنوان در بخش A&HCI پایگاه WOS نمایه شده است. طی همین دوره، از مجموع 1961 عنوان تولید علمی دانشگاه آزاد اسلامی، 1717 عنوان در قالب مقاله بوده است. 99.95% تولیدات دانشگاه آزاد اسلامی طی این دوره 19 ساله به زبان انگلیسی منتشر شده است. بیشترین مشارکت نویسندگان دانشگاه آزاد اسلامی با نویسندگان کشورهای آمریکا، آلمان و کانادا بوده است. پرکارترین نویسنده دانشگاه آزاد اسلامی طی این دوره RUSTAIYAN, A با 94 عنوان تولید علمی بوده است.گروه موضوعی شیمی میان رشته ای، 230 عنوان تولید علمی از مجموع 1961 عنوان تولید علمی دانشگاه آزاد اسلامی را در خود نمایه کرده است. نشریه APPLIED MATHEMATICS&COMPUTATION تعداد 144 عنوان از مجموع 1961 عنوان تولید علمی دانشگاه آزاد اسلامی را طی این دوره 19 ساله منتشر کرده است. در طی این دوره، نشریه ایرانی IRANIAN POLYMER JOURNAL با انتشار 19 عنوان در رده دهم نشریات برتر منتشر کننده تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی قرار گرفته است.

در این پژوهش میزان خود - استنادی در مقاله های منتشر شده در دو نشریه «فصلنامه کتاب» و «فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی» بین سال های 1382 تا 1386 بر اساس پایگاه گزارش های استنادی نشریه های فارسی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام مقایسه می شود. همچنین، شاخص هایی همچون تعداد خود - استنادی نویسنده، درصد خود - استنادی نویسنده، میزان مقاله های دارای خود - استنادی نویسنده، همچنین نوع مدرک خود استناد شده در هر نشریه، عمر خود - استنادی در هر نشریه و نرخ خود - استنادی مجله و ضریب تاثیر نشریه ها قبل و پس از حذف خود - استنادی و عملکرد مجله ها پس از حذف خود - استنادی محاسبه شده است. نتایج نشان داد میزان خود - استنادی در دو نشریه در سال های مورد بررسی نسبتا پایین است. در کل، فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی نسبت به فصلنامه کتاب، خود - استنادی نویسنده بیشتری دارد اما در مورد خود - استنادی مجله تا سال 1385 فصلنامه کتاب نرخ خود - استنادی بالاتری را نشان می دهد. این میزان در سال 1386 برای فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی نسبت به فصلنامه کتاب بیشتر است. از دیگر نتایج پژوهش این است که خود - استنادی باعث افزایش ضریب تاثیر شده و رتبه مجله پس از حذف خود - استنادی تغییر می کند.

پژوهش حاضر به روش تحقیق شبه تجربی و با هدف بررسی راهکارهای عملی برای فعال نمودن کتابخانه های مدارس زاهدان و توسعه فرهنگ مطالعه انجام گرفته است. زمان مطالعه از اول مهر ماه لغایت بهمن ماه 1385 بود. جامعه آماری پژوهش را 16 دبیرستان دولتی دارای کتابخانه شهر زاهدان تشکیل می داد که در همه پایه های تحصیلی دانش آموز داشتند و به عنوان نمونه 6 دبیرستان بطور تصادفی برای آزمون فرضیه ها انتخاب گردید.سه راهکار عملی برای فعال نمودن کتابخانه های مدارس و توسعه فرهنگ مطالعه به عنوان فرضیه مورد آزمون قرار گرفت. این فرضیه ها عبارت بود از:1. پاسخ به سوال های کتاب های درسی بر مبنای کتاب های غیر درسی و مواد مکمل آموزشی2. به کارگیری کتابداران متخصص و علاقه مند در کتابخانه های مدارس3. تشکیل بعضی از کلاس ها در کتابخانه های مدارس مجهز به مواد آموزشی مناسب.برای آزمون فرضیه ها، نخست دو گروه مورد آزمون (تجربی و کنترل) انتخاب شد. حجم نمونه در هر گروه 120 نفر بود که از پایه های مختلف، بطور تصادفی انتخاب شدند. پس از ثبت نمرات پیش آزمون و پس آزمون، از گروه های تجربی و گواه از آزمون مربع کا و تست دقیق فیشر استفاده شد. این مطالعه نشان داد در هر کدام از فرضیه های فوق، تفاوت معناداری بین گروه های مورد آزمون وجود دارد.

پژوهش حاضر، با استفاده از پرسشنامه، به مقایسه وضعیت مطالعه منابع اطلاعاتی 363 نفر از زنان شاغل و خانه دار در شهر شیراز پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد عواملی مانند میزان مطالعه والدین، میزان مطالعه دوران کودکی و نوجوانی، سن، وضعیت تاهل، تمایل همسران زنان متاهل به مطالعه، دسترسی به منابع اطلاعاتی و دسترسی به رایانه و مهارت بهره گیری از آن، از جمله عوامل موثر در مطالعه است. در پایان، با تکیه بر یافته های گزارش شده، رهنمودها و توصیه هایی به منظور افزایش میزان مطالعه زنان ارائه شده است.

هدف پژوهش حاضر، ارزیابی وب سایت های دانشگاه های علوم پزشکی ایران با استفاده از روش تحلیل تناظر و بر اساس شاخص های ارائه شده در موتور الکسا می باشد. جامعه پژوهش را 41 وب سایت دانشگاه های علوم پزشکی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور تشکیل می دهد. در این بررسی، عملکرد وب سایت های دانشگاه ها، در محیط وب ارزیابی شد و نتایج نشان داد که دانشگاه های مورد بررسی در سطح وب چندان موفق عمل نکرده اند. اکثر وب سایت ها به لحاظ شاخص رتبه ترافیک بسیار ضعیف عمل کرده و رتبه ای بالاتر از صدهزار دارند. به طور کلی، دانشگاه های تهران و شیراز در اکثر شاخص ها موفق عمل کرده اند، در حالی که دانشگاه قم عملکرد بسیار ضعیفی داشته است. نتایج حاصل از تحلیل تناظر، 41 وب سایت مورد بررسی را به سه دسته تقسیم کرد که هر دسته از لحاظ برخی ویژگی ها، به هم مرتبط بودند.

بسیاری از اندیشمندان دانش مدیریت، عصر حاضر را عصر دانایی و عصر تغییر و تحول سریع دانش می دانند. بدون تردید، دانایی سرمایه مهمی برای ملت ها به شمار می آید، به طوری که هر ملت و جامعه ای که از این موهبت بیشتر برخوردار باشد، در مواجهه با چالش های جهانی موفق تر خواهد بود. در این میان، در اقتصاد دانش محور امروزی، کتابخانه ها به عنوان یکی از مراکز مهم و راهبردی برای مدیریت دانش در هر کشور به شمار می روند و نقش کلیدی را در گردآوری دانش و مدیریت آن ایفا کرده، محل تولید و ذخیره دانش قلمداد می گردند. بنابراین، مدیریت دانش را می توان جزئی از وظایف کلیدی کتابخانه ها و پیش نیازی برای ایجاد نوآوری در این مراکز بر شمرد که این امر بر بهبود کیفیت خدمات آنها اثرگذار است. در این مقاله، به منظور ارزیابی و بررسی کارایی کتابخانه ها، در به کارگیری مدیریت دانش و نوآوری و تاثیر این دو بر بهبود کیفیت خدمات آنها، از تکنیک تحلیل پوششی داده های دو مرحله ای استفاده شده است که در مرحله اول آن مدیریت دانش به عنوان ورودی و نوآوری به عنوان خروجی در نظر گرفته شده است. ورودی و خروجی مرحله دوم تجزیه و تحلیل این پژوهش را نیز نوآوری و کیفیت خدمات تشکیل می دهد. جامعه آماری این پژوهش را کتابخانه های عمومی و دانشگاهی شهرستان یزد تشکیل می دهد. بر اساس نتایج حاصل از کارایی به دست آمده در دو مرحله قبل، رتبه بندی نهایی این کتابخانه ها، با استفاده از تکنیک کپ لند انجام و نتایج آن در مقاله آورده شده است.

اندازه گیری موثر و تجزیه و تحلیل دقیق کیفیت خدمات، نخستین گام ضروری برای ارتقای عملکرد کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی و در نتیجه بهبود شیوه های خدمات رسانی در این مراکز است. پژوهش حاضر با به کارگیری شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان یک ابزار قدرتمند در مدل سازی روابط غیرخطی، تاثیر استفاده از داده های به دست آمده از ادراکها و انتظارهای مشتریان و چگونگی استفاده از آنها را در کتابخانه مرکزی دانشگاه یزد تشریح می کند. در این مطالعه، با استفاده از پرسشنامه استاندارد لایب کوآل، ادراکها و انتظارهای دانشجویان دانشگاه یزد از کیفیت خدمات ارائه شده در کتابخانه مرکزی دانشگاه سنجیده و نتایج به دست آمده به وسیله شبکه های عصبی مصنوعی تجزیه و تحلیل شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد مدل شکاف (تفاوت ادراکها و انتظارها)، نسبت به مدل ادراکها یا مدل عملکرد، توانایی بیشتری در سنجش کیفیت خدمات دارد. این موضوع تاییدکننده نقش مثبت انتظارها در سنجش کیفیت خدمات کتابخانه های دانشگاهی است. همچنین، استفاده از مجموع اطلاعات مربوط به ادراکها و انتظارها به عنوان ورودی در شبکه های عصبی مصنوعی، نتایج بهتری نسبت به دو مدل قبل به دست می دهد، که این نشان دهنده وجود مدلهای بهتر برای سنجش کیفیت خدمات، در صورت استفاده از رویکردهای جدید مانند شبکه های عصبی مصنوعی است.

جنبش دسترسی آزاد امروزه به عنوان یکی از جنبشهای تحول خواه و تاثیرگذار در جوامع علمی مطرح است. ماهیت و هدف این جنبش یعنی دسترسی آزاد به یافته های علمی با هدف اصلی کتابخانه ها و کتابداری یعنی دسترس پذیر کردن اطلاعات برای کاربران بدون اعمال سانسور و یا هر گونه سوگیری، ارتباط تنگاتنگ دارد. منابع شناخته شده در جنبش دسترسی آزاد عبارتند از: آرشیوها و مخازن دسترسی آزاد، چاپهای الکترونیکی و مجله های دسترسی آزاد. یکی از انواع آرشیوها و مخازن دسترسی آزاد، مخازن سازمانی می باشند. مخزن سازمانی، محمل است که برونداد رقومی یک سازمان را شناسایی، ثبت، سازماندهی و محافظت می کند و دسترسی به آنها را فراهم می سازد.در این مقاله، پس از ارائه توضیحی کوتاه راجع به جنبش دسترسی آزاد و معرفی منابع آن، مخزن سازمانی به عنوان ابزاری نوین و کارآمد در دسترس پذیر کردن اطلاعات سازمانی تعریف می شود. افزون بر آن، مطالبی نیز درباره ویژگیها، فلسفه وجودی، محتوا، مزایا و چالشهای مخازن سازمانی ارائه خواهد شد. در ادامه، برخی از شاخص ترین نرم افزارهای منبع باز موردنیاز جهت ایجاد این مخازن معرفی می شوند و در پایان به نقش کتابخانه ها و کتابداران به عنوان متولیان گردآوری و دسترس پذیر ساختن اطلاعات سازمانی در ایجاد و ترغیب استفاده از این نوع منابع پرداخته خواهد شد.

هدف اصلی این تحقیق، جستجوی روشهایی برای مطالعه رفتار کاربران در ارتباط با هدفهای آموزشی آنها در یک وب سایت مشخص است. در حال حاضر، داده کاوی، مهم ترین فناوری برای بهره برداری موثر، صحیح و سریع از داده های حجیم است. موضوع داده کاوی، شناخت دانش جدید و مفید، رابطه های منطقی و الگوهای موجود در داده هاست و پل ارتباطی بین علم آمار، رایانه، هوش مصنوعی، الگوشناسی، فراگیری ماشین و بازنمائی بصری داده ها می باشد. پژوهش حاضر با استفاده از تکنیک داده کاوی و بهره گیری از الگوریتم «قوانین وابستگی» روی داده های جمع آوری شده در قالب فایل ثبت وقایع وب سایت کتابخانه دانشگاه UTS استرالیا، به کشف الگوی مسیر حرکت کاربران در سایت پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش، بینش وسیعی از رفتار کاربران و عملکرد آنها در وب سایت را در اختیار مدیران و طراحان آن کتابخانه قرار می دهد.