مطالعات فرهنگی و ارتباطات
سال:1397 | دوره:14 | شماره:53 |تعداد مقالات:13

تاریخ گرایی نوین در زمره ی تأثیرگذارترین روش های تحلیل متن است که از اواخر دهه ی 1980 با مقالات و کتاب های استیون گرینبلَت و سپس لوئی مانتروز نظریه پردازی شد. هرچند که این رویکرد ابتدا در نقد ادبی نضج گرفت، اما دامنه ی کاربرد آن به مطالعات فرهنگی تسرّی پیدا کرد و امروزه در کنار رویکردهایی همچون تحلیل انتقادی گفتمان، از متداول ترین شیوه های تحلیل متن محسوب می شود. معرفت شناسیِ ضدپوزیتیویستیِ نیچه و همچنین نظریه ی فوکو درباره ی گفتمان تأثیر بسزایی در شکل گیری شالوده های نظریِ این رویکرد داشته است. در نتیجه، تاریخ گرایان نوین معتقدند هرگز نمی توان شناختی عینی و موثق از تاریخ به دست آورد، «حقیقت تاریخی» برساخته ای گفتمانی و لذا متغیر است، و مفهوم «روح زمانه» فهم گفتمان های متکثر در هر برهه ی معیّن از تاریخ را ناممکن می کند. در مقاله ی حاضر، پس از بررسی مبانی نظری تاریخ گرایی نوین، خوانشی از رمان مشهور سَووشون نوشته ی سیمین دانشور به دست داده می شود که طی آن، گفتمان های دوره ی اشغال ایران در جریان جنگ جهانی دوم از منظر تاریخ گرایی نوین تحلیل می شوند. تمرکز این تحلیل بر شورش سمیرم و نحوه ی بازنمایی آن در سَووشون است. به منظور پرداختن به زمینه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تاریخی این واقعه، از روش انسان شناس آمریکایی کلیفورد گیرتس موسوم به «توصیف همه جانبی» یا «توصیف انبوه» استفاده شده و با استناد به منابع گوناگونی مانند آرشیو سازمان اسناد ملی، گزارش روزنامه ها، کتاب خاطرات و یادداشت های پهلوی اول، کتاب خاطرات سپهبد امیراحمدی، کتاب ها و مقالات تاریخدانان و پژوهشگران تاریخ معاصر، … تلاش شده است تا تصویری از کشاکش های گفتمانی در زمان این رویداد به دست داده شود. در گام بعدی، متون غیرادبی ای که نام بردیم، به موازات متن سَووشون قرائت و از راه تحلیل گفتمان با آن مقایسه شده اند. این تحلیل نشان می دهد که صداهای خاموش در منابع رسمی تاریخ، چگونه در ادبیات می توانند شنیده شوند و به صورت گفتمان ها یا پاره گفتمان هایی مغایر با گفتمان مسلط تفسیر متفاوت خودشان از رویدادهای تاریخی را به خواننده ارائه دهند. تحلیل نحوه ی بازنمایی شورش سمیرم در سَووشون از منظر تاریخ گرایی نوین نشان می دهد که حکومت مرکزی با ایجاد شناختمان هایی مانند «ملیت»، «مدنیت»، «یاغی گری»، «شرارت» و امثال آن، تقابلی دوجزئی بین فرهنگ و سبک زندگی عشایر از یک سو و پیشرفت کشور از سوی دیگر به وجود می آورد و بدین ترتیب راه را برای سرکوب آنان باز می کرد.

سازش و مصالحه در فرهنگ سیاسی ما دارای بار منفی بوده و به همین دلیل به هرگونه ندای سازش و مصالحه انگ و بر چسب خیانت زده می شود. واقعیت آن است که جامعه ما در حال حاضر در شرایط مصالحه و آشتی بسر نمی برد و برداشت نادرست از این مفهوم، امکان هرگونه مصالحه را از جامعه سلب می کند. باید توجه داشت که مصالحه سیاسی به عنوان یک کنشگری سیاسی به معنی انفعال و وادادگی نیست. با توجه به اینکه مصالحه سیاسی نافی هویت های سیاسی نیست، لذا گروه ها و جریان های مختلف سیاسی با تاکید بر مصالحه سیاسی می توانند ضمن حفظ اصول و ارزش های خود به تعامل و تفاهم برسند. در ارتباط با این موضوع که مصالحه سیاسی چه نسبتی با گفتمان های مسلط در جمهوری اسلامی ایران دارد، در این مقاله ابتدا شکل گیری مهمترین گفتمان ها و چگونگی هژمونیک شدن آنها بررسی شده و در مرحله بعد، نسبت مصالحه سیاسی با هریک از این گفتمان ها مورد سنجش قرار گرفته است. پرسش اصلی مقاله این است که: آیا در شرایط موجود امکان مصالحه میان گفتمان های سیاسی در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد؟ با توجه به این سوال، فرضیه اصلی پزوهش بر این پایه استوار است که: هرچند هژمونیک شدن گفتمان ها به واسطه فرآیند ضدیت (Antagonism)، امکان مصالحه میان گفتمان های سیاسی را غیر ممکن می سازد، اما گفتمان ها به واسطه رویکرد آگونیسم(Agonism)، می توانند به مصالحه نسبی برسند. در آگونیسم ما با رابطه "دوست-دشمنی" طرف نیستیم، بلکه شاهد رابطه ی رقابت آمیزی هستیم که در آن مشروعیت مخالفان به رسمیت شناخته می شود. در جستجو برای نظریه ای که بتواند روش تحلیل مناسبی را برای این مقاله فراهم آورد، نظریه های معطوف به گفتمان به ویژه خوانشی که ارنست لاکلا و شنتال موفه از تحلیل گفتمان ارائه می دهند، انتخاب شده است.

روابط عمومی موثر در سازمانها، بین المللی شده است و با توجه دگرگونیهای پیش آمده و پر رنگ شدن عنصرارتباط، دیپلماسی رسانه ای در این روزها اهمیت بسیار یافته است. این رساله تلاش دارد الگوی دیپلماسی رسانه ای جهت استفاده موثر از رسانه ها برای حضور مطلوب سازمانها در عرصه بین المللی طراحی نماید. این مطالعه با روش شناسی کیفی و رویکرد تئوری زمینه ای انجام شده است. مشارکت کنندگان این پژوهش را بیست و پنج نفراز اساتید ارتباطات، رسانه و روابط عمومی تشکیل می دادند که اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق انجام مصاحبه عمیق و نیمه ساختار یافته جمع آوری گردید. داده های حاصل براساس نسخه کوربین و اشتروس(2008) تحلیل شدند. شیوه دستی و نرم افزار مکس کیودا 10 برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده گردید. از تحلیل داده ها حدوداً 940 کد سطح اول (کد باز) بدون محاسبه همپوشانی آنها استخراج شد. سپس این کدها براساس تشابها و تفاوتهای موجود با هم مقایسه و 26 زیر طبقه، 11 طبقه فرعی(شامل مفاهیم و زمینه) بدست آمد. نهایتاً 4 طبقه اصلی برای مفهوم یک طبقه اصلی برای زمینه بوجود آمد. متغیر مرکزی این مطالعه "مدیریت سیستمی " و طبقات اصلی آن "فرایند"، "عوامل تسهیل گر"، "عوامل بازدارنده" و "دستاورد" و"زمینه" بودند. مجهز کردن مراکز روابط عمومی با دیپلماسی رسانه ای می تواند باعث اعلام موجودیت سازمان در عرصه بین المللی گردد. سازمانها می خواهند در تحولات جهانی اثر گذار بوده و سهمی از بازار جهانی را داشته باشد.

تحقیق حاضر به منظور طراحی و تدوین الگوی کارکردی رسانه های جمعی و با تأکید بر توسعه سرمایه اجتماعی و مورد مطالعه معاونت صدای جمهوری اسلامی ایران انجام شده است. راهبرد پژوهش حاضراز نوع آمیخته کیفی-کمی بوده، که در مرحله کیفی از روش نظریه داده بنیاد، و در مرحله کمی از روش دلفی به منظور اعتبار سنجی یافته های بخش کیفی و به اجماع رساندن آرای نخبگان، بهره گرفته شده است. داده های میدانی در سه مرحله، مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته، و دو مرحله پرسشنامه نیمه باز-پاسخ و بسته-پاسخ، گردآوری شده، و با راهبردهای، و آمارهای توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در پایان مرحله سوم، با کسب اجماع نخبگان در مورد مولفه های پژوهش، الگوی نهایی پژوهش ارائه گردید. یافته های پژوهش حاکی از آن هستند که، صدای جمهوری اسلامی ایران، دارای چهار کارکرد اصلی، شامل؛ فراهم آوردن شرایط علی، بهره گیری از عوامل میانجی، ایجاد شرایط زمینه ای، و نیز تدوین راهبردهای فعال و فوق فعال در راستای توسعه سرمایه اجتماعی است.

خانواده بستری مناسب برای شناخت ارزش ها و روند تغییر آنها در طی زمان است، نمونه ای خرد از جامعة کلان که به واسطة آن اولویت های ارزشی و ترجیحات رفتاری در دوره ای خاص، فهم می گردد. با این هدف، مقالة حاضر، سبک زندگی خانوادگی به نمایش درآمده در فصل نخست سریال کیمیا را با تمرکز بر الگوی مصرف مورد بررسی قرار می دهد تا از این رهگذر، چگونگی بازنمایی ساختار طبقاتی در دوره پیش از انقلاب اسلامی را نشان دهد. یافته های این مقاله مبتنی بر نشانه شناسی سه گانة کاودری-سلبی، بارت و فیسک، عناصر بصری و روایی متن را مورد تحلیل قرار می دهد. نتایج حاکی از آن است که در این بازنمایی طبقة متوسط با سه عنصر «مذهب»، «سنت» و «فرهنگ» پیوند خورده، به این ترتیب از طبقة بالای «فرادست، منفعت طلب و قدرتمند» متمایز می شود. این بازنمایی، «ارزش های ایدئولوژیک» را به نفع «ارزش های اقتصادی» برجسته می نماید و پیشگامی طبقة متوسط را در جنبش مردمی، موجه می سازد.

خاستگاه جشنواره های فیلم غرب است اما با گسترش فرهنگ غرب این نوع جشنواره به پدیده ای جهانی بدل شده است. «مطالعات جشنواره های فیلم» حوزه ای میان رشته ای و جدید است. این مقاله از منظر سیاستگذاری فرهنگی به جشنواره های تلویزیونی در ایران توجه می کند. رویکرد این مقاله به سیاستگذاری فرهنگی از منظری خرد و معطوف به «سیاستگذاری رویداد» است؛ بدین معنا که به جای اهداف و محتواها، بر شکل برگزاری جشنواره تأکید می شود. شکل برگزاری جشنواره های تلویزیونی برگرفته از نمونه های غربی است، لذا این مقاله با نگاهی تطبیقی به تحلیل مراسم اختتامیه دو جشنواره تلویزیونی جام جم و گلدن گلوب می پردازد. این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی بهره می برد. بخشی از یافته-ها نشان می دهد در حالی که در اختتامیه جام جم بیش از همه مقامات سیاسی و مدیران اداری جشنواره بازنمایی و برجسته می شوند، در گلدن-گلوب اثری از حضور مقامات سیاسی دیده نمی شوند و مقامات جشنواره نیز تمایل چندانی به حضور در جلو دوربین ها ندارند. در پیوند با گفتمان تلویزیون که از یک سو مبتنی بر سرگرمی و از سوی دیگر متکی به «حال» و رویدادهای جاری جامعه است، مراسم گلدن گلوب نیز ضمن حفظ رویکرد سرگرمی به رویدادهای اصلی جامعه آمریکا واکنش نشان می دهد. این در حالی است که جام جم نه از رویکرد سرگرمی بهره چندانی می برد و نه به رویدادهای جاری جامعه توجه چندانی دارد. می توان مدعی شد علیرغم استانداردهای یکسانی که برای برگزاری جشنواره های فیلم وجود دارد گلدن گلوب بازتابی از ساختار تجاری صنعت فیلم و تلویزیون در آمریکا و جشنواره جام جم بازتابی از ساختار دولتی و انحصاری صنعت تلویزیون در ایران است.

مدرنیزاسیون در تمامیت خود به مثابه تجربه ای تاریخی آسیب زا و متناقض بود. در این میان تجربه جنگ به عنوان یکی از آسیب ها، بازنمایی از تجربه مدرنیته برای جوامع غیرغربی است. در چنین بستری است که سینما به به بازنمایی این تجربه می پردازد. هدف پژوهش حاضر هم فهم چگونگی بازنمایی تجربه جنگ به واسطه منظومه مفهومی والتربنیامین، در سینمای کُردستان است. در نگاه بنیامین اگرچه جنگ باعث فقیرشدن تجربه ها می-شود اما از طرفی دیگر سینمای سیاسی توانایی بازچنگ آوری تجربه ای دیگر را برای انسان های بدون تجربه فراهم می کند. در چنین فضایی تئوریک است که فیلم های «آپارتمان مورچه ها، چهار ترانه برای کرکوک، 74» مبتنی بر روش نشانه شناسی مورد خوانش واقع شدند که هر کدام از فیلم ها مبتنی بر یک دیالکتیک رمزگانیدرصدد بازنمایی کردن تجربه جنگ به مثابه یک تجربه فقیر هستند. حضور رمزگان های مستندگونه مبتنی بر غیاب داستان در فیلم ها، بازنمایی تجربه را مواجه با یک بحران می کند. اما از سویی دیگر، مستندگونگی، فضایی سیاسی را به فیلم ها می بخشد. در نهایت می توان گفت چشم انداز سینمای ستم دیدگان بستری برای پروبلماتیزه کردن فیلم ها برای بتصویر کشیدن سطوری دیگر از تاریخ چندخطی رافراهم می کند.

آموزش سواد رسانه ای در ایران به شکل رسمی و غیررسمی در حال گسترش است و نیاز به متون یا منابعی وجود دارد که به طور علمی شاخص های مناسب برای محتوای آموزش را شناسایی و ارائه کنند. با توجه به این که مخاطب مستقیم و غیرمستقیم این آموزش، کودکان هستند، در این مقاله با انتخاب رویکرد کودک محور به رابطه کودک با رسانه، مدل های برساخت گرای آموزش سواد رسانه ای مطالعه و تحلیل می شوند. این مطالعه با استفاده از روش تحلیل ثانویه مبتنی بر اسناد، ویژگی های روش و محتوای مناسب برای آموزش سواد رسانه ای را مشخص می کند. این پژوهش نشان می دهد که شیوه آموزش باید از حالت یک سویه به چند سویه، و از تک گویی به گفتگویی تغییر کند. همچنین لازم است محتوای آموزشی در دو سطح نظری و عملی به کودکان یاد داده شود. در سطح نظری کودکان متناسب با سن خود، مبانی مفهومی رسانه را با تاکید بر مفهوم بازنمایی و واژگان اصلی علم مطالعات رسانه یاد می گیرند و با شناخت روش نشانه شناسی از آن برای تحلیل رسانه ها استفاده می کنند. در سطح عملی نیز مهارت تولید رسانه ای، نقد و بازخورد دادن را یاد می گیرند. سه شاخص اصلی برای انتخاب محتوای مناسب نظری و عملی عبارت از یادگیری مفهوم بازنمایی، خودکارآمدی، و بازاندیشی هستند.

مقاله حاضر درباره شرایط گسترش رسانه های اجتماعی پیام رسان موبایلی، در میان قومیتهای حساس کشور است. هدف شناخت و تحلیل ارتباط بین مصرف رسانه های اجتماعی مبتنی بر نرم افزارهای پیام رسان موبایلی و هویّت قومی اقوام ترک و کرد به صورت درزمانی (فرایندی) است. بدین منظور این موضوع از دید متخصّصین رسانه های اجتماعی و هویّت قومی بررسی می شود. استراتژی تحقیق استقرایی و روش کیفی مصاحبه عمیق است. روش تحلیل داده نیز براساس نظریّه مبنایی است. بر اساس نتایج بدست آمده کاربران رسانه های اجتماعی موبایلی صرفاً بر اساس ماهیّت هویّتی قبلی شان اقدام به انتخاب راهبرد کنش در حوزه هویّت قومی می کنند. رسانه های اجتماعی موبایلی برای کاربران کرد و ترک این امکان را فراهم کرده است که به بازتولید و تقویت گرایش های خود بپردازند. به این ترتیب آن ها به برجسته سازی دغدغه های هویّتی خود پرداخته و طبق پیشینه هویّتی خود در سه دسته عاملیّت هویّت ستیز، عاملیّت هویّت جو و عاملیّت هویّت طلب افراطی (تمامیّت خواه) طبقه بندی شده و به استفاده از رسانه های اجتماعی می پردازند، این فعّالیّت ها نیز پیامدهای هویّتی در سطح فردی و جمعی برای آن ها داشته و به تکوین هویّت قومی و فراقومی آن ها کمک می کند.

هدف این مقاله واکاوی ورود فناوری های اطلاعاتی تأثیرگذار بر اطلاع یابی در حوزه های علمیه است. نوع پژوهش کاربردی و روش اجرای آن پیمایشی بوده و از رویکرد تحلیلی استفاده شده است. شیوه گردآوری داده ها پرسشنامه است و روایی صوری ابزار توسط متخصصان تأیید گردید؛ همچنین از ضریب آلفای کرنباخ برای تأیید پایایی استفاده شد. در این پژوهش از روش نمونه گیری چندمرحله ای استفاده شده است و در مجموع 313 نفر در استان های فارس و بوشهر جامعه پژوهش را تشکیل دادند. روش های آماری توصیفی و استنباطی به منظور تجزیه تحلیل داده ها به کاررفته و از نرم افزار آماری SPSS استفاده شده است. در این بخش ضریب همبستگی اسپیرمن، آزمون های فریدمن و کورسکال والیس به کار رفت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که استفاده از کتابخانه با میانگین (66/3)، انتخاب کتاب های چاپی با میانگین (48/4)، شرکت در کلاس های درس یا کارگاه های آموزشی با میانگین (18/2)، انجام پژوهش با میانگین (05/2)، به ترتیب جهت دسترسی، انتخاب، رویارویی با موقعیت بحران و کسب مهارت های پژوهشی، توسط جامعه پژوهش در اولویت نخست قرار دارند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که میان رفتار اطلاع یابی جامعه پژوهش، با موقعیت مواجه با بحران رابطه منفی معنی دار و با مهارت های پژوهشی رابطه مثبت معنی دار وجود دارد.

از دیرباز و در جوامع مختلف، صاحبان هویت های گوناگون، شیوه های متنوعی را و به منظور نمایش این هویت ها در زندگی خود به کار می گرفته اند. با تأمل در فرهنگ های گوناگون می توان به حفظ، نگهداری و انتقال آنها از طرق گوناگون اشاره نمود. در این میان، موزه ها مکان هایی معنادار برای ارائه و نمایش هویت فرهنگی هستند که به صورتی نمادین عمل می کنند. از سویی، فرهنگ های گوناگون، متاثر از نوعی جهانی شدنِ یک رنگ کننده که آن ها را تحت الشعاع قرار داده، در تکاپویی پر جنب و جوش به منظور تمایزبخشی میان خود و دیگری-ها افتاده اند. بنابراین و با توجه به اهمیت مقولة فرهنگ در جامعة ایرانی، این پژوهش در پی پرداختن به این موضوع در چارچوب پیشینه و ادبیات موجود در انسان شناسی و مشخصاً حوزة مربوط به انسان شناسی موزه است. از این رو، مقالة حاضر با الهام از این ادبیات و با اتخاذ روش مردم نگاری، تلاشی به منظور فهم نقش موزه ها در ارتباط بین هویت قومی و ملی (فرا قومی) با توجه به معنای تجربیات زیستة بازدیدکنندگان موزه های مورد مطالعه در شهرستان های زابل و زاهدان می باشد. یافته های به دست آمده در قالب پنج مضمون عمده و یک هستة مرکزی ارائه گردیده اند. پنج مضمون عمده عبارتند از: کسب دانش و آگاهی تاریخی، تشدید حس تعلق خاطر قومی-ملی، تقویت منزلت قومی-ملی، تقویت خودآگاهی و خودباوری قومی-ملی، و زیبایی شناسی قومی-ملی. هستة مرکزی که کل روایت ارائه شده بر آن دلالت می نماید نیز، به تولید، بازتولید و بازنمایی هویت قومی-ملی در موزه ارجاع دارد.

این مقاله با رویکرد تحلیلی-تاریخی به بررسی محتوای دو روزنامه غیر حزبی (مستقل) کیهان و اطلاعات و نقش آنها در جریان ملی شدن صنعت نفت می-پردازد. دو روزنامه ی سراسری که به علت استمرار در انتشار و استقلال نسبی به علت اتکا به درآمد آگهی ها از مؤثرترین رسانه های چاپی در تاریخ ایران معاصر بشمار می روند که از قدرت بالایی برای شکل دهی به افکار عمومی برخوردار بوده اند. در جریان ملی شدن صنعت نفت ایران، مطبوعات به عنوان نهاد رسانه ای بی رقیب و سازنده افکار عمومی عمل می کردند. شواهد تاریخی حاکی است که در این دوره اغلب احزاب هر کدام دست به انتشار هفته نامه یا روزنامه ای می زدند تا اخبار و رویدادها را با توجه به چارچوب فکری و ایدئولوژیک خود منتشر کنند. در این پژوهش با توجه به پیشنه این دو روزنامه غیر حزبی، نحوه انتشار و بازتاب مطالب خبری و تحلیلی مربوط به ملی شدن صنعت نفت با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کمی بررسی می شود. جامعه آماری این تحقیق کلیه مطالب مربوط به مسائل ملی شدن نفت ایران در ماه های اسفند و فروردین سالهای 30-1329 در دوره ی نخست وزیری محمد مصدق را شامل می شود. یافته تحقیق نشان می دهد روزنامه اطلاعات، نسبت به روزنامه کیهان در چهار هفته قبل و بعد از روز (29 اسفند) ملی شدن صنعت نفت ایران، سوگیری مثبت تری در انتشار اخبار و رویدادها داشته است.