الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها
سال:1393 | دوره:10 | شماره:30 |تعداد مقالات:8

چکیده عربی:لما تصفحنا شرح ابن أبی الحدید لنهج البلاغة، ونظرنا فیه من الناحیة اللغویة بوجه الدقة تبین لنا أن الشارح قد أقام شرحه علی أساس من الشرح اللغوی.و لما کان النقد المنصف البناء صونا للغة وحصنا لها تجاه کل ما یمکن أن یصیبها فی مسار تطورها مع الزمان من الخطأ والزلة، وبما أن ابن أبی الحدید کغیره من المصنفین والعلماء قد یخطی أحیانا فی فهمه اللغوی ولا سیما أنه اجتهد فی شرحه للمفردات ولم یتعرض لتفسیرها کالناقل المقلد البحت، فقد قام کاتب هذه السطور بدراسة شرحه اللغوی، ووجه إلیه بعض الملاحظات وانتقد آراءه اللغویة فی شرح مفردات نهج البلاغة، وأشار إلی الأخطاء اللغویة الناجمة عن عدة أمور، منها عدم العنایة بمتن اللغة والسیاق والعقائد الکلامیة والفروق اللغویة والقواعد الصرفیة والنحویة، و قد أشار إلی أقوال بعض العلماء فی نقد الشارح منهم العلامة اللغوی مصطفی جواد والعلامة الناقد التستری صاحب بهج الصباغة، وقد أفاد من نقدهما، إلی جانب الاستناد إلی المعاجم اللغویة وکتب الأدب والنحو، هذا وقدحاول أن لاینسی أثناء نقده لابن أبی الحدید اضطلاع الشارح فی کثیر من العلوم المتشعبة. چکیده فارسی:اگر در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید از جنبه لغت شناسانه به دقت نگاه افکنیم، خواهیم دید که شارح، اساس خود را بر شرح لغوی استوار ساخته است.و از آنجا که نقد منصفانه و سازنده، مایه حفظ زبان در مقابل خطا و لغزش هایی است که ممکن است در مسیر تحول آن همگام با زمان بدان رسد وچون ابن ابی الحدید نیز همچون دیگر دانشمندان و نویسندگان، امکان خطا در فهم لغوی دارد، به ویژه که وی در شرح مفردات، شیوه ای اجتهادی به کار گرفته و صرفا به نقل صرف و تقلید اکتفا نکرده است، لذا نویسنده به بررسی شرح لغوی وی دست زده و برخی اشکالات را در این زمینه، یادآورشده است و به خطاهای لغوی شارح، اشاره کرده است که عمدتا ناشی از بی توجهی به متن اللغه و سیاق و عقاید کلامی و فروق اللغه و قواعد صرف و نحو است، علاوه بر اینکه نویسنده کوشیده است در طول نقد خود، جایگاه شارح و تسلط وی بر فنون مختلف علمی را نادیده نگیرد.

چکیده عربی:تعد الأعمال الأدبیة بمثابة إعلان عن ذات مؤلفیها و بناء علی ذلک فإن کتابات المرأة هی إمتداد وجودی للذات الکاتبة. تتیح الروایة الفرصة للکاتبة کی تکشف لنا عن هویتها من خلال استعراضها لأفکارها المنبثقة من بیئتها الثقافیة و الاجتماعیة.النموذج للشخصیة هو نموذج حی یتواجد بشکل أو بآخر فی حیاة الأدیب، و یثیر ذهنه لرسم شخصیة ما و یمده بما یلزمه من أدوات و مواد خام لمساعدته علی الخروج بهذه الشخصیة للنور.تعتبر روایة سووشون أول روایة تکتبها الکاتبة الایرانیة سیمین دانشور کما أن روایة الباب المفتوح أول روایة واقعیة تسطر حروفها کاتبة مصریة اسمها لطیفة الزیات، حیث یتضح التأثیر الکبیر لشخصیة کلتا الأدیبتین علی خلق الشخصیة الرئیسیة فی الروایتین المذکورتین.یسعی هذا البحث لإثبات الاستعانة بالنموذج فی رسم الشخصیة الرئیسیة فی الروایتین المذکورتین و إبراز أوجه التشابه و الاختلاف الفنیة بین الکاتبة الإیرانیة و نظیرتها المصریة فی خلق الشخصیات و الاستعانة بفنون الکتابة القصصیة.و قد توصل البحث- من خلال المنهج الوصفی و فی ضوء المنهج الاجتماعی و المقارن- إلی أن سیمین دانشور قد عمدت إلی الاستعانة بالنموذج فی تطویر شخصیتها بشکل أقل من نظیرتها المصریة.و من خلال دراسة الروایتین یتضح لنا التشابه الکبیر بین شخصیة زری- الشخصیة الرئیسیة فی روایة سووشون- و سیمین دانشور الکاتبة و کذلک تشابه شخصیة لیلی مع شخصیة الروائیة لطیفة الزیات و أن هاتین الکاتبتین قد استلهمتا مواصفات الشخصیات الرئیسیة لروایتهما من وحی شخصیتهما. چکیده فارسی:اثر ادبی، به نوعی، اعلام موجودیت «خود» است و آثار نویسنده زن، امتداد وجودی ذات او و تاکید بر بعد فرهنگی، اجتماعی، ایدئولوژی و روحی وی به شمار می رود؛ در واقع رمان، عرصه عرضه هویت زن امروز است.پروتوتیپ (پیش الگو)، نمونه اولیه ای است که در زندگی واقعی به نوعی ذهن نویسنده را برای خلق یک شخصیت، تحریک می کند و به او ابزار و مواد خام لازم برای این آفرینش را می بخشد.«سووشون» اولین رمانی است که در عرصه داستان نویسی ایران به همت نویسنده زن، سیمین دانشور، خلق شده است و رمان «الباب المفتوح» نیز اولین رمان رئالیسمی است که به همت زنی مصری، لطیفه الزیات، نگاشته شده است. تاثیر شخصیت هر دو نویسنده (پروتوتیپ) در خلق قهرمانان اصلی این دو رمان به شدت نمایان است.این مقاله در پی اثبات پروتوتیپ در شخصیت پردازی قهرمانان اصلی رمان های مورد نظر و وجود شباهت ها و تمایزهای هنری دو نویسنده ایرانی و مصری در خلق شخصیت ها و شگردهای داستان پردازی است.روش پژوهش در این مقاله، توصیفی- تحلیلی با رویکرد اجتماعی و مقایسه ای است و نتیجه، نشان می دهد که سیمین دانشور، در پرورش شخصیت قهرمان زن رمان به شیوه پروتوتیپ در مقایسه با لطیفه الزیات تعمد کمتری داشته است.

چکیده عربی:حاول البحث أن یقدم نبذة عن حرکة استقبال شعر الشاعرة الإیرانیة المعاصرة فروغ فرخزاد (1935 م- 1966 م)، وأن یبین مدی الاهتمام الذی حظی به شعر هذه الشاعرة فی الوطن العربی، إذ یکاد النقاد الإیرانیون یجمعون علی أن شعرها وحده نموذج واضح لتحول الشعر الإیرانی المعاصر من الشکل التقلیدی إلی التحدیث والشعر الحر، إضافة إلی أن قصائدها من أفضل القصائد الإیرانیة المعاصرة. وقد أوضح البحث سمات شعرها المتمثلة فی بساطة الألفاظ، و مباشرتها، و سلاستها، و روحانیتها، وکثرة الإیحاء، و غزارة الإحساس، و تداعی الخواطر و الزمن، و تکرار الألفاظ و توظیفها فی عبارات وتراکیب جدیدة مبتکرة، إضافة إلی کثرة الرموز وتنوع دلالاتها، و غزارة الصور والاستعارات والتشبیهات. ثم رصد البحث موضوعات هذا الشعر التی تنوعت بین الحدیث عن: المعشوق، والعشق، والموت، والزوال، والفناء عدا عن الیأس، وانعدام الأمل، والتشاؤم، إضافة إلی تذکر الماضی الجمیل، والحنین إلی الحیاة العائلیة ودفئها، إضافة إلی نقد المجتمع وعاداته وتقالیده. ثم انتقل إلی الحدیث عن ألوان الترجمات العربیة لشعر فروغ فرخزاد؛ وعرض لخیارات المترجمین فبین الأسباب التی جعلتهم ینقلون کثیرا من قصائد هذه الشاعرة إلی العربیة، وأسباب ترکیزهم علی قصائد بعینها، ودواعی تکرار ترجمة بعض النصوص من قبل المترجم نفسه ومن قبل مترجمین مختلفین، ثم درس البحث الترجمات المختلفة لمقطع من شعر «لنؤمن ببدایة الفصل البارد» تلک القصیدة التی کانت أکثر شعر فروغ ترجمة لأهمیتها، ثم عرض البحث خصائص کل ترجمة علی حدة، وبین نقاط القوة والضعف فیها، ودعا إلی مزید من الاهتمام بشعر الشاعرة فروغ فرخزاد بشکل یتناسب ومکانتها فی الأدب الفارسی المعاصر. چکیده فارسی:این مقاله می کوشد تا تصویری از استقبال و پذیرش شعر فروغ فرخزاد (1935- 1966 م)، شاعر معاصر ایرانی، به دست دهد و به تبیین میزان توجه جهان عرب به شعر وی بپردازد. چه، ناقدان ایرانی اتفاق نظر دارند که شعر فروغ، نمونه ای روشن از دگرگونی شعر معاصر ایران از شکل کلاسیک به مدرن و شعر آزاد است؛ علاوه بر اینکه قصاید او در زمره بهترین قصاید معاصر فارسی است.این پژوهش، ویژگی های شعر فروغ را برمی شمارد: سادگی واژگان و روانی و معنویت آن ها، فوران احساسات، فراوانی نمادها و تنوع دلالت های آن ها و ایماژها و استعاره ها و تشبیهات فراوان، وانگهی موضوعات متنوع شعر فروغ در این پژوهش بررسی شده که از آن جمله است: سخن گفتن از معشوق و عشق و مرگ و نومیدی و بدبینی و یادکردن گذشته زیبا و دلتنگی برای زندگی خانوادگی و نقد جامعه و رسوم آن و... .پژوهش حاضر آنگاه به ترجمه های مختلف شعر فروغ به زبان عربی می پردازد و به تبیین دلایل مترجمان در ترجمه بسیاری از قصاید وی به عربی و علل تمرکز آنان بر قصایدی خاص می پردازد. این پژوهش، همچنین ترجمه های مختلف مقطعی از شعر «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» را بررسی کرده است. قصیده مزبور، بیشتر توجه مترجمان شعر فروغ را به خود جلب داده است. این پژوهش به ویژگی های هر ترجمه و بیان نقاط ضعف و قوت آن ها نیز پرداخته و در پایان، خواستار توجه هرچه بیشتر به ترجمه اشعار فروغ شده است.

چکیده فارسی:شعر حسن السنید از مناسبت انقلاب در جامعه، حزب و خیابان، زاده شده است. این امر، پیوند مستقیم بین شعر شاعر و دوره بیداری ملی عراق را نشان می دهد؛ برهه ای که فریادهای آزادی خواهان به تدریج راهش را یافت تا فریادهای ضد ذات و ستیزه جو با خودکامگی صدام گردید. در این میان، شاعر با توجه به شرایط پیرامونش با استفاده از نمادپردازی، امکان افشاگری علیه بعثیان و همچنین نشر اندیشه های انقلابی در زمان بحرانی را فراهم کرد.پژوهش حاضر بر آن است تا میزان به کارگیری عناصر نمادین را در شعر اعتراضی حسن السنید با عنوان های 1. نمادهای برگرفته از طبیعت؛ 2. نمادهای حیوانی؛ 3. نمادهای زمانی؛ 4. نمادهای مکانی خرد و کلان (ساخت انسان)؛ 5. نمادهای ابزاری (ساخت دست)؛ 6. نمادهای جسمانی و روحانی مرتبط با انسان؛ 7. شخصیت های نمادین نیک؛ و 8. شخصیت ها، اقوام، مشاغل و نسبت های نمادین بد، بررسی کند و دلالت ها و دگرگونی های معنایی این مضامین را در قالب جدول هایی به صورت مستند، ارائه دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که نمادهای شاعر، بیشتر متوجه استبداد و پیامدهای آن و دعوت به قیام سراسری است. چکیده عربی:یعتبر حسن السنید من أبرز شعراء التمرد فی المرحلة الراهنة. ولد شعره من مناسبة الثورة و الحزب و الشارع، فکان و لایزال یضطلع بدور ریادی فی نشر الوعی و فضح ممارسات السیاسة الانهزامیة للسلطة و للغزاة المحتلین. من یتصفح دواوینه الشعریة یستشف من أشعاره أصالة ثقافته، وإبداعاته فی توظیف الرمز لنشر آرائه و أفکاره الاحتجاجیة ومدی توظیفه للرمز و إلحاحه علی تکراره فی ألوان مختلفة و مبتکرة. وهذه المقالة التی اعتمدت المنهج الوصفی- التحلیلی تهدف إلی الکشف عن ظاهرة الرمز وتوظیفه فی شعر السنید، وهی ترکز علی أهم الرموز فی شعره الذی انحرف عن دلالاته المعجمیة لیحمل دلالات أخری جدیدة، وبالتالی آفاقا ورؤی مختلفة، ثم جاء الترکیز علی تقسیمه و هو یرد بغزارة فی شعر السنید ویتمثل فی ما یلی:1. الرموز الطبیعیة 2. الرموز الحیوانیة 3. الرموز الزمنیة 4. الرموز المکانیة صغیرا و کبیرا (صنع الإنسان) 5. الرموز الآلیة (صنع الید) 6. الرموز الجسدیة و الروحیة (ذی صلة بالإنسان) 7. الرموز الشخصیة الإیجابیة 8. الرموز الشخصیة، القومیة و المهنیة السلبیة. ومن نتائج الدراسة أن الرموز و دلالاتها عند السنید تتمثل فی الکفاح و الإطاحة بالنظام البعثی.

چکیده فارسی:از جریان های ادبی شکل گرفته در خارج از سرزمین های عرب می توان به ادب اندلس و مهجر اشاره کرد؛ این دو جریان که یکی به سده های هشتم تا پانزدهم میلادی و دیگری به اواخر قرن نوزدهم و دهه های آغازین قرن بیستم مربوط است، موجب تحولاتی در قالب و درون مایه های شعر عربی شده اند. اگرچه پاره ای از این تحولات مانند به کارگیری واژگان ساده، آشنا و آهنگین و یا خروج از قالب های شعری قدیم عرب، میان دو جریان مشترک است؛ در عین حال، تفاوت هایی نیز میان آن ها وجود دارد؛ به عنوان نمونه در شعر مهجر برخلاف شعر اندلس، گرایش های فلسفی و تامل در نفس انسان و حقایق هستی را شاهد هستیم. حال آنکه شهر اندلس از چنین عمق و ژرف نگری ای برخوردار نیست. در مجموع می توان گفت نوآوری های شعرای مهجر، به ویژه مهجر شمالی، عمیق تر و تاثیرگذار تر است. هر چند در این امر، فضل تقدم با اندلسیان است. چکیده عربی:یعتبر الأدب الأندلسی والأدب المهجری اللذان تکونا خارج المنطقة العربیة، من التیارات الأدبیة الجدیدة فی الأدب العربی، وظهر الأدب الأندلسی فی الفترة الواقعة بین القرن الثامن وحتی القرن الخامس عشر للمیلاد، فی حین أن الأدب المهجری نشأ فی أواخر القرن التاسع عشر والعقود الأولی للقرن العشرین. وتأتی ملامح التجدید فی المدرستین علی مستوی الصور والقوالب والأغراض الشعریة. ومن ملامح التجدید ما یشترک بین المدرستین کاستخدام الشعراء للألفاظ السهلة و المألوفة، أو الخروج علی القوالب المعهودة و التقالید المتبعة فی الشعر العربی. و منها ما یختص بکل واحدة منهما من المدرستین، کالذی نشاهده فی شعر شعراء المهجر من الاتجاهات الفلسفیة والتأمل فی النفس البشریة وعالم الوجود. وأخیرا یمکن القول بأن التجدید فی شعر المهجر أعمق تأثیرا وأبقی من التجدید فی الشعر الأندلسی، رغم أن للأندلسیین قصب السبق فی هذا المجال.

چکیده فارسی:ابوالعلاء معری شاعر و اندیشمند نامدار عرب از بزرگان علم و ادب جهان به شمار می رود. او شخصیتی بسیار اثرگذار داشته و جنبه های مختلف شخصیت وی، به ویژه بدبینی اش، شمار زیادی از متفکران در شرق و غرب را متاثر ساخته و افراد بسیاری از پس نگاه او به دنیا نگریسته و مشی بدبینانه او را در زندگی پی گرفته اند. در این جستار به نقد روانشناختی شخصیت او پرداخته شده است و سعی شده که با به کارگیری ملاک ها و نظریات روانشناسی و مطالعه زندگی و آثار وی، بدبینی او آسیب شناسی روانی شده و به عوامل روانشناختی آن آگاه شویم. افسردگی او که زمینه اصلی بدبینی اش را فراهم کرده است، با توجه به محورهای دریافتی هولون و جیکوبسن از تست افسردگی بک ارزیابی و بر اساس دیدگاه فروید سبب شناسی شده است. چکیده عربی:أبوالعلاء المعری الشاعر والمفکر العربی الشهیر یعتبر من کبار العلم والأدب فی العالم؛ و قد تمکن من تخلید آرائه بوساطة الشعر والأدب. وکان یحظی بشخصیة فاعلة وقد تأثر بشخصیته المتشائمة الکثیر من المفکرین فی الغرب و الشرق. وقد نظر الکثیرون إلی العالم من منظاره؛ منهم من أخذ التشاؤم مذهبا فی الحیاة. ونظرا للأهمیة البالغة التی تحظی بها هذه الجهة من شخصیته أی التشاؤم، نظرنا إلیهما من المنظار النفسی و تناولناهما بالنقد. وقد حاولنا أن ندرس حیاته وآثاره باستخدام مؤشرات علم النفس و آراء علمائه وبحثنا حول تشاؤمه بطریقة نفسیة وانتهینا إلی الأسباب النفسیة المؤدیة إلی هذه الصفات. وفی هذا المجال اعتبرنا اکتئابه سببا لتشاؤمه و ذلک علی أساس مقیاس بک و محاور هولون و جیکوبسن للتلقی و قد تناولناه بعلم الأسباب من وجهة نظر فروید.

چکیده فارسی:قرآن کریم به زبان عربی و برای هدایت جن و انس نازل شد. لازمه هدایت، فهم آیات است. بی تردید در ترجمه آیات قرآن به دلیل وجود ظرایف و دقایق مختلف صرفی و نحوی و بلاغی و... دشواری های متعددی پیش روی مترجمان زبان وحی هست؛ ازجمله این موضوعات، رعایت مقوله «تضمین» است که در قرآن، فراوان به کار رفته است. البته این واژه، اطلاقات گوناگونی دارد که منظور در این مجال، تضمین نحوی است. فایده عمده تضمین، اداکردن یک لفظ، در معنای دو کلمه است. این جستار درصدد بررسی معنای دقیق تضمین و مسائل مربوط به آن و نیز بررسی آن در شاخص ترین ترجمه های معاصر و بایسته های ترجمه آن در قرآن کریم است. افزون بر این، پژوهش حاضر درصدد شناسایی موفق ترین روش ترجمه تضمین نحوی نیز است. چکیده عربی:نزل القرآن الکریم باللغة العربیة لهدایة الجن والإنس و إن من لوازم هذه الهدایة فهم الآیات القرآنیة فهما دقیقا. لاشک أن ترجمة الآیات القرآنیة تضع المترجمین أمام صعوبات شتی وذلک بسبب الدقائق المختلفة الکامنة فی لغة الوحی من صرفیة ونحویة وبلاغیة... . ومن المواضیع المهمة فی هذا المضمار مراعاة موضع التضمین الذی کثر استخدامه فی القرآن الکریم ومن المعروف أن لهذه الکلمة مفاهیم متعددة، لکن المراد به هنا هو التضمین النحوی، بمعنی استخدام لفظة واحدة فی معنی لفظتین مختلفتین.تحاول هذه العجالة التدقیق فی معنی التضمین و القضایا المتعلقة به ودراسته أیضا فی أشهر الترجمات القرآنیة المعاصرة و ما یجب مراعاته فیها.کما أن هذه الدراسة تهدف إلی معرفة الترجمات الناجحة فی ترجمة التضمین النحوی للقرآن الکریم.