دراسات الادب المعاصر (التراث الادبی)
سال:1389 | دوره:2 | شماره:8 |تعداد مقالات:8

چکیده عربی:یستعرض هذا المقال إحدی الأسالیب الفنیة فی سرد الروایة و هو تیار الوعی. فیتناول أبرز أسالیب التحلیل النفسی فی الکتابة الروائیة عند الروائی المصری صنع الله إبراهیم فی «تلصصه». إذ یعتمد هذا النمط من السرد الحدیث إلی إبراز تجربة الإنسان الداخلیة معبرا عن الانسیاب المتواصل للأفکار والمشاعر داخل الذهن. والتحرر من شروط الحبکة الاعتیادیة هو الهدف الأساسی من استخدام هذا التکنیک. فیفسح المجال للترمیز بدلا من الواقع الحسی أو المادی معتمدا علی ذکاء المتلقی و وعیه و خبرته لدرک الرابط الخفی و تفسیر الرموز.و یعتبر صنع الله ابراهیم من الروائیین الذین استحدثوا أشکالا جدیدة فی الروایة الواقعیة، فاستطاع أن یتعمق فی توظیف تکنیکات تیار الوعی مستعرضا القضایا الواقعیة فی نقد مجتمعه. فیمتزج الواقعیة المألوفة بالواقعیة الداخلیة فی «التلصص» مفسرا أصداء زمنه من خلال اختلاط حوادث الماضی والحاضر بتوقع المستقبل لینعکس محتویات ذهنه. چکیده فارسی:در این مقاله به یکی از اسلوب های فنی نحوه جدید روایت داستان پرداخته می شود که جریان دائمی افکار و احساسات داخل ذهن شخصیت های داستان را بررسی می کند. از جمله اهداف اساسی کاربرد این تکنیک، آزادی در برابر عناصر معمول پیرنگ و طرح داستان است. تکیه بر رمز جای خود را به واقعیت های حسی و ملموس می دهد تا خواننده از هوش و استعداد خویش برای درک تجربیات ذهنی و تفسیر رموز استمداد جوید.صنع اله ابراهیم از رمان نویسان دهه شصت مصر می باشد که به خوبی از این تکنیک بهره جسته، و در رمان التلصص، در هم آمیختگی مسائل واقعی جامعه را با واقعیت های ذهنی افراد داستان به تصویر می کشد. وی با سرازیر کردن حوادث گذشته در زمان حال، و با امید به آینده محتویات ذهن خویش را بازگو نموده، واقعیت های جامعه را به چالش کشیده است.

لقد کان فی قصصهم عبرة لأولی الألباب     (یوسف: 111)چکیده عربی:القصة روایتها، دأب دؤوب، و نقلها سنة سنیة فی تاریخ الأدب. لایمکن استقلال القصة عن الأدب وانفکاکها منها. کلاهما یعالجان الإنسان لغة و حسا. لیس من البعید عن الذهن أن ترجع قدمة روایة القصة ماضیها و لاحقتها إلی تاریخ التفکر الإنسانی والشعور البشری. لذلک من الصعب أن نرسم رسما معلوما بها و نحدد حدا تاریخیا لها. هناک علاقة عجیبة و معجبة بین التفکر الدینی و روایة القصة والأسطورة. التفکر الدینی یتمسک دائما بالمحسوسات والتصورات حتی ینقل المدرکات والمعانی ومن هنا یتصل بالقصة سواء رمزیة، أو غیر رمزیة. هذه سنة راسخة و غالبة فی الکتب الدینیة لاسیما القرآن الذی ملیء منها. حیث العرفان لغته و لباسه رمز یرتبط بالقصة و تنبثق منها الرموز و تنبت منها الأسرار، قابلة للتاویل، و حاملة للتحویل فی کل الأعصار. مولانا جلال الدین بوصفه خریج هذا المکتب و تلمیذ هذه الحضارة الذکی، ینظر القصة نظرة خاصة بها. القصة عنده فخ لاصطیاد المعانی، و هذا المقال یدرس القصة و فلسفتها عنده. چکیده فارسی:داستان پردازی همواره بخشی از ادبیات بوده است. داستان را نمی توان از ادبیات جدا کرد، چه هر دو به زبان انسان و احساس درونی وی می پردازد. ترسیم مرزبندی ویژه و تعیین تاریخ این گونه ادبی کاری دشوار است. از سوی دیگر میان اندیشه دینی و داستان پردازی ارتباط عجیبی وجود دارد. اندیشه دینی به محسوسات و تصورات چنگ می زند تا مدرکات و معانی را انتقال دهد و از این روی با داستان ها سمبلیک یا غیر سمبلیک، مرتبط می گردد. این سنت در کتاب های دینی بویژه قرآن، رسوخ کرده است. عرفان نیز بسان زبان و پوشش قرآن، بعنوان نمادی با داستان پردازی در ارتباط است و سمبل ها و اسرار فراوانی از آن می تراود. مولانا بعنوان فارغ التحصیل این مکتب و هشیارترین شاگرد این تمدن با نگاه ویژه خود به مقوله داستان توجه دارد. داستان در نگاه وی دامی است جهت شکار معنا و این مقاله به بررسی داستان و فلسفه آن در اندیشه های مولانا می پردازد.

چکیده عربی:إن لکل أمة ما تفاخر به، و هذا حال العرب الذین اعتزوا بلغتهم واشتهروا ببلاغتهم و فصاحتهم و حافظوا علی لغتهم أشد الاحتفاظ إذ کانوا یرسلون أبنائهم إلی البادیة لیحافظوا علی عربیة لسانهم، و مع ذلک فقد وجدنا فی ألفاظهم ما کان معربا و دخیلا، و من هنا کان اختیارنا لموضوع الألفاظ المعربة فی کتاب لسان العرب. فتناولنا هذا الکتاب بالبحث والاستقراء واخترنا فیها بعض ألفاظ معربة و دخیلة فارسیة ثم بیان معناها و حکمها. و حاولنا إرجاع کل لفظة إلی لغتها التی جاءت منها مع بیان معناها فی تلک اللغة و ما کان ذلک إلا کشفنا عن أثر اللغات الأعجمیة فی اللغة العربیة و مدی تأثرها بها. چکیده فارسی:هر ملتی به هنری اشتهار دارد و به آن می بالد. عرب ها به زبان خود بالیده، و در بلاغت و فصاحت شهرت یافته اند. آنان سخت زبان خود را پاس داشته، بدین منظور فرزندان خود را به بادیه فرستاده تا در زبان عربی استوار باشند. با این وجود در این زبان پاره ای واژگان دخیل یافت می گردد و این موضوع، انگیزه این مقاله و بررسی فرهنگ لسان العرب بوده است. در این گفتار پس از کاوش در فرهنگ مذکور، برخی از الفاظ معرب که اصل آن فارسی بوده، انتخاب شده سپس معنا و حکم آن بیان شده است. هدف این پژوهش، اکتشاف اثر زبان های غیر عربی در زبان عربی، و میزان تاثیرپذیری از آن بوده است.

چکیده عربی:یتطرق هذا المقال إلی حقیقة الزهد و مفهومه عند الشاعر أبی العتاهیة. أکان أبوالعتاهیة زاهدا حقیقیا أم اتخذه کفن شعری یتفنن فیه و هل کان صادقا فی زهدیاته و هل یکون زهده إسلامیا أو یقرب من مذهب الفلاسفة الذین لایؤمنون بالبعث أی من مذهب الزنادقة. کما نتعرف فی المقال علی آراء معاصری أبی العتاهیة الذین شککوا فی زهده واتهموه بالزندقة والبخل.ثم نبین آراء الباحثین الآخرین الذین یرون أن زهده إسلامی، ونفسر آراءهم وللتفسیر الصحیح لهذه الآراء نبدأ بإیضاح دوافع زهده و أسبابه و مصادره و تاریخ حیاته حتی نجیب عن الأسئلة جوابا مقنعا و نبین حقیقة زهده. چکیده فارسی:این مقاله به بررسی حقائق زهدیات ابوالعتاهیه می پردازد. این که آیا ابوالعتاهیه زاهد واقعی بوده است، یا که زهد را به عنوان یکی از فنون شعری برگزیده است. آیا زهد او زهدی اسلامی است یا آمیخته با عناصر مانوی است یا اینکه کاملا وی از جمله مارقین و کافرین به دین اسلام است. در این مقاله سعی شده است تهمت ها و شکیاتی که در مورد حقیقت زهد او بیان شده است را آشکار نماییم. آنگاه به صورتی دقیق و مستند به بررسی این نظرات و اتهامات پرداخته تا حقیقت واقعی زهدیات او را بشناسیم. برای این کار ابتدا به بیان عواملی که او را به سوی شعر زهدی سوق داده می پردازیم آنگاه با استناد به این عوامل و پیشینه زندگی شاعر مشخص می نماییم که آیا مصادر و منابع زهد او اسلامی است یا خیر و با بیان دلائل و برهان های مستند به اثبات آن می پردازیم.

چکیده عربی:یدرس هذا المقال قصص جبرا إبراهیم جبرا القصیرة، و هو أدیب فلسطینی المولد، عراقی الموطن. یعتبر هذا الأدیب من المبدعین فی الأدب العربی الحدیث سواء فی الشعر، أو فی الترجمة والنقد أو فی الروایة. کانت مجموعة «عرق و قصص أخری» من أولی تجاربه القصصیة، ویلاحظ فی قصصه أنها مقدمات لروایته أو استمرار لها. إنه یستلهم فی کتابة قصصه من الأدب الرومانسی، و یخلط بین الرومانسیة والواقعیة والرمزیة. کان جبرا یکتب من نسج خیاله لیکتشف فیما بعد أنها قد تصبح واقعیة. چکیده فارسی:این مقاله به بررسی داستان کوتاه جبرا ابراهیم جبرا نویسنده عراقی متولد فلسطین، می پردازد. وی از نوپردازان ادبیات عرب در زمینه های شعر، ترجمه، نقد، و رمان بشمار می آید. مجموعه «عرق و قصص اخری» از نخستین تجربه های داستان پردازی ایشان است. داستان های این ادیب، گویی دیباجه یا ادامه رمان وی بوده که در نگارش آن از ادبیات رمانتیک الهام گرفته، و رمانتیسم، واقع گرایی، و سمبلیسم را درهم می آمیزد. جبرا از فراخنای خیال خود می نویسد تا سرانجام، واقعی بودن آن آشکار گردد.

چکیده عربی:ما زالت العرب تذکر النیل و ما یزال فی أشعارهم قدیما و حدیثا فلایکاد یخلو منه دیوان شعر من دواوین شعراء مصر والسودان. وفتن عقول الشعراء فنشدوا فیه روائع شعریة، تتسم برقة الدیباجة و سلامة الأسلوب و جزالة اللفظ و شرف المعنی. فمنهم الشعراء من أحبوا النیل حبا جما کالشاعر «عبدالله الطیب المجذوب» الذی سمی دیوانه «أصداء النیل».النیل عنده یخرج من دائرة الحس والمادة إلی دائرة المعنی، فهو رمز لقوة الإرادة وإن مجد النیل هو مجد الوطن، و من ثم التغنی بحب النیل هو غناء بحب النیل، إذ یجد الشاعر عنده الطمأنینة والسکینة بسبب علاقة حمیمة تربط بینهما منذ الطفولة الباکرة، وإن الصلة بینهما هی صلة «الحب الفطری» و من ثم کان الحنین إلی النیل حنینا إلی الإنسان والزمان والمکان، فتعلقت روحه بالنیل وأهله، فلا یکاد یستطیع مفارقته. لذلک یتحدث عن النیل فی دیوانه مرات، بل وسمی تسعا من قصائده و مقطوعاته الشعریة بأسماء النیل. چکیده فارسی:دیوان کمتر شاعری را در مصر و سودان می توان یافت که نامی از نیل در آن نیامده باشد. زیبایی های رود نیل، اندیشه شاعران را به خود مشغول داشته است. از این روی شاعران، زیباترین شعرهای خود را در خصوص این رود سروده اند. شعرهایی که از ویژگی سبک و اسلوبی نکو، واژه هایی محکم، دیباچه ای زیبا، و معانی والایی برخوردار می باشد. از میان این شاعران می توان به عبداله الطیب المجذوب اشاره کرد که از سر عشق بسیار زیاد به نیل، دیوان خود را اصدا النیل نام نهاده است.در شعر او نیل همواره از محدوده احساس به گستره معنا وارد شده و نماد اراده ای قوی می باشد و مجد و سربلندی آن به مثابه وجد وطن است. از این روی زمزمه کردن عشق به نیل در شعرش نشانگر عمق دلبستگی شاعر به این رود است چرا که این پیوند عمیقی که از آغاز کودکی میان آن دو برقرار شده و ریشه در عشقی برخاسته از نهان و جان است، به او آرامش و اطمینان خاطر می دهد. به این دلیل می توان گفت که شوق و اشتیاق شاعر به نیل نشانگر محبت و اشتیاق وی به انسان و زمان و مکان است و جان او شیفته نیل و پیوند خورده با خانواده اش شده است که گویا نمی تواند از این دلبستگی رهایی یابد. به این جهت در دیوانش پیاپی سخن از رود نیل می آورد تا جائی که نه قصیده و قطعه های شعری بسیاری را مزین به نام این رود کرده است.

چکیده عربی:ولد الشاعر معروف الرصافی سنة 1875 م ببغداد، إنه لما کبر و نضج أدبه حاول أن یشارک آلام مجتمعه، فالکثیر من أجمل قصائد الرصافی تتحدث عن المسائل الاجتماعیة ولاسیما الفقر و الحرمان، حتی لقب بشاعر البؤساء، و هذا یرجع إلی أسباب أهمها هی: السبب النفسانی، بیئة الرصافی، و حساسیته، ما کان الرصافی من الذین رأوا الفقر والحرمان فی المجتمع فبدل أن یحللوهما تلاعبوا و أمحوا صورة المسألة، بل بحث عن أسبابهما و هی: الجهل، العادات البالیة، والتقالید الموروثة الموهنة للإرادة، الإهمال والتواکل والتخاذل، والاستعمار، وأری الناس طرق مکافحة الفقر و هی: کسب العلم، الإحسان من جانب الأغنیاء، بث روح التعاون فی المجتمع، و عدم الإسراف والاقتصاد فی الحیاة. چکیده فارسی:معروف رصافی درسال 1875 م در بغداد به دنیا آمد، او تلاش کرد که در شعرش دردهای جامعه خود را منعکس نماید. به همین خاطر بسیاری از زیباترین قصاید وی از مسائل اجتماعی سخن می گوید. به خصوص از فقر و محرومیت تا به آن حد که به او لقب شاعر بیچارگان دادند. علت این امر به عواملی بر می گردد که مهمترین آنها عبارتند از: علت درونی و روانی، محیط شاعر و حساسیت او، رصافی همواره در پی اسباب و علل فقر و حرومیت بود. مهمترین آن از دیدگاه وی عبارت است از: نادانی و جهل، رسم های کهنه مانع نشاط و قوت جامعه، اهمال و سستی، و استعمار، او همچنین راه های مبارزه با فقر را به مردم نشان می دهد که عبارتند از: علم اندوزی، احسان و نیکی ثروتمندان به فقرا، تعاون و همکاری، و اسراف نکردن در زندگی.

چکیده عربی:الأدب المقارن عند رواده الفرنسیین وأساتذته، فرع من التاریخ الأدبی، یعنی بدراسة الأدب القومی فی علاقاته التاریخیة بغیره من الآداب. هذا المفهوم الأساسی المتمثل فی دراسة التأثیرات قد غلب علی الدراسات الأدبیة المقارنة، منذ نشأة الأدب المقارن فی أواخر القرن التاسع عشر و حتی منتصف القرن العشرین الذی نشأ فیه بالتدریج الاتجاه الأمریکی، الذی لایشترط وجود علاقات تاریخیة فی الأدب المقارن، ولکنه یعنی بدراسة التشابهات والتخالفات بین الآداب، کما یعنی بمقارنة الأدب بالفنون (الرسم، الموسیقی، السینما و ...) والإنسانیات (الفلسفة، التاریخ، السیاسة و ...) والعلوم البحتة.و فی هذا المقال محاولة متواضعة لإیضاح المدرستین الفرنسیة والأمریکیة، و ما لهما من مزایا و ما أخذ علیهما من مآخذ، کما فیه حدیث عن أهم وأحدث مجالات البحث فی الأدب المقارن المعاصر، و أکثرها غیر معروفة بالنسبة للقاری والدارس غیر المتخصصین. چکیده فارسی:ادبیات تطبیقی از دیدگاه پیشگامان و استادان فرانسوی آن، شاخه ای از تاریخ ادبیات ملی است که به مطالعه روابط تاریخی یک ادبیات ملی با ادبیات دیگر ملت ها می پردازد. این تعریف - که گاهی آن را در دو واژه کلیدی تاثیرگذاری و اثرپذیری خلاصه می کنند - تا اواسط قرن بیستم بر پژوهش های ادبی تطبیقی غالب بود، تا آنکه در نیمه دوم آن قرن، مکتب آمریکایی ظهور یافت، همان مکتبی که اثبات روابط تاریخی در بین آثار ادبی را شرط اصلی انجام پژوهش های تطبیقی نمی داند، نیز به بررسی روابط ادبیات با هنرهای مختلف و علوم انسانی و حتی علوم محض می پردازد، و ادبیات تطبیقی را به نقد ادبی و تحلیل نزدیک می کند.در این مقاله تلاش شده است تا به معرفی مکتب های فرانسوی و آمریکایی، و مزایا و کاستی های آن دو بپردازیم. نیز در آن، از روش ها، و جدیدترین حوزه های پژوهش در ادبیات تطبیقی معاصر سخن آمده است.