اشعار تعلیمی یکی از گستردهترین و رایجترین گونه های ادب فارسی است. اشعار و آثار تعلیمی گاهی اثری کاملا مجزا و مستقل است، همانند منظومهها و آثاری که تنها به تعلیم و پند و حکمت و اخلاق میپردازد، گاهی نیز مفاهیم و مضامین اخلاقی، حکمی، مذهبی و پندیات به طور پراکنده در میان آثار دیگر ادبی مانند منظومههای غنایی و حماسی و یا قصاید مدحی به کار می رود، در این حالت افزون بر نکاستن از جنبه شاعرانه این آثار، با شور و احساس ویژه ای، گیرایی این آثار افزایش می یابد. منظومه ناشناخته «ناز و نیاز» یکی از آثاری است که سرشار از آموزههای تعلیمی است. این منظومه از آثار ارزشمند سده یازدهم هجری است و در شمار منظومه های گرانقدر عاشقانه فارسی قرار دارد، این منظومه تاکنون به چاپ نرسیده است و تنها نسخه باقی مانده از آن، نسخهای با شماره 483 در کتابخانه U.C.L.A دانشگاه لس آنجلس است. در این اثر، مضامین و معانی تعلیمی و حکمی بسیاری وجود دارد که شاعر، آنها را باتوجه به زمینه انفعالی و ذوقی و با استفاده از شگردهایی مانند ترغیب، انذار، استدلال و... به کار برده است. این موضوع بیانگر حسن توجه شاعر در استوارکردن کلام برپایه منطق عقلی و هنری است. نگارنده در این پژوهش می کوشد تا افزون بر معرفی کوتاه منظومه ناز و نیاز، چرایی بازتاب مضامین تعلیمی را در این منظومه غنایی بررسی کند.