نقش مایه
سال:1391 | دوره:5 | شماره:12 |تعداد مقالات:9

در دوران اسلامی که همزمان با استفاده فراوان از کاغذ در نگارگری است نوعی نگارگری رواج پیدا می کند که به مینیاتور معروف می شود مینیاتورهای این دوره همراه با متون نوشتاری دارای اطلاعات مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و غیره هستند که این اطلاعات برای باستان شناسان و محققان دارای اهمیت می باشند.در دوره تیموری با حمایت حاکمان این دوره نسخه های خطی زیادی تهیه و مصور گردیدند نسخه های خطی این دوره دارای مینیاتورهایی با موضوعات مختلف مانند فضاهای معماری، تصاویر انسانی، تصاویر حیوانی، طبیعت و غیره می باشند که این تصاویر دارای ویژگی هایی هستند که این ویژگی ها، باستان شناسان و محققان را در شناسایی آثار مادی، فنون و هنرهای تیموری کمک می نمایند. در این مقاله نسخه های خطی مصور دوره تیموری معرفی گردیده و نمونه هایی از تصاویر آن ها مورد تحلیل باستان شناختی قرار گرفته اند که تا اهمیت این تصاویر در تعابیر علم باستان شناسی مشخص گردد. جمع آوری اطلاعات این تحقیق به دو روش کتابخانه ای و میدانی بوده و برای تحلیل بهتر مینیاتورهای نسخه های خطی دوره تیموری از جدول های آماری و تصویری نیز استفاده گردیده است.

اساطیر از مسائل مهم هر ملتی هستند که از تخیل و باورهای انسان در گذشته شکل گرفته است. این تخیلات در قالب نمادها به تصویر در آمده که هر کدام معرف بخشی از عقاید و رموزی می باشد که به توجیه و تبیین جهان و پدیده ها می پرداخته است، پس می توان گفت که اسطوره و هنر، هر دو فرایند تخیل و رویا می باشند. تخیلاتی که در قالب طرح ها و نقوشی هستند که امروزه ما آن ها را آثار هنری می دانیم و رابطه ای مستقیم با فهم و اندیشه و فرهنگ آن دوره و تمدن دارد، بنابراین می توان با بررسی طرح ها و نقوش اساطیری این آثار به جنبه های مختلف تمدن ها دست یافت.به همین منظور در این پژوهش سعی بر آن است تا جنبه هنری اساطیر دوره ساسانی که در قالب نماد جلوه گری می کند مورد بررسی قرار گیرد. از آنجا که مهرها از کهن ترین آثار به جا مانده ادوار کهن می باشند و سهم بارزی در شناسایی بسیاری از جنبه های مختلف ادوار گذشته را دارند تلاش بر آن است تا با بررسی نمادهای اساطیری حک شده بر روی مهرها مانند تیشتر و ورثرغنه به راز و رمزهای نهفته در آن ها پی برده شود. بر روی نقوش مهرهای این دوره تحقیقاتی صورت گرفته اما در خصوص جنبه های نمادین و اسطوره ای آن به طور جامع تحقیقی صورت نگرفته است، بطور حتم بررسی نمادها و اساطیر این دوره یکی از راه های کشف باورهای دینی، عقاید آنان در مورد طبیعت، زندگی و مرگ می باشد. از این رو لازم است تا جنبه هنری نمادهای اساطیر این دوره به دلیل فراوانی مهرها و درنتیجه تطبیق درست تر و منطقی تر مورد بررسی قرار گیرد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

پژوهش حاضر به به روش تاریخی - تحلیلی به بررسی این سوال می پردازد که چرا مهرها به وجود آمده اند و چه تفاوت ها و شباهت هایی از نظر نقش و سبک مهرها و اثر مهرها در دوران هخامنشیان و ساسانیان وجود دارد. هدف از این پژوهش نشان دادن این تفاوت ها و شباهت ها و همچنین اهمیت مهرها و اثر مهرها از نظر شناسایی مسوولیت های اداری و جایگاه اجتماعی صاحبان مهرها است که در دوره هخامنشان و مخصوصا ساسانیان بسیار مشهود است. گوناگونی نقش مهرها و اثر مهرها در دوره های مختلف تاریخی، نشانه گویایی از پیشرفت هنر، فرهنگ و تمدن در مردمان آن دوران است. در پیش از تاریخ مهرها علاوه بر آنکه به عنوان تعویذ استفاده می شدند، از آن ها برای ممهور کردن کالاها به نشانه امضای صاحب کالا نیز استفاده می شده است. با ایجاد فرهنگ شهرنشینی و پیدایش حکومت های سازمان یافته، مهرها علاوه بر جنبه تعویذ و کاربرد تجاری، کاربرد اداری نیز پیدا می کنند. از روی مهرها و اثر مهرها به بعضی از نظام های اداری در دوره باستان دست یافته ایم.

نقوش گیاهی در قالی های کردستان علاوه بر جنبه تزیینی، معانی نمادین، فرهنگی و مذهبی را نیز دارا می باشند. با توجه به تنوع نقوش گیاهی در قالی های کردی نگارندگان به روش توصیفی به قیاس طرح ها و مفاهیم نمادین به کار رفته در قالی های بیجار، سنه و.. می پردازند. این نقوش علاوه بر جنبه های سنتی، بیان کننده ذهن خلاق طراحان این قالی ها می باشد. تاثیرات مذهبی و اعتقادی و باورهای بافندگان قالی کردی و نیز محیط جغرافیایی خالق نقوشی است که هر یک از این نقشمایه ها به عنوان نمادی خاص مفاهیمی نمادین از نقوش را به مخاطب خویش القا می کند. در خصوص مفاهیم نمادین طرح های گیاهی در فرش کردی بررسی چندانی صورت نگرفته است. لذا در این پژوهش انواع نقوش گیاهی قالی کردی با رویکرد نمادگرایی و رمزپردازی مورد ارزیابی قرار می گیرد.

نشان چلیپا به لحاظ تاریخی و هنری یکی از نقوش ارزشمندی است که هر چند اصالت آن را به سرزمین ایران نسبت می دهند، در بسیاری از نقاط جهان و تمدن های باستانی کهن نیز، این نماد مشهود است. گردونه مهر نشانه ای است بس کهن که زادگاه و ریشه های آن به وضوح مشخص نیست و در اکثر تمدن ها و فرهنگ های باستانی خود را نمایانده است؛ تصاویری که از این نشان بر روی سفالینه ها و آثار دیگر به دست آمده است مورد توجه بسیاری از محققین بوده است. از نظر هنری نیز تکرار نشان چلیپا بر روی آثار متنوعی که از تمدن های مورد نظر به دست آمده حائز اهمیت است. در این تحقیق سعی بر آن است تا با بررسی این نشان در آثار به دست آمده از تمدن های مورد نظر پیام هایی را که چلیپا می تواند با خود به همراه داشته باشد، کشف شود. فرض این است که آن ها یک برداشت مشترک از چلیپا داشته اند و به وسیله آن به یک مقصد می رسیدند. این برداشت مشترک، یک رمز است و هدف این مقاله رمزگشایی آن است. این تحقیق از نوع تحلیلی و مقایسه ای است و به روش کتابخانه ای انجام پذیرفته است. ابزارهای گردآوری اطلاعات تهیه فیش از منابع مکتوب و اینترنت بوده است.

سیاست های نوینی که صفویان در سیستم اداری و حکومتی ایران اجرا کردند تاثیرات عمیق و ماندگاری در کلیه امور وقت ایران ایجاد کرد. گسترش کتاب آرایی از جمله رویکردهایی بود که شاهان و امرای هنرپرور صفوی توجه ویژه ای به آن داشتند. نگارگری به عنوان یک هنر بصری، بازتاب دهنده نکات و واقعیات فراوانی از جامعه ای که هنرمند خالق اثر در آن می زیسته است می باشد. بازنمایی بناهای فاخر در نگاره های نیمه اول حکومت صفوی از نکاتی است که نمود عینی آن را در بناهای به جا مانده از این دوران شاهدیم. نگارگر صفوی با همان مهارتی که یک هنرمند تزئین کار به طراحی و اجرای این نقوش در ابنیه پرداخته، فضاهای بیرونی و درونی نقاشی خود را تزئین کرده است. تحقیق کنونی به بررسی انواع نقوش اسلیمی به کار رفته در تزئینات ابنیه تعدادی از آثار شاخص نگارگری صفوی و مقایسه تشابهات و تفاوت های آن ها با تزئینات اسلیمی آثار معماری بر جای مانده از دوران مزبور می پردازد. در همین راستا، تزئینات اسلیمی نمونه های منتخب، طراحی گردیده و سپس ویژگی های هر یک از لحاظ رنگ و شیوه اجرا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بدیهی است که بررسی و تطبیق انواع نقوش اسلیمی موجود در تزئینات معماری بناهای بر جای مانده از این دوران می تواند ما را در شناخت هر چه بیشتر و بهتر رابطه هنر نگارگری و معماری دوران صفوی و نحوه تاثیر و تاثر آن ها، یاریگر باشد.

درخشش هنر پارچه بافی عهد صفویه ایران مرهون هوش، آگاهی و خلاقیت هنرمندان طراح و بافنده ای بود که توانسته بودند دیدگاه های زیبایی شناسی عدیده و نوینی را در آثار خود بکار برند؛ این مقاله به منظور بررسی مهمترین انواع روش های پرهیز از تکرار یکنواخت نقش انسان در طراحی پارچه های یزد دوران صفوی انجام گردید؛ بدین منظور به روش کتابخانه ای ضمن جمع آوری و مطالعه تصاویر مهمترین پارچه های موجود از یزد دوران صفوی، نقوش آن ها با یکدیگر مقایسه گردید و مشخص شد که هنرمندان طراح و بافنده یزدی هر کدام به تاثیر از ویژگی های آثار مهمترین نگارگران مکاتب تبریز و اصفهان روش های متفاوتی را جهت پرهیز از یکنواختی تکرار نقوش انسان در پارچه های ساتن، مخمل و بعضا ابریشم بکار می بردند؛ بطوری که طراحان پارچه به سه روش اصلی و چند روش ترکیبی سعی در «پنهان سازی» نقش انسانی داشته و این ویژگی های زیبایی شناختی را از آثار نگارگران مطرح صفوی اقتباس نموده بودند و بافندگان پارچه نیز به چند روش متفاوت با استفاده از ویژگی های بافت پارچه از انواع تکرارهای منظم و متناوب به عنوان ویژگی جذاب بصری بهره می بردند.

نگارگری ایرانی هنری است که اندیشه های فکری آن ریشه در گذشته های دور داشته و سه ویژگی شاخص آن یعنی نورانی بودن، رنگین بودن و عدم حضور سایه بر اساس تفکری ازلی و کهن شکل گرفته و همواره تکرار شده است. این نکات را می توان مطابق با اندیشه کهن الگویی یونگ دانست و بر آن اساس تحلیل کرد. نتایج مطالعات نشان می دهند که نور یا به قول سهروردی «نورالانوار»، محور اندیشه ایرانیان از گذشته های بسیار دور بوده و در زمان های مختلف با دین، آیین و مذهب رایج همراه شده است. اندیشه نورانی، رنگ های نوری شفاف و بدون کدورت را به دنبال داشت که در نگارگری ایرانی نمود و تجسم می یابد و سایه در آن به عنوان بخش پست و وجه غریزی و حیوانی نفس انسان حذف گردیده است. نگرش الگویی از سویی ریشه در اسطوره و ادبیات و از سوی دیگر، ریشه در دین، مذهب و آیین داشته است و حکما و اندیشه وران به تبیین آن پرداخته اند و اثرات آن در نگارگری ایرانی - اسلامی مشهود می باشد، اگر چه در آراء حکما آشکارا به مبحث نگارگری پرداخته نشده است. از منظر تحلیل کهن الگویی خلاقیت در نگارگری بسیار آرام اتفاق می افتد. یعنی هر نگاره، عناصر پیشین عرفان، حکمت، نگارگری ها و سنت های تصویری را تکرار می کند و از سویی هم اثری بی همتا است. پژوهش حاضر به منظور بررسی سه انگاره نور، رنگ و سایه در نگارگری ایرانی انجام گردیده و در این راستا از روش تحلیلی - توصیفی استفاده شده است. داده های ضروری تحقیق با استفاده از مطالعات کتابخانه ای به دست آمده است.