پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1398 | دوره:16 | شماره:36 (پیاپی 63) |تعداد مقالات:9

معلمان به عنوان مؤثرترین نیروی انسانی سازمان آموزش وپرورش در اجرای تغییرات محسوب می شوند. واکاوی در تجربه زیسته معلمان در تغییرات اخیر نظام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در دوره ابتدایی، زمینه ای مناسبی را برای ارتقای کیفیت نظام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، فراهم می نماید. پژوهش حاضر، با هدف واکاوی واکنش های معلمان نسبت به تغییرات نظام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دوره ابتدایی انجام شده است. مطالعه حاضر مبتنی بر رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی تفسیری، با حضور 14 مشارکت کنندة معلم زن ومرد در منطقه دو شهر تهران به روش نمونه گیری هدفمند، با انجام مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شده و به روش (Diekelmann, Allen and Tanner, 1989) تحلیل گردید. یافته ها نشان داد معلمان در کل، نسبت به ماهیت برنامه ارزشیابی توصیفی، نظر مثبتی ندارند. از دیدگاه معلمان تغییرات نظام ارزشیابی باعث شده انتظارات سیستم آموزشی از آنها زیاد شود که این مسئله منجر به شکل گیری ذهنیت منفی در معلمان شده است. واکنش معلمان در مقابل تغییرات نظام ارزشیابی در سه مضمون اصلی «صلاحیت های حرفه ای»، «مشکلات سیستم آموزشی»، «انتظارات سیستم آموزشی» و نُه زیرمضمون، شناسایی و طبقه بندی گردید. به نظر می رسد، تمرکز و علاقه مندی به ایجاد تغییر بدون توجه به شرایط تغییر و به ویژه تناسب تغییر با بلوغ سازمانی، چالش های متعدد و متنوعی را برای نظام آموزشی به همراه داشته است که تداوم آن می تواند تبعات مخربی را برای تمامی ارکان نظام آموزشی به همراه داشته باشد.

هدف این پژوهش، تدوین الگوی جامع ارزشیابی کیفیت تدریس اساتید با روش پژوهشی توصیفی-پیمایشی بود. جامعة آماری را اعضای هیئت علمی تمام وقت استخدام شده در دانشگاه رازی تشکیل دادند (224=N). برای نمونه گیری از روش نمونه گیری تصادفی ساده و کاربرد جدول بارتلت (132n=) بهره گرفته شد. روایی ابزار با پانل متخصصین و پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد (83/0). در تحلیل داده ها، از آماره های میانگین و انحراف معیار و روش های آماری استنباطی شامل تحلیل عاملی و تحلیل رگرسیون گام به گام توسط نرم افزار SPSS14 استفاده شد. نتایج نشان داد که اساتید دانشگاه رازی از کیفیت موجود ارزشیابی چندان خرسند نیستند. مهم ترین تهدیدکنندة ارزشیابی، سخت گیری یا آسان گیری استاد، جدی نگرفتن فرم ها و عدم دقت دانشجویان بود. روش و زمان مناسب ارزشیابی، افراد باصلاحیت برای ارزشیابی و شیوة مناسب در انعکاس نتایج، مهم ترین پیشگوکننده های کیفیت ارزشیابی بودند. پنج مقوله مناسب ارزشیابی شامل رفتار مدرس، مدیریت تدریس، خصوصیات شخصیتی، نوآوری در تدریس، توانایی پرورش روحیات، از تحلیل عاملی استخراج گردید. درنهایت، الگوی جامع کیفیت تدریس ارائه شد.

هدف این پژوهش، دستیابی به چارچوب برنامه درسی آموزش سواد حقوقی بود. این پژوهش کیفی و به روش مطالعه موردی است. رویکرد تحلیلی در تدوین چارچوب بر اساس رویکرد بازآفرینی بافت-محوراست. مشارکت کنندگان در پژوهش متشکل از 15 نفر از قضات، وکلا و متخصصین رشته حقوق و برنامه درسی بودند؛ که با رویکرد نمونه گیری هدفمند و روش نمونه گیری معیار انتخاب شدند. معیار کفایت تعداد مشارکت کنندگان، اشباع نظری بود. ابزار گردآوری داده های کیفی پژوهش، مصاحبه عمیق نیمه ساخت مند بود. اعتباریابی داده های کیفی از طریق اعتبارپذیری و اعتمادپذیری با استفاده از تکنیک همسوسازی داده ها صورت گرفت. با توجه به روش کیفی پژوهش از شیوة تحلیل مضمون (شامل مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر) با استفاده از نرم افزار N-Vivo11 برای تشکیل شبکه مضامین برنامه درسی آموزش سواد حقوقی استفاده شد. نتایج پژوهش، بیانگر وجود نه مضمون سازمان دهنده در حوزة عناصر نه گانه برنامه درسی (هدف، محتوا، فعالیت یادگیرنده، منابع و مواد کمک آموزشی، راهبردهای یاددهی-یادگیری، زمان آموزش، فضای آموزش، گروه بندی فراگیران و ارزشیابی) بود و مضمون های مذکور دارای حدود 31 مضمون پایه بودند که باید در دستیابی به چارچوب برنامه درسی آموزش سواد حقوقی، مورد توجه قرار گیرند.

هدف این پژوهش بررسی نقش مؤلفه های شایستگی مرتبط با فناوری در برنامه درسی بود. این پژوهش در دو بخش کیفی و کمی انجام شد. در بخش کیفی با استفاده از روش تحلیل مضمون، مؤلفه های شایستگی مرتبط با فناوری از مقالات و اسناد شناسایی و با استفاده از نرم افزار Maxqda12 کدگذاری و با روش آتراید استرلینگ قالب مضامین طراحی شد. انتخاب نمونه، از طریق نمونه گیری هدفمند انجام و تا سر حد اشباع (22 مقاله) ادامه یافت. به منظور تعیین روایی محتوایی از نظر خبرگان و برای سنجش پایایی، از ضریب هولستی (818/0) بهره گرفته شد. در روش کمی، از نوع توصیفی-پیمایشی، ابتدا پرسشنامة اولیه ساخته شد و روایی محتوایی پرسشنامه توسط 10 نفر از اساتید و آگاهان خبره مورد تأیید قرار گرفت. پایایی آن نیز با روش آلفای کرونباخ به مقدار 85/0 تأیید شد، پرسشنامه نهایی پس از اجرا در میان هنرآموزان هنرستان های فنی و حرفه ای با کمک نرم افزار SPSS19 مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. حجم نمونه در بخش کمی طبق فرمول کوکران 384 نفر در نظر گرفته شد. از نتایج بخش کیفی دو مؤلفه دانش و مهارت استخراج شد و یافته های بخش کمی نشان داد نقش مؤلفه دانش با (365/12= t و 01/0>p) و مؤلفه مهارت با (229/5= t و 01/0>p) شایستگی های مرتبط با فناوری در برنامه درسی بیش ازحد متوسط است. نتایج آزمون فریدمن نقش مؤلفه دانش از شایستگی های مرتبط با فناوری در برنامه درسی را بالاتر از نقش مهارت نشان داد.

برنامه ریزی درسی کلاس های درس چندپایه از موضوعات چالش برانگیز در کشورهای پیشرفته و درحال توسعه است. در این کشورها، برنامه ریزی درسی چندپایه از حیث ضرورت، کارایی و عملی بودن مورد توجه و بحث جدی قرار دارد. مقاله مروری حاضر با استفاده از منابع موجود در کتابخانة چاپی و به کارگیری موتور جستجوی گوگل اسکولار (google scholar) پایگاه های داده ای مثل مرکز پایان نامه های ایرانی (Irandoc)، جهاد دانشگاهی (sid)، مگ ایران (magiran)، نورمگز (noormags) را بررسی و به ارائة برخی از مفاهیم نظری و نتایج پژوهش های انجام شده در این زمینه، به تشریح دلایل لزوم توجه بیشتر برنامه درسی ملی به کلاس های چندپایه و تدوین برنامه درسی خاص برای این کلاس ها پرداخته است. یافته ها بیانگر آن است که کلاس های چندپایه، یکی از جنبه های مغفول برنامه درسی ملی است و با توجه به وجود این کلاس ها در نظام آموزش رسمی کشور ما، ارائه ساختارها و پشتیبانی های لازم جهت آموزش کیفی در این شرایط، ضروری به نظر می رسد؛ بنابراین تدارک یک برنامه درسی بومی شده برای این کلاس ها یک ضرورت انکارناپذیر است.

هدف پژوهش حاضر، طراحی و اعتباریابی الگوی برنامه درسی مبتنی بر آموزش شایسته محور پلیس بر اساس اسناد بالادستی، جهت طراحی دوره های آموزشی تخصصی، تکمیلی کارکنان ناجا بود. روش مورد استفاده کیفی-کمی مرحله ای و ابزار مورد استفاده فیش برداری از اسناد بالادستی بود. در بخش اول برای رسیدن به شاخص های برنامه درسی آموزش شایسته محور پلیس از روش کدگذاری موضوعی استفاده شد و در بخش کمی جهت اعتبار یابی شاخص های استخراج شدة مرحلة اول، از روش ضریب نسبی روایی محتوایی استفاده شد. در مرحلة اول اطلاعات از طریق تحلیل، محتوای کیفی منابع و اسناد بالادستی گردآوری شد. در مرحلة دوم، اطلاعات به دست آمده از مرحلة قبل در قالب پرسشنامه، در اختیار 15نفر از متخصصین و خبرگان حوزة تربیت و آموزش ناجا به عنوان نمونة آماری قرار داده شد. همچنین جامعة آماری شامل تعداد 65 نفر از اساتید و برنامه ریزان آموزشی ناجا بود که بر اساس جدول توافق لاوشه، شاخص های بالاتر از 49/0تأیید محتوا شد. بر این اساس در مرحلة آخر از مجموع مقوله های استخراجی، 31 مقوله فرعی و 153 شاخص تأیید شد. الگوی پیشنهادی پس از اعتباریابی، توسط متخصصان و خبرگان و اعمال تعدیل ها، مورد تأیید قرار گرفت که بر اساس الگوی برنامه درسی تایلر 16 دوره آموزش عمومی و 7 دوره تخصصی طراحی گردید.

هدف اصلی این پژوهش تحلیل محتوای کتاب های فارسی خوانداری دوره ابتدایی (با تأکید بر داستان های آن) بر اساس مؤلفه های تفکر فلسفی در برنامه فلسفه برای کودکان بود. با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی و بر اساس چک لیستی از معیارهای تفکر فلسفی، شامل سه مفهوم (استدلال، مفهوم سازی و قضاوت) و دوازده زیرمؤلفه، داده ها جمع آوری شد. جامعة آماری شامل کتاب های فارسی خوانداری پایه های اول تا ششم ابتدایی چاپ سال 1395 بود. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش آمار توصیفی و آزمون خی دو استفاده شد. در همة کتاب های مورد تحلیل، درمجموع 578 مؤلفه مربوط به مفاهیم تفکر فلسفی شناسایی شد. نتایج نشان دهندة آن بود که در کتب درسی مورد بررسی مقولة استدلال بیشترین میزان فراوانی ها را به خود اختصاص داد و کمترین توجه به مقولة قضاوت شده بود. همچنین در بین کتب درسی مورد بررسی، کتاب های فارسی خوانداری پایه های پنجم و ششم بیشتر از سایر کتب به مؤلفه های تفکر فلسفی توجه داشت و کمترین میزان توجه به این مؤلفه ها مربوط به کتاب فارسی خوانداری پایه اول ابتدایی بود.

هدف این پژوهش، بررسی جایگاه تفکر انتقادی در ادبیات داستانی کتب درسی «بخوانیم» دورة ابتدایی است. برای دستیابی به این هدف، از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. جامعة آماری این پژوهش شامل تمامی داستان های کتب درسی بخوانیم دورة ابتدایی در سال 95 بود. نتایج مطالعه نشان می دهد که در ادبیات داستانی بخوانیم پایة اول ابتدایی، هیچ اشاره ای به مؤلفه های تفکر انتقادی نشده است؛ در ادبیات داستانی پایة دوم مؤلفه های هنر اندیشیدن دربارة تفکر خود و قضاوت صحیح (مبتنی بر ملاک)؛ در ادبیات داستانی پایة سوم، مؤلفه های کنجکاوی اندیشه و قضاوت صحیح (مبتنی بر ملاک)؛ در ادبیات داستانی پایة چهارم، مؤلفة کنجکاوی اندیشه؛ در ادبیات داستانی پایة پنجم، مؤلفه های تعریف و شفاف سازی مسئله و در ادبیات داستانی پایة ششم، مؤلفه های استدلال و قضاوت صحیح (مبتنی بر ملاک) بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند.

هدف پژوهش حاضر، بررسی تحلیل محتوای کتاب های درسی علوم تجربی دورة ابتدایی از منظر توجه به مقوله های محیط زیست است. برای اجرای این پژوهش با توجه به ماهیت موضوع و هدف های آن، از روش تحلیل محتوا استفاده شد. در این راستا، محتوای کتاب های درسی علوم تجربی دورة ابتدایی بر اساس مؤلفه های آموزش محیط زیست و بر مبنای مدل ویسکانسین کدگذاری شد. واحد ثبت، جمله و تصویر بود. در فرایند کدگذاری، مؤلفه های مرتبط با استانداردهای آموزش محیط زیست مشتمل بر: 1. مهارت های پرسش و تحلیل، 2. دانش فرایندها و سیستم های طبیعی، 3. بررسی موضوعات زیست محیطی، 4. مهارت های عمل و تصمیم گیری و 5. مسؤولیت شهروندی و مدنی، مورد بررسی قرار گرفت. قلمرو این پژوهش شامل تمام محتوای کتاب های علوم تجربی دورة ابتدایی، مصوب وزارت آموزش وپرورش بود در سال تحصیلی 90-1389 بود. یافته ها نشان داد که بیشترین میزان توجه کتاب های درسی علوم تجربی دورة ابتدایی به آموزش های محیط زیست، به ترتیب مربوط به پایة پنجم، چهارم، سوم، اول و دوم بوده است. به علاوه بیشترین توجه کتاب ها به آموزش های محیط زیست برحسب پنج استاندارد آموزش محیط زیست، به ترتیب مربوط به پرسش و تحلیل و پس ازآن به دانش فرایندها و سیستم های طبیعی، مهارت های بررسی موضوعات زیست محیطی و مسؤولیت شخصی و مدنی بوده و به آموزش مهارت های عمل و تصمیم گیری توجه نشده است.