مطالعات ترجمه
سال:1385 | دوره:4 | شماره:14 |تعداد مقالات:10

این مقاله، اصول و مبانی ترجمه طنز را از نزدیک بررسی می کند. ابتدا پیشینه مطالعات تاریخی و زبان شناسی طنز به اجمال مرور و سپس تعریف و تبارشناسی واژه طنز ارایه می شود. در بخش اصلی مقاله، طنز در پرتو مسایل نظری ترجمه تشریح و مشکلات فراروی ترجمه طنز رده بندی می شود. سپس به طنز به دو دسته فرهنگ محور و زبان محور تقسیم شده و مسایل هر یک مورد امعان نظر قرار می گیرد. آن گاه مقاله بر طنز زبان محور و از میان انواع آن بر بازیهای کلامی تمرکز کرده و مسایل و مشکلات ترجمه آنها را بر می کاود. در نهایت برای ترجمه طنز به طور کلی و بازیهای کلامی به طور خاص راهبردهایی ارا یه می شود از جمله: ترجمه بازی کلامی زبان متن مبدا با بازی زبانی متن مقصد؛ ترجمه بازی کلامی با اندکی حک و اصلاح در متن مبدا؛ جایگزینی بازی کلامی با شگردی دیگر اما برای ایجاد همان تاثیر حذف بازی کلامی (دلاباستیتا، (1996b:134. در نتیجه، آنچه در ترجمه طنز به طور کلی و ترجمه بازی کلامی به طور خاص مهم است، حفظ تاثیر کمیک در ترجمه است.

مقاله حاضر با هدف مشخص کردن ارتباط بین توانایی ترجمه و عواملی از قبیل توانایی عمومی زبان و توانایی خواندن، تعیین کردن پایایی و روایی تست ترجمه به عنوان یک تست خواندن و درک مطلب در ارتباط با نوع دیگر تست (تست چند گزینه ای) و تحقیق درباره اثرات نوع تست خواندن (تست ترجمه در مقابل تست چند گزینه ای) و سطح توانایی زبان روی عملکرد دانشجویان انجام شده است. بدین منظور 144 فراگیر زبان انگلیسی انتخاب شدند. به منظور پاسخ گویی به سوالات اول و دوم پژوهش از روش هم بستگی پیرسون استفاده شد و نتایج بیانگر این بود که توانایی عمومی زبان و توانایی خواندن از همبستگی یکسانی با توانایی ترجمه برخورداند. برای پاسخ گویی به سوال سوم پژوهش یعنی بررسی پایایی آزمون توانایی خواندن از طریق ترجمه از روش «پایایی بین مصصحان» استفاده شد. نتایج نشان داد که تست ترجمه از پایایی خوبی بین مصححان برخوردار است. در مورد سوال چهارم پژوهش یعنی بررسی روایی آزمون توانایی خواندن از طریق ترجمه از روش روایی همزمان استفاده شد. نتایج نشان داد که همبستگی بین دو تست وجود دارد.

معمولا مترجمین و دست اندرکاران تدریس ترجمه کم و بیش به این واقعیت پی برده اند که علی رغم اهمیت بالای استفاده از حسن تعبیرات در زبانهای مختلف، متاسفانه توجه و تحقیق ناچیزی در خصوص آنها چه در فرآیند آموزش و برنامه ریزی و چه در روند ترجمه و برگردان متون صرف می گردد. به هر ترتیب، دو نکته اساسی ذیل را در مورد حسن تعبیر نباید از نظر دور نگه داشت:.1 سلاست (fluency) و روانی در کلام و نیز در برگردان متون از یک زبان به زبان دیگر بدون احاطه کافی بر چنین اصطلاحاتی امکان پذیر نیست..2 بعید نیست که بسیاری از زبان آموزان و ترجمه آموزان در مواجهه با چنین اصطلاحاتی و نیز در فهم و به کارگیری و یا برگردان آنها از یک زبان به زبان دیگر دچار مشکل شوند.این مقاله با در نظر گرفتن اهمیت و حوزه کاربردی حسن تعبیرات آنها را به چهار گروه عمده تقسیم بندی نموده و پس از آن در خصوص اهمیت حسن تعبیرات در ترجمه متون بحث می نماید. در ادامه ضمن بررسی تفاوتهای بین مفاهیم تصریحی و تلویحی واژگان این توصیه را در بر دارد که یک مترجم خوب هرگز نباید از تفاوت بین مفاهیم تصریحی (denotative meanings) و مفاهیم تلویحی یا ضمنی (connotative meanings) عبارات غافل گردد.

مقاله حاضر نتیجه تلاشی است جهت بررسی برخی اشکالات چند تعریف مهم ترجمه که در قرن بیستم مطرح شده است و متقابلا تبیین و تعریف جامعی از این عمل خلاقانه و اندیشمندانه. تعریف پیشنهادی در این مقاله، همانند فعالیت های رایج در یادگیری زبان انگلیسی به عنوان زبان خارجی یا زبان دوم بر دیدگاه ارتباطی استوار است و لذا تنها محدود به توانش زبانی نیست. ویژگی های متمایز این دیدگاه عبارتند از:(1  گرایش به تحلیل کلام، و (2 مبنای قرار گرفتن فرایند. بخش اصلی مقاله اختصاص به توزیع جزییات این الگوی تعریف و همچنین عناوین فرعی زیر دارد: (1 درک مطلب، (2 بیان مجدد و (3 کنترل کیفیت. برای روشن شدن بحث، مثال هایی از ترجمه های دانشجویی ارایه می گردد.

به نظر می رسد محدود کردن ترجمه و مترجم، به دلیل وجود انتخاب های گوناگون در سطوح مختلف زبانی و فرازبانی، امکان پذیر نباشد. با وجود این، دستور همگانی به همراه اصول و پارامترهای آن می تواند به عنوان مبانی برای تعیین حد و مرز ترجمه و تعیین کننده برخی موضوعات از جمله استراتژیهای ترجمه به کار گرفته شود. این مقاله به نقش دستور همگانی (UG) در ترجمه و ارتباط آن با برخی اصطلاحات رایج در تحلیلها می پردازد و اصول و پارامترهای تعیین کننده ساخت زبانی و مرزهای ترجمه را معرفی می نماید. همچنین به برخی از ابعاد ارتباط UG با موضوعات گفتمانی نیز پرداخته شده است. ترجمه از دیدگاه این مقاله یک فرایند است که محصول SL وارد ژ - ساخت TL شده، اصول و پارامترها ساخت را تعیین نموده و سپس نمود روساختی پیدا می کنند.

با شروع هزاره سوم، ارتباطات به عنوان کانون نگرانیهای بشر مشخص شده است. علاوه بر این انقلاب فناوری، ضرورت تبادل اطلاعات در فضایی با فرهنگها و زبانهای ناهمگون رابه اثبات رسانیده است. بنابراین نقش یک زبان مشترک و یا ترجمه به عنوان یک پل ارتباطی غیر قابل انکار است. با توجه به حجم وسیع تبادل اطلاعات، روشهای سنتی در ترجمه دیگر جوابگو نیستند. به همین دلیل ترجمه ماشینی و ترجمه های اینترنتی به عنوان یک راهکار منطقی مطرح شده اند. اگر چه این ضرورت غیر قابل انکار است، با این همه، انتقادات و مخالفتهایی نیز در شرف تشکیل است.یقینا بشر نمی تواند بپذیرد ماشینی که خود ساخته است جایگزین وی گردد. بنابراین دخالت عامل انسانی در ماشینهای ترجمه نیز اجتناب ناپذیر است. اما آیا می توان نقش ماشینهای ترجمه را انکار کرد؟با اینکه هنوز مشکل ترجمه ناپذیری در برخی زمینه ها از قبیل ترجمه متون ادبی وجود دارد، برتری دقت و سرعت ماشین های ترجمه به ویژه از نظر انسجام نگارشی و کاربرد اصطلاحات متجانس در ترجمه در مقایسه با انسان به اثبات رسیده است.شاید تنها ضعف ماشینهای ترجمه نداشتن دانش دنیای واقعی است. اما آیا روباتها می توانند جایگزین بشر گردند؟ اگر جواب مثبت است، بشر یک خالق دیگر است. در نهایت همگی امیدواریم که شاهد پیشرفت در زمینه ترجمه ماشینی باشیم اگر چه انسان هنوز قضاوت عادلانه ای نسبت به توانمندیهای شگفت آور کنونی در زمینه ترجمه ماشینی ندارد.

در راستای تحول در زبان، ترجمه نقش بسزایی داشته است. این تاثیر گاه در حد وارد شدن اصطلاحات و عبارتهای خارجی به زبان هدف است و گاه این تاثیر به ساخت زبان از جمله به ساخت ساختواژی زبان نیز وارد می شود و ساختهای عاریتی ساختواژی را وارد زبان می کند. نوع نگرش به این پدیده حایز اهمیت است. برخی با نگرشی منفی گرایانه ضمن متهم کردن ترجمه آن را عاملی در جهت تخریب زبان قلمداد کرده و آن را عاملی نامطلوب در روند اصلاح زبان می دانند و همواره برنامه ریزان زبانی را به مقابله با آن دعوت می کنند.این پژوهش بر آن است تا ضمن برشمردن عمده تاثیرات ساخت واژی که زبان فارسی از طرق ارتباط با زبانهای دیگر که بخش قابل توجهی از آن از طریق ترجمه به وقوع می پیوندد، روند تحول در زبان را خاطر نشان سازد و تاثیرات ترجمه را طبیعی و مثبت ارزیابی کند.

این مقاله نخست «نظریه ارتباط» را به عنوان تحولی مهم مطرح می کند که اطلاعات رمز گذاری شده زبانی را معمولا بسیار ناقص تلقی می کند و بر این باور است که استنباط کارکردی (pragmatic inference) نقش اساسی در استخراج گزاره هایی ایفا می کند که به طور صریح ارتباط برقرار می کنند. این موضوع نه تنها در مورد گفتارهای کوچک تر از جمله صدق می کند، بلکه در مورد اغلب جمله های کامل نیز کاربرد دارد (کارستون 1997؛ اسپربر 1986). بر این اساس، آنچه در فرآیند ارتباط انتقال می یابد معمولا مجموعه ای از اندیشه ها یا تصوراتی است که به صورت گزاره های کامل در می آید و نسبت به یک وضعیت موجود در جهان خارج، صادق یا کاذب است. سپس این مقاله فرآین ترجمه (بل، 1991:213) را بررسی می کند، با این اعتقاد که منظور نویسنده به واسطه مضمون و موقعیتی که متن در آن تولید شده است، عرضه می شود، همراه با تصورات و تصویرهای نویسنده در مورد اینکه «چه چیزی یک چارچوب ارجاع (frame of reference) مرتبط و قابل شناخت را شکل می دهد که در آن ارتباط برقرار می شود» (تراگوت و پرات، 273:1980) و درکی از «خواننده مطلوب» که همین چارچوب ارجاع را دارد و مخاطب مورد نظر متن است. حوزه این تحقیق بر راهبرد تصریح در ترجمه تمرکز دارد، که نوعی تغییر لفظ بین متن مبدا و متن مقصد محسوب می شود، و این مقاله شرایط استفاده از آن (ویلیامز و چسترمن، 2003:6) را بررسی می کند. ترجمه ادوارد ریهاتسک از گلستان سعدی (تاشیبی، 1988) برای این تحقیق متن مناسبی ارایه می دهد. لذا، مثالهای فراوانی از این ترجمه مورد تحلیل قرار گرفته است. از این طریق، بررسی صورت گرفته نه تنها قاعده مندیهای رفتار مترجم را آشکار می کند، بلکه اصول کلی این موضوع را که چه عواملی تعیین می کند برخی مطالب تحت شرایط خاصی ترجمه شود روشن می سازد.