کتابداری و اطلاع رسانی
سال:1387 | دوره:11 | شماره:4 (مسلسل 44) |تعداد مقالات:14

مطالعه فرانمای زیر رده PR ادبیات انگلیسی ـ ادبیات دوره انگلوساکسون ـ در رده بندی کتابخانه کنگره، و تحلیل امکانات، ضعفها و ناهماهنگیهای احتمالی در تخصیص شماره رده بندی به آثار به جای مانده از این دوره و آثاری که درباره ادبیات مذکور نگاشته می شود، در این مقاله مد نظر است. تحلیل این بخش از فرانما با مطالعه و بررسی تطبیقی تاریخ ادبیات انگلستان در دوره انگلوساکسون و فرانمای رده بندی دوره مزبور صورت گرفت. نتایج بررسی موید فرضیه نبود شماره های مناسب برای برخی از نویسندگان و آثار آن دوران بود. عنوانهای بدیل و هجاهای متفاوت اسامی و استفاده از عنوانهای لاتین، لزوم آشنایی با ادبیات به طور عام و ادبیات دوره انگلوساکسون را به طور اخص برای کارکنان بخش رده بندی کتابخانه و مشاوره با متخصصان موضوعی در موارد لازم، تایید می کند.

این پژوهش به شیوه پیمایشی توصیفی، به منظور تعیین وضعیت استفاده از منابع اطلاعاتی خریداری شده اینترنتی در کتابخانه های مرکزی و دانشکده ای دانشگاه تهران و تبریز در سال تحصیلی 85-86 در بخش مرجع انجام شده است. 33 کتابخانه این دو دانشگاه، جامعه آماری پژوهش را تشکیل می دهند. برای گردآوری داده های مربوط به استفاده و یا عدم استفاده از منابع اینترنتی، از پرسشنامه استفاده شد. این پرسشنامه ها توسط مسوولان بخش مرجع تکمیل شدند. از بین 33 کتابخانه مورد بررسی، تنها 15 کتابخانه در سال تحصیلی 85-86 برای پاسخگویی در بخش مرجع از این نوع منابع اطلاعاتی اینترنتی استفاده کرده اند. مهمترین دلیل استفاده از منابع اینترنتی برای پاسخگویی به سوالها، در رابطه با انجام پژوهشهای وسیع بوده است. در بین انواع منابع اینترنتی، نشریه های الکترونیکی بیشترین درصد را به خود اختصاص داده اند و کتابها و پایان نامه های الکترونیکی کمترین استفاده را در بین سایر منابع الکترونیکی داشته اند. نبود امکانات سخت افزاری و نرم افزاری، مهمترین علت استفاده نکردن از منابع اینترنتی گزارش شده است.

ارایه مدل تعامل بین سه زبان کاربر، مولف و نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات، شناخت بهتر فضای مفاهمه در نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات را مقدور می سازد. با تنظیم عناصر این مدل، عملکرد بهینه نظام را در راستای هدفهای تعیین شده، می توان تامین کرد و اصطلاحنامه به عنوان زبان نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات، یکی از عناصر مدل یاد شده خواهد بود. در تدوین اصطلاحنامه، ایجاد یک ساختار سلسله مراتبی از مفاهیم، اولین ضرورت، و ایجاد و تعیین نوع روابط بین مفاهیم اصطلاحنامه ای، دومین ضرورتی است که در رویکرد ساختار مبنا، فرا روی تدوین کنندگان اصطلاحنامه قرار دارد. امّا پیچیدگیهای شرایط نمایه سازی و همچنین دیدگاه های متفاوت کاربران نهایی نظامهای بازیابی اطلاعات، توجه به رویکرد کاربر مبنا را در عرصه سازماندهی و بازیابی اطلاعات ضروری ساخته است. ابهام در استفاده از توصیفگر مناسب تر هنگام سازماندهی از یک سو و دیدگاه های متفاوت کاربران نهایی نظامهای بازیابی اطلاعات از سوی دیگر، گسترش روابط معنایی در اصطلاحنامه را ضروری می سازد. سه مفهوم معنایی شامل: موجودیت، صفت یا خصیصه و نوع رابطه به جای دو مفهوم معنایی در اصطلاحنامه شامل: موجودیت و رابطه، می تواند سطح ابهام واژگانی موجود در توصیفگرهای اصطلاحنامه را کاهش دهد. در صورت اضافه شدن مفهوم معنایی خصیصه به ساختار اصطلاحنامه، شناخت مختصات مفاهیم، تعیین حد و مرز و مصادیق آنها با ابهام کمتر مقدور می گردد. در چنین شرایطی، اختصاص توصیفگرهایی با قطعیت ربط بیشتر هنگام سازماندهی و امکان تعریف درخواست جستجوی اطلاعات با استفاده از خصیصه ها، سطح اثر بخشی نظام بازیابی اطلاعات را از دید کاربر افزایش خواهد داد. همچنین، وارد ساختن خصیصه به ساختار مفاهیم معنایی در اصطلاحنامه، آن را به سطح مدل مفهومی در سلسله مراتب هستی شناسی نزدیک خواهد کرد.

در این مقاله با روش تحلیل محتوای کیفی، به مطالعه موردی گروه بحث الکترونیک دانشگاه فردوسی مشهد پرداخته شده است. جامعه آماری پژوهش از 1319 پست الکترونیکی تشکیل شده که از ششم دی ماه 1385 تا ششم تیرماه 1386 به این گروه بحث ارسال شده اند. مطالعه موردی حاضر با روش تحلیل محتوای ساختاری انجام گردید. یافته های مرحله اول پژوهش نشان می دهد پراکندگی موضوعی در پستهای ارسالی، به ترتیب با %56.93 فراوانی در گروه «مرتبط با کتابداری و اطلاع رسانی»، %20.16 فراوانی درگروه «عضویت»، %8.64 در گروه «هرزنامه ها»، %7.65 درگروه «تبریک و تسلیت» و %6.59 در گروه «متفرقه» است. در مرحله دوم، به منظور بررسی ارتباطهای علمی اعضای گروه بحث، 751 پست الکترونیک ارسالی به گروه «مرتبط با کتابداری و اطلاع رسانی» با استفاده از دستور کار رمزگذاری شده، تحلیل محتوای کیفی گردید و مشخص شد 194 پست (%25.82) در مقوله «اخبار و رویدادهای مرتبط با کتابداری»، 21 پست (%2.79) در حوزه «اخبار فناوری اطلاعات»، 96 پست (%12.78) حاوی اخبار «انجمن کتابداری ایران»، 172 پست (%22.90) از «همایشها و کارگاه ها»، 22 پست (%2.92) درمورد «تحصیلات تکمیلی و عالی»، 131 پست (%17.44) در مقوله «منابع و مطالب جدید»، 19 پست (%2.52) درباره «جستجوی متخصصان کتابداری»، 14 پست (%1.86) با موضوع «آگهی استخدام»، 14 پست (%1.86) در مورد «نمایشگاه کتاب»، 23 پست (%3.06) در ارتباط با «منزلت اجتماعی رشته»، و 156 پست (%20.77) به «پرسش موضوعی» و پاسخ در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی و رشته های، مرتبط اختصاص یافته بودند.

در پژوهش حاضر، کتابخانه های دبیرستانی شهر کرمانشاه بررسی شده است. ضرورت انجام این پژوهش به جهت کسب آگاهی و شناخت هر چه بیشتر نسبت به اوضاع و شرایط فیزیکی کتابخانه ها بوده، و هدفهای مورد نظر عبارتند از: کسب اطلاعات جامع و دقیق از شرایط فیزیکی، مجموعه، بودجه، خدمات، نیروی انسانی کتابخانه ها، کسب آگاهی و شناخت کمبودها و نقایص. روش برگزیده برای این پژوهش، بنا بر سازگاری آن با نوع و ماهیت تحقیق، روش پیمایشی است و برای کسب اطلاعات دقیق تر، کل جامعه آماری شامل 141 دبیرستان بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد نسبت تعداد کتابها به تعداد دانش آموزان در مدارس %4.97 است. همچنین، همین طور از 141 واحد آموزشی تحت پوشش، 124 دبیرستان کتابخانه دارد و اکثر آنها از داشتن ابتدایی ترین نیاز یک کتابخانه ـ شرایط فیزیکی ـ محرومند. به علاوه، فضای موجود کتابخانه های دبیرستانی متناسب با تعداد دانش آموزان نیست و با زیر بنای تقریبی 3500 مترمربع، به طور متوسط هر کتابخانه 22.28 مترمربع را به خود اختصاص داده است.

«رافائل کاپورو» از منظری فلسفی اطلاعات را تعریف کرده است. کاپورو پیش فرضهای سوبژکتیویستی حاکم بر دانش اطلاع رسانی را که ریشه در ثنویت سوژه، ابژه دارند نقد کرده و بر اساس هرمنوتیک فلسفی «هایدگر» و «گادامر» نظریه ای هرمنوتیکی ـ اگزیستانسیال درباره اطلاعات مطرح می کند. او در این نظریه می کوشد اطلاعات را در پیوند با روال اگزیستانسیال زندگی طرح کند. بر این اساس، اطلاع ساحتی اگزیستانسیال از وجود ـ در ـ عالم ـ با ـ دیگران است. به بیان دیگر، اطلاع عبارت است از صورت بندی یک فهم عملی پیشین از عالم مشترک. با ابتنا به این نگاه هرمنوتیکی، کاپورو به نظریه پردازی درباره جنبه هرمنوتیکی ـ بلاغی دانش اطلاع رسانی می پردازد.

در جامعه های دانش محور کنونی، نیاز افراد برای همگامی با تحولات سریع، تسلط فناوری در تمام امور، دسترسی و استفاده از اطلاعات افزایش یافته است. کسب یادگیری مادام العمر که از چالشهای اصلی در توانمند سازی افراد در دسترسی به اطلاعات است، مورد توجه نظام آموزشی در کشورهای مختلف قرار گرفته است. یکی از هدفهای عمده این تغییرات، آموزش مهارتهای یادگیری مادام العمر به فراگیران است. یکی از هدفهای طرح ارزشیابی تحصیلی در ایران نیز، به عنوان تحولی در نظام آموزشی ابتدایی، «آموختن چگونه آموختن» و تقویت مهارتهای «یادگیری مادام العمر» در دانش آموزان است. مساله اصلی پژوهش، آگاهی از این واقعیت است که آیا طرح توانمندی تحقق هدف نظام آموزشی یعنی پرورش مهارتهای یادگیری مادام العمر را دارد و آیا برای کتابخانه مدرسه که زیر ساخت لازم برای چنین آموزشی را فراهم می کند، جایگاهی در طرح در نظر گرفته شده است؟این پژوهش با روش پیمایشی انجام شد. برای گردآوری اطلاعات از نظرسنجی و تحلیل محتوای متون و اسناد مرتبط با طرح و واقعیت نمایی استفاده گردید. ابزارهای گردآوری اطلاعات، پرسشنامه و سیاهه وارسی می باشند. جامعه مورد پژوهش را 81 معلم، مدیران 29 مدرسه مجری طرح در خراسان رضوی و کتابخانه های این مدارس تشکیل می دهد. یافته های پژوهش نشان داد گر چه در طرح جایگاه خاصی برای کتابخانه در نظر گرفته نشده است، ولی از دیدگاه مدیران و معلمان، وجود کتابخانه و استفاده از منابع غیر درسی برای پیشبرد آموزش ضروری است. همچنین، نتایج مقایسه وضعیت کتابخانه های مدارس با استانداردهای جهانی نشان داد این کتابخانه ها به دلیل نداشتن شرایط لازم نمی توانند به تحقق هدفهای طرح در نظام آموزشی کمک کنند. تفاوت زیاد میان نگرش و عملکرد مدیران و معلمان مشخص می کند که آنها شناخت لازم در مورد هدفهای طرح و چگونگی اجرای آن را ندارند. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که طرح توانمندی لازم برای پرورش مهارتهای یادگیری مادام العمر در دانش آموزان را ندارد. یافته ها و پیشنهادهای این پژوهش، رهنمودهایی را برای تجدید نظر، تصمیم گیری و برنامه ریزی برای اجرای موفق طرح در اختیار برنامه ریزان و تصمیم گیران قرار می دهد.

یکی از عوامل مهم در میزان اثر بخشی هر سازمان، منابع انسانی است. شناخت نیازهای آموزشی این منابع، تدوین برنامه آموزشی مناسب، اجرای آموزش، ارزشیابی آموزشی و سرانجام اصلاح برنامه های آموزشی، در استفاده بهینه از منابع انسانی تاثیر مستقیم دارد. بر اساس پژوهشهای انجام گرفته، آموزش در افزایش بهره وری کارکنان نقش مهمی دارد؛ از این رو، شناخت نیازهای آموزشی کارکنان بسیار ضروری است. این مقاله بر گرفته از مطالعه ای پژوهشی است که با استفاده از توزیع پرسشنامه بین نمونه هایی از کارکنان کتابخانه های عمومی کشور به منظور شناخت وضعیت آموزشی و تحصیلی کارکنان و یافتن نیازهای آموزشی کوتاه و بلند مدت آنان، صورت گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد درصد نسبتا کمی از کارکنان دارای مدرک دانشگاهی مرتبط هستند و تعداد زیادی از آنها آموزشهای لازم و مرتبط با کتابداری را ندیده اند. همچنین، بیشتر کارکنان در مورد استفاده از فناوری نوین اطلاعات و ارتباطات احساس نیاز نموده اند. یافته های پژوهش نشان می دهد کارکنان به استفاده از شیوه های حضوری و پاره وقت تمایل دارند.

کتابخانه ها در فرآیند رشد و توسعه کشور نقش حیاتی دارند، زیرا یکی از پایه های بنیادین تحقیق و توسعه، وجود کتابخانه های غنی و با کیفیت است. نیازهای اطلاعاتی روز افزون جامعه دانشگاهی و لزوم دستیابی به اطلاعات کافی در زمان مناسب، بویژه در عصر موسوم به اطلاعات، ضرورت بررسی کیفیت کتابخانه های دانشگاهی را ایجاب می نماید. کتابخانه های دانشگاهی جزیی مهم از نظام آموزشی و شریانهای حیاتی کانونهای آموزشی و پژوهشی جوامع به شمار می روند و از جنبه های علمی و فرهنگی اهمیت ویژه ای دارند. کارکرد بهینه و بهره وری هر چه بیشتر این نهادها، دستیابی به هدفهای علمی و فرهنگی جوامع را تسهیل می کند. بنابراین، بررسی کیفیت خدمات می تواند معیار مناسبی برای ارزیابی میزان موفقیت کتابخانه ها باشد. از آنجا که تئوری فازی، در مقابل تئوری منطقی، رویکردی مناسب تر برای سنجش متغیرهای کلامی است، در این مقاله سعی شده است تا با به کارگیری تکنیک TOPSIS در محیط فازی، مهم ترین مولفه های کیفیت خدمات کتابخانه ای دانشگاه یزد رتبه بندی گردد. یافته های این پژوهش نشان داد از دیدگاه دانشجویان دانشگاه یزد، بعد دسترسی به اطلاعات، مهمترین بعد در زمینه ارتقای کیفیت خدمات کتابخانه ای است. همچنین، نتایج حاکی از آن است که اولویت سایر ابعاد در ارتقای کیفیت خدمات کتابخانه ای به ترتیب شامل کنترل شخصی، کتابخانه به عنوان مکان و تاثیرگذاری خدمات می باشد.

مفهوم مکان از دیر باز مورد توجه حوزه های علمی گوناگونی از جمله جامعه شناسی، مردم شناسی و جغرافیای انسانی قرار گرفته است. بررسیهای مربوط به مکان با تمایز قایل شدن میان مکان و فضا، آغاز می گردد. صاحب نظران حوزه های جامعه شناسی و جغرافیای انسانی بر این باورند که فضا از جهان مادی و ساخته بشر و نیز جهان طبیعی تشکیل یافته است و زمانی که از طریق افراد، گروه ها یا فرآیندهای فرهنگی به آن معنا بخشیده شود، به مکان تبدیل می گردد. با وجود این، این صاحب نظران الگوهای متعددی برای مکان ارایه داده اند. از سوی دیگر، مفهوم مکان در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این بررسیها علاوه بر رضایت کاربران از کتابخانه، بر کتابخانه به عنوان مکانی با ابعاد فیزیکی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی تاکید شده است. در این نوشته الگوهای ارایه شده برای مکان از حوزه های گوناگون مرور گردیده و خلاصه و جمع بندی از تمامی پژوهشهای صورت گرفته در ارتباط با مفهوم مکان در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی ارایه شده است.

پژوهش حاضر با هدف مقایسه دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و کتابداران دانشگاه فردوسی درباره کیفیت خدمات کتابخانه های این دانشگاه و با استفاده از ابزار لایب کوآل انجام گرفته است. در این پژوهش کیفیت خدمات کتابخانه ها در دو سطح «موجود» و «مورد انتظار»، بررسی شد. جامعه آماری این پژوهش دانشجویان کارشناسی ارشد و کتابداران دانشکده های مهندسی، ادبیات، علوم پایه و کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد می باشند. بر این اساس، 231 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد و کلیه کتابداران دانشکده های مورد بررسی که 31 نفر بودند، حجم نمونه را تشکیل دادند. یافته ها نشان داد، بین دو گروه مورد بررسی در مورد کیفیت خدمات موجود کتابخانه ها تفاوت معناداری وجود دارد. در کلیه موارد، بین انتظارهای دانشجویان کارشناسی ارشد و خدمات ارایه شده از سوی کتابخانه های مذکور تفاوت معناداری وجود دارد؛ بین کیفیت خدمات موجود از دیدگاه کتابداران و خدمات مورد انتظار دانشجویان کارشناسی ارشد و کتابداران، از نظر اهمیت تاثیرگذاری هر یک از ابعاد لایب کوآل بر کیفیت خدمات کتابخانه ها، تفاوت وجود دارد، ولی بین دیدگاه دانشجویان کارشناسی ارشد حوزه های چهارگانه آموزشی تفاوتی وجود ندارد.

این مقاله با هدف فراهم نمودن مقدمه ای کلی درباره برخی مفاهیم نظری اساسی و مورد استفاده در پژوهشهای علوم کتابداری و اطلاع رسانی، نگارش یافته است. ابتدا، سه اصطلاح «فرا نظریه»، «نظریه» و «الگو» که در عنوان این نوشته آمده، تعریف و بررسی شده و سپس، مثالهای بیشتری از موقعیتی که پژوهشگر ممکن است الگو یا نظریه های گوناگون موجود در پژوهشهای اطلاع جویی را مورد توجه و آزمایش قرار دهد، فراهم آمده است. به دنبال آن، فرا نظریه ها در چشم انداز گسترده ای مورد توجه قرار گرفته و فرا نظری که به صورت گسترده در کتابداری و اطلاع رسانی مورد استفاده قرار می گیرند، توصیف شده، متون پایه مورد ارجاع قرار گرفته و مثالهایی از کاربرد هر یک از این رویکردها ارایه شده است. مباحث تا آنجا که ضرورت ایجاب نموده، ساده و خلاصه شده است.