پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1394 | دوره:12 | شماره:18 (پیاپی 45) |تعداد مقالات:17

نسبی گرایی معرفت شناختی، طی چند سال اخیر به عنوان یک جریان فکری نیرومند در حوزه تاملات فلسفی مطرح شده و به سایر حوزه ها، از جمله تعلیم و تربیت سرایت کرده است. هدف از تحقیق حاضر بررسی دیدگاه نسبی گرایی معرفت شناختی و دلالت های آن در تعلیم و تربیت است. سوالات پژوهش عبارتند از: 1- معنای نسبی گرایی معرفت شناختی چیست؟ 2- نسبی گرایی معرفت شناختی چه تاثیری بر مبانی تعلیم و تربیت (هدف تربیت، محتوای یادگیری و روش های تدریس) دارد؟ در این پژوهش از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که بر اساس دیدگاه نسبی گرایی معرفت شناختی، هیچ معیار و استاندارد عینی و قابل درک برای عقلانیت و شاخصی برای تعیین صدق و کذب گزاره ها وجود ندارد. در فرآیند تعلیم و تربیت هم نسبی گرایی معرفت شناختی در قالب دیدگاه سازنده گرایی مطرح می شود. بر این اساس هدف های آموزش در محیط یادگیری باید بیشترین تاکید را بر پرورش تفکر انتقادی و تفکر عمقی داشته باشند. محتوای کتب درسی نیز باید قابل تغییر و بازنگری باشند. نسبی گرایی معرفت شناختی بر روش های تدریس غیرمستقیم یا دانش آموز محور تاکید می کند. روش هایی که بر اساس آنها فراگیران در محور فعالیت قرار گرفته و منفعل نیستند. به نظر می رسد بر اساس نتایج به دست آمده و به کارگیری آنها در امر تعلیم و تربیت، می توان بر یکسری از مشکلات موجود فائق آمد و نتایج تربیتی مطلوبی را انتظار داشت.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه ابعاد استاد اثربخش از دیدگاه دانشجویان با سبک های یادگیری دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان در سال تحصیلی 92-91 به روش توصیفی - تبیینی انجام گرفت. حجم جامعه مشتمل بر 3548 نفر دانشجویان کارشناسی ارشد بودند که با استفاده از جدول مورگان 346 نفر آنها با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته ابعاد استاد اثربخش در چهار حیطه (ویژگی های شخصیتی، مدیریت کلاس درس، فرایند تدریس، ویژگی های دموگرافیک) با 89 گویه و پرسشنامه سبک های یادگیری کلب شامل 12 سوال بود. برای تعیین روایی پرسشنامه ابعاد استاد اثربخش از روایی صوری و محتوایی و برای برآورد پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که پایایی آن 0.96 محاسبه شد. پایایی پرسشنامه سبک های یادگیری کلب 0.79 محاسبه شده است. تجزیه و تحلیل داده های پژوهش در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام گرفت. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که ویژگی های شخصیتی استاد، ویژگی های مدیریت کلاس درس استاد و ویژگی های فرایند تدریس با نوع سبک های یادگیری دانشجویان ارتباط دارد. ولی، بین ویژگی های دموگرافیک استاد با سبک های یادگیری دانشجویان ارتباط معنادار آماری وجود ندارد. همچنین، بین ویژگی های استاد اثربخش با سبک های یادگیری دانشجویان ارتباط معنادار آماری دیده شد. علاوه بر آن، نتایج بیانگر آن بود که بین سبک های یادگیری دانشجویان و ویژگی های استاد اثربخش به تفکیک جنس و دانشکده از لحاظ آماری تفاوتی وجود ندارد.

هدف از انجام این پژوهش بررسی رابطه بین برنامه درسی پنهان با تحلیل رفتگی آموزشی دانشجویان دانشگاه بوعلی سینا همدان بود. روش پژوهشی مورد استفاد از نوع توصیفی - همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش را کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی سال آخر به تعداد 1359 نفر که در سال تحصیلی 1392-1391 مشغول به تحصیل بودند که از این تعداد طبق جدول نمونه گیری مورگان حجم نمونه 302 نفری به روش نمونه گیری تصادفی طبقه‏ ای از میان دانشکده های دانشگاه انتخاب، و اطلاعات با استفاده از پرسشنامه های تحقیق گردآوری شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده‏ ها در تمامی فرضیه ها از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره استفاده شد. نتایج نشان داد که بین برنامه درسی پنهان و تحلیل رفتگی آموزشی دانشجویان رابطه معناداری منفی وجود دارد. همچنین بین برنامه درسی پنهان و ابعاد تحلیل رفتگی آموزشی (خستگی هیجانی، بدبینی و ناکارآمدی) دانشجویان دانشگاه بوعلی سینا همدان رابطه معناداری منفی وجود دارد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان توجه به حقوق بشر در برنامه درسی رسمی دوره متوسطه (کتاب های درسی علوم اجتماعی دوره متوسطه) صورت گرفت. جامعه آماری پژوهش مشتمل بود بر کلیه کتاب های درسی علوم اجتماعی دوره متوسطه (سه کتاب) در سال 1390-1391 که با توجه به ماهیت پژوهش و به دلیل محدود بودن جامعه آماری از نمونه گیری صرف نظر شده و کل جامعه آماری به عنوان نمونه در نظر گرفته شد. در این پژوهش از روش تحلیل محتوای آنتروپی شانون استفاده شد و واحد تحلیل نیز متن، تصویر، پرسش و فعالیت است. ابزار جمع آوری اطلاعات، سیاهه های تحلیل محتوای کتب درسی بود که پس از مطالعه مبانی نظری تهیه و تدوین شد و روایی آن توسط متخصصان علوم تربیتی و حقوق بشر تعیین گردید. یافته های پژوهش نشانگر آن بود که در کتاب های درسی علوم اجتماعی دوره سه ساله متوسطه توجه یکسانی به مفاهیم مربوط به حقوق بشر نشده بود به طوری که از مجموع 361 واحد ضبط شده در زمینه مفاهیم حقوق بشر 179 واحد (50%) مربوط به سال اول متوسطه، 90 واحد (24%) مربوط به سال دوم متوسطه و 92 واحد (26%) مربوط به سال سوم متوسطه بوده است، همچنین سیر توالی و نحوه عرضه این مفاهیم در کتب علوم اجتماعی نیز از نظم ویژه ای پیروی نمی کند.

این مطالعه با هدف ارزشیابی کتاب علوم اجتماعی سال اول راهنمایی از لحاظ رعایت ویژگی ها و معیارهای مطلوب کتاب درسی از نظر معلمان انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش، معلمان علوم اجتماعی سال اول راهنمایی شهر کرمان شامل 120 نفر بودند و نمونه آماری به صورت سرشماری، برابر با جامعه آماری در نظر گرفته شد که نهایتا 105 نفر از معلمان پرسشنامه را تکمیل کردند. در این پژوهش از روش توصیفی - پیمایشی استفاده شد و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه ای بود که بر اساس معیارهای 20 گانه مطلوب کتاب درسی تهیه شد و پایایی این ابزار با روش آلفا کرونباخ مقدار 0.91 به دست آمد. آزمون آماری به کارگرفته شده آزمون t تک نمونه ای و آزمون ناپارامتریک رتبه ای دبیلیو کندال برای تحلیل پاسخ ها و رتبه بندی معیارها بوده است. این پژوهش به جهت پاسخ گویی به 4 سوال در رابطه با معیارهای تناسب محتوا با اهداف، رعایت اصول برنامه ریزی درسی، رعایت اصول روانشناسی یادگیری و نهایتا رتبه بندی معیارها، طراحی شده است. یافته ها نشان داد که تطابق با اهداف آموزشی، تقریبا در حد مطلوبی در کتاب علوم اجتماعی رعایت شده است و اصول برنامه ریزی درسی و اصول روانشناسی یادگیری درحد متوسطی رعایت شده است. رتبه بندی میزان رعایت معیارها نشان داد که از نظر جامعه معلمان، معیار «ارتباط مطالب ارائه شده با زندگی روزمره و محیط اجتماعی» بیشترین و معیار فراهم نمودن فرصت هایی برای فعالیت فوق برنامه در خارج کلاس کم ترین میزان رعایت را در کتاب علوم اجتماعی سال اول راهنمایی نشان می دهند.

این پژوهش با هدف بررسی برنامه درسی انشاء از دیدگاه معلمان و دانش آموزان دوره راهنمایی تحصیلی شهرستان مهریز انجام گرفت. جامعه آماری، معلمان و دانش آموزان دوره راهنمایی تحصیلی بودند که از میان آنها 16 نفر معلم و 282 دانش آموز به عنوان نمونه پژوهش و روش طبقه ای تصادفی نسبی انتخاب شدند. نتایج پژوهش حاکی از آن بودکه از نظر معلمان و دانش آموزان برنامه درسی انشاء مهم است و بین نظرات آنان نسبت به اهمیت برنامه درسی انشاء تفاوت معناداری وجود ندارد. از نظر معلمان برنامه درسی انشاء از ابعاد اهداف، محتوا، روش آموزشی و روش های ارزشیابی مناسب قلمداد شده است. بین نظرات معلمان بر اساس متغیر جنسیت و پایه تحصیلی تفاوت معنادار وجود نداشت. از نظر دانش آموزان برنامه درسی انشا در ابعاد محتوا و روش های ارزشیابی مناسب و از حیطه روش آموزشی نامناسب قلمداد شده است. بین نظرات دانش آموزان بر اساس متغیر جنسیت و پایه تحصیلی تفاوت معنادار وجود داشت. از نظر معلمان برنامه درسی انشاء در ابعاد محتوا و روش های ارزشیابی مناسب و از بعد روش های آموزشی نامناسب اجرا شده است. از نظر دانش آموزان برنامه درسی انشاء در حیطه های محتوا، روش آموزشی و روش های ارزشیابی نامناسب اجرا شده است.

هدف کلی این پژوهش بررسی تاثیر تمایلات شغلی بر افزایش ورود زنان به دوره های کارشناسی ارشد و میزان برآورده شدن آن از طریق برنامه های درسی دوره ها در دانشگاه اصفهان است. روش پژوهش توصیفی پیمایشی است. ابزار استفاده شده پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه نیمه سازمان یافته است که روایی آنها از طریق متخصصان و پایایی پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ محاسبه و 0.89 برآورد گردیده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان زن سال آخر دوره کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی 91-1390 بوده و حجم نمونه پژوهش با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران 254 نفر برآورد شده است. یافته های کمی بیانگر معنادار نبودن عامل دستیابی به شغل در ورود به دوره کارشناسی ارشد بوده اما نتایج مصاحبه با یافته های پرسشنامه همسو نیست. همچنین یافته ها نشان داد که دانشجویان با وضعیت اقتصادی ضعیف بیشتر از دانشجویان با شرایط اقتصادی خوب تمایل داشتند که با هدف دستیابی به شغل ادامه تحصیل دهند. نتایج کمی در رابطه با میزان برآورده شدن انتظارات از طریق برنامه درسی نشانگر آن بوده که برنامه درسی انتظارهای دانشجویان را برآورده نکرده است که با نتایج مصاحبه ها همسو است.

هدف این پژوهش بررسی تاثیر سبک های مختلف آموزش (مداخله ای، تعاملی، غیر مداخله ای) بر میزان خودکارآمدی دانش آموزان دختر پایه دوم متوسطه در درس فیزیک 2 است. روش تحقیق نیمه آزمایشی با طرح (پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل) است. جامعه آماری متشکل از کلیه دانش آموزان دختر سال دوم رشته ریاضی فیزیک دوره متوسطه است که تعداد کل آنها 420 نفر است. نمونه آماری این پژوهش 60 نفر است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای از جامعه آماری مورد نظر انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده پرسشنامه استاندارد سنجش خودکارآمدی شرر و همکاران است. روایی این پرسشنامه در پژوهش های قبلی در حد قابل قبول گزارش شده بود. در این پژوهش نیز برای سنجش پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد و میزان آن 0.78 محاسبه گردید. روش تجزیه و تحلیل آماری در این پژوهش عبارت است از شاخص های آمار توصیفی و آزمون آمار استنباطی تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون تعقیبیLSD  است. یافته های پژوهش نشان دادکه به طور کلی بین میزان خودکارآمدی دانش آموزان گروه های آزمایش و گواه تفاوت معناداری وجود دارد (P=0.002 و 5.441= (56 و F3) و خودکارآمدی دانش آموزان از طریق سبک های آموزش تعاملی و مداخله ای افزایش یافته است. به علاوه سبک های مختلف آموزش اثرات متفاوتی بر مولفه های خودکارآمدی شامل تمرکز بر هدف، تعمق در هدف، انگیزش درونی، توانایی حل مساله و خودارزشیابی دانش آموزان داشته است.

یکی از دروس پایه در نظام تعلیم و تربیت دنیا، ریاضیات است. طوری که آن را با عنوان «روش درست اندیشیدن» شناخته اند. ارزیابی جامع این درس و تعیین ارتباط آن با شاخص های نظریه های یادگیری، مسیر صحیحی را برای آموزش و یادگیری آن فراهم می آورد. پژوهش حاضر با تکیه بر نتایج مطالعه تیمز 2007، قصد دارد میزان استفاده از شاخص های نظریه های یادگیری در فرایند آموزش و نقش آن در بعد کاربرد ریاضی را در کشورهای اسلامی هم سطح از نظر تولید ناخالص داخلی، بررسی کند. نوع پژوهش به لحاظ تاثیرگذاری نظریات یادگیری بر کاربرد ریاضی از نوع همبستگی به شمار می رود. از بین کشورهای اسلامی اردن، بوسنی، الجزایر، تونس و جمهوری اسلامی ایران انتخاب شدند. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان پایه هشتم در سال 2007 در کشورهای اسلامی تحت مطالعه است که از میان آنها بر اساس روش نمونه گیری سه مرحله ای خوشه ای طبقه ای، نمونه مورد نظر انتخاب شد. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسشنامه 17 گویه ای درباره راهبردهای یادگیری با پایایی 0.83 و آزمون 88 سوالی در حوزه کاربرد ریاضی بود. روایی ابزارهای مورد نظر توسط متخصصان روانسنجی و روانشناسی تربیتی تایید شده است. داده های مورد نیاز از تارنمای مرکز تیمز و پرلز اخذ شد. از نظر میزان استفاده از شاخص های نظریه ساخت گرایی، دانش آموزان اردنی با میانگین 3.17 در رتبه اول و دانش آموزان ایرانی با میانگین 2.77 در رتبه آخر قرار گرفتند. در شاخص های نظریه خبرپردازی، دانش آموزان اردنی با میانگین 2.99 رتبه اول و دانش آموزان بوسنیایی با میانگین 2.51 در رتبه آخر جای داشتند. در شاخص های نظریه شناختی - اجتماعی، دانش آموزان اردنی با میانگین 3.16، رتبه اول و دانش آموزان تونسی با میانگین 2.69 در رتبه آخر قرار گرفتند. در دستیابی به اهداف کاربرد درس ریاضی، دانش آموزان بوسنیایی با میانگین 441.47، رتبه اول و دانش آموزان الجزایری با میانگین 412 در رتبه آخر جای گرفتند. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد متغیرهای نظریه های یادگیری، واریانس متغیر کاربرد ریاضی را به صورت معنادار تبیین می کنند. همچنین در همه کشورها به جز الجزایر، نظریه شناختی اجتماعی یک عامل معنادار در تبیین کاربرد ریاضی بود.

پژوهش حاضر با هدف مقایسه کارآیی روش بدیعه پردازی نسبت به روش سخنرانی در افزایش خلاقیت در دانش آموزان کلاس سوم ابتدایی صورت گرفته است. روش پژوهش از نوع نیمه آزمایشی بوده و جامعه آماری، کلیه دانش آموزان پایه سوم دبستان شهرستان زرین شهر را در بر می گرفت که 103 نفر از آنها به صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی (25 نفر دختر، 23 نفر پسر) و گروه کنترل (28 نفر دختر، 27 نفر پسر) قرار گرفتند. ابزار اندازه گیری، آزمون خلاقیت تورنس (فرم الف) بود. روش بدیعه پردازی با تدریس علوم اجتماعی، علوم تجربی و انشاء (بنویسیم) به مدت سه ماه در گروه آزمایشی اجرا شد، ولی گروه کنترل هیچ گونه مداخله ای دریافت نکردند. نتایج به دست آمده از تحلیل کوواریانس نشان داد که بین میانگین نمرات آزمون خلاقیت در مرحله پیش آزمون و پس آزمون در گروه های آزمایشی و کنترل تفاوت معناداری وجود داشت. همچنین بین افزایش نمره خلاقیت دانش آموزان پسر و دانش آموزان دختر در مولفه های سیالی، انعطاف، اصالت و نمره کل خلاقیت تفاوت معنادار مشاهده گردید.

هدف این پژوهش بررسی و تحلیل محتوای کتب دروس تربیتی مراکز تربیت معلم از منظر دانش بیانی و دانش روش کاری است. این پژوهش از نوع تحلیل محتواست و از روش تحلیل محتوای کمی استفاده شده است. جامعه آماری شامل دروس تربیتی مراکز تربیت معلم و تعداد نمونه در آن برابر جامعه بوده است و برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی شامل درصد، فراوانی و خی دو بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان می دهد که از بین کتاب های تحلیل شده کتاب روانشناسی عمومی دارای بیشترین حجم دانش بیانی و کمترین حجم دانش روش کاری بوده و کتاب روش تدریس ریاضیات برعکس حاوی بیشترین حجم دانش روش کاری و کمترین میزان دانش بیانی است.

رویکرد سازنده گرایی یکی از رویکردهای نسبتا جدید در زمینه طراحی آموزشی است. هدف از این مطالعه، شناسایی و کشف تجارب دانشجو - معلمان از طراحی آموزشی بر اساس رویکرد ساختن گرایی و الگوی طراحی محیط های یادگیری سازنده گرای جانسون بود. روش پژوهش در این مطالعه، روش کیفی و از نوع پدیدارشناسی بود. جامعه این پژوهش، کلیه دانشجو - معلمان مرکز تربیت معلم شهید بهشتی مشهد رشته علوم تربیتی - آموزش ابتدایی بودند که در سال تحصیلی 90-91 در آن مرکز تحصیل می کردند. روش نمونه گیری در این پژوهش روش نمونه گیری هدفمند بود و با روش نمونه گیری هدفمند تعداد 15 دانشجو - معلم انتخاب شدند، که چون محقق به اشباع اطلاعاتی رسید به همین تعداد نمونه بسنده کرد. ابزار پژوهش، مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. برای اعتبار نتایج این پژوهش، نتایج و مقوله های استخراج شده به تایید شرکت کنندگان رسید. برای تحلیل اطلاعات و متن مصاحبه ها از روش کدگذاری استقرایی استفاده شد. نتایج استفاده از الگوی جانسون در کلاس درس تجارب بسیار ارزنده ای را برای دانشجو - معلمان به دنبال داشت و مهمترین مقوله ها و نتایجی که از مصاحبه ها استخراج شد عبارت بودند از: استقلال، خودگردانی یا خودکفایی، توسعه توانایی حل مساله، تسلط در جستجو، بازیابی و ذخیره اطلاعات، تعاملات اثربخش و یادگیری عمیق و اثربخش. با توجه به این نتایج، استفاده از این الگو و سایر الگوهای مبتنی بر رویکرد سازنده گرایی می تواند، تاثیر زیادی بر عملکرد و موفقیت دانش آموزان و دانشجویان در دروس مختلف داشته باشد.