پژوهش و سازندگی
سال:1383 | دوره:17 | شماره:1 (پی آیند 62) در منابع طبیعی |تعداد مقالات:17

ساختار رویشی (گامتوفیت) در 6 گونه خزه به اسامی:orthotrichaceae) Orthotrichum rupestre (Polytrichaceae) Atrichum crispum)Pottiaceae) Tortula norvegica ,(Grimmiaceae) Schistidium martimum) Funariaceae) Funaria hygrometrica) واز تیره Bartramiaceae) Philonotis marchica)بررسی و با یکدیگر مورد مقایسه قرار گرفتند. در بررسی ساختار رویشی، از شکل برگ و رگبرگ، حاشیه، نوک و شکل سلولها در نمای سطحی و عرضی برگ استفاده شد و سپس نزدیکی بین گونه تعیین گردید.

ویژگی هندسی آبخیزها به لحاظ تاثیر آنها بر رفتار هیدرولوژیکی آن، در مطالعات و برآوردهای سیلاب مورد توجه است. این ویژگی ها در حوزه های فاقد آمار مهمترین نقش را در برآوردهای هیدرولوژی دارند. گستردگی و تنوع آبخیزهای کشور به لحاظ شرایط اقلیمی، پوشش گیاهی، خاک و زمین شناسی و عدم امکان تجهیز همه آنها به ایستگاههای اندازه گیری آمار جریان، پیش بینی راه کارهایی برای برآوردهای هیدرولوژی در حوضه های فاقد آمار به کمک آمار حوضه های دارای ایستگاه را اجتناب ناپذیر می سازد. یکی از روشهایی که می توان آمار جریان را به سایر حوضه ها تعمیم داد، تعیین همگنی حوضه های آبخیز می باشد. برای انجام این پژوهش 40 حوضه آبخیز واقع در البرز شمالی به وسعت 35000 کیلومتر مربع از آستارا در غرب منطقه تا نکا در شرق انتخاب شده است. در این پژوهش پارامترهای ژئومورفولوژی نظیر مساحت، محیط، طول و شیب آبراهه اصلی، طول حوزه، شیب حوضه، زمان تمرکز، ضریب شکل متغیرهای بارش متوسط سالانه و درصد پوشش جنگلی استخراج شدند. پس از اندازه گیری و محاسبه ویژگیهای هندسی حوضه ها، آمار دبی حداکثر لحظه ای برای یک دوره 25 ساله یعنی از سال آبی 49-48 تا سال 75-74 استخراج و آمارهای ناقص تکمیل گردیدند. مقادیر دبی با لوگ نرمال سه پارامتره، که بهترین برازش برای منطقه مورد مطالعه را داشته است برازش داده شده و دبی های با دوره بازگشتهای 2 تا 1000 ساله استخراج شدند. پس از آن حوضه های آبخیز مورد مطالع، با استفاده از آنالیز خوشه ای به 4 گروه همگن تقسیم- و سپس به کمک پارامترهای ژئومورفولوژی و ایجاد رابطه همبستگی بین آنها و دبی حداکثر لحظه ای برای هر دوره بازگشت و برای هر منطقه همگن، روابط منطقه ای ارائه شده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که برای تعیین همگنی با این روش نیاز به اندازه گیری تعداد زیادی از پارامترهای هندسی نیست. در این منطقه پارامترهای مساحت، ارتفاع متوسط، شیب رودخانه، درصد پوشش جنگل، تراکم زهکشی و بارش متوسط سالیانه نقش تعیین کننده داشته و متغیر مساحت عامل اصلی در تعیین همگنی بوده است.

امروزه کاربرد کودهای دامی به علل مختلف از رواج چندانی برخوردار نیست و عمده نیاز غذایی گیاهان از طریق کودهای شیمیایی تامین می شود. رویکرد روزافزون به استفاده از گیاهان دارویی، انجام تحقیقات گسترده بر روی آنها در جهت توسعه کشاورزی پایدار را ضروری می سازد. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر مقادیر مختلف کودهای شیمیایی نیتروژن و فسفر در 4 سطح (سیستم تغذیه شیمیایی)، کود دامی در 3 سطح (سیستم تغذیه ارگانیک)، تلفیقی از کودهای شیمیایی و دامی در 4 سطح (سیستم تغذیه تلفیقی) در مقایسه با شاهد  )بدون کود) بر خواص فیزیکی، شیمیایی، جذب عناصر غذایی توسط گیاه دارویی زنیان Carum copticum  و عملکرد آن می باشد. این آزمایش به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار و در شرایط آب و هوایی قزوین اجرا گردید. با افزایش کود دامی و حذف تدریجی کودهای شیمیایی وضعیت خاک نیز بهبود یافت. به طوری که با به کارگیری 30 تن کود دامی به تنهایی و یا 35 تن کود دامی به همراه حداقل مقدار کودهای شیمیایی بیشترین مقدار نیتروژن، کربن آلی، درصد خلل و فرج و همچنین کمترین وزن مخصوص ظاهری خاک مشاهده شد. غلظت و جذب عناصر غذایی نیتروژن، فسفر، کلسیم و منیزیم اندام هوایی گیاه در تیمارهای مختلف کود دارای تفاوت معنی دار بود. در صورتی که جذب و غلظت پتاسیم و سدیم در این اندامها تفاوت معنی داری نشان نداد. از نظر عملکرد دانه به کارگیری مقادیر زیاد کودهای شیمیایی (120 کیلوگرم نیتروژن و 80 کیلوگرم فسفر در هکتار) مزیت چندانی بر کاربرد 30 تن کود دامی در هکتار نداشت. در حالیکه بیشترین عملکرد دانه زنیان در سیستم تغذیه تلفیقی به دست آمد.

فعالیت شکارگری لارو و حشره کامل کفشدوزک Oenopia conglobata به عنوان شکارگر فعال آفات راسته جوربالان از روی درختان مثمره، غیر مثمره و گیاهان زراعی از اکثر نقاط ایران گزارش شده است. به منظور بررسی بیولوژی کفشدوزک مذکور روی شته صنوبر Chaitophorus leucomelas در شرایط آزمایشگاهی، مراحل مختلف رشدی حاصل از اولین نسل پرورش یافته در آزمایشگاه انتخاب و به طور انفرادی در داخل ظروف پتری در اتاقک رشد نگهداری شدند. به طور روزانه زمان تفریخ تخمها و طول دوره رشد و نمو هر یک از مراحل مختلف رشد مورد بازدید قرار گرفت. همچنین تعداد 6 جفت کفشدوزک برای تعیین میزان تغذیه از شته مذکور و تخم گذاری حشرات ماده انتخاب و در اتاقک رشد قرار داده شدند. کلیه آزمایشهای فوق در حرارت 25 سانتی گراد، رطوبت نسبی 5±65%، 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی باتغذیه از شته صنوبر C.leucomelas انجام شد. نتایج حاصل از آزمایشهای فوق نشان داد که طول دوره جنینی به طور متوسط 0.08±2.2، میانگین طول دوره سنین لاروی 3،2،1و 4، پیش شفیرگی به ترتیب برابر 0.03±2.4، 0.03±2.33، 0.03±2.13،0.03±4.4،1.1. 0.01±1.06، 0.03±4.53 روز طول کشید. متوسط تخم گذاری روزانه و مجموع تخم های نهاد شده حشرات ماده به ترتیب 0.79±25.24 و 51.2±1435 عدد بودو متوسط تغذیه برای لاروسن اول 0.38±9.09، لاروسن دوم 0.44±22.87، لاروسن سوم 0.75±37.57، لاروسن چهارم 0.63±52.71 و حشرات ماده 0.47±36.19 بود.

این پژوهش به منظور بررسی تغییرات کمی و کیفی آنزیمهای پراکسیداز و آلفا- آمیلاز گونه راش (Fagus orientalis Lipsky) در مراحل مختلف رویشی انجام پذیرفت. این گونه در یک توده طبیعی بر حسب سرشت نوری خود در طی رویشی (شاخص روشنایی)، دارای کلاسه های موقعیت تاجی متفاوت است. بدین منظور در هر کلاسه تاجی، از شاخه های یک تا چهار ساله تعدادی پایه به صورت تصادفی در اواخر فصل زمستان، نمونه برداری انجام گردید. اندازه گیری فعالیت کمی آنزیم پراکسیداز با اسپکتروفتومتر و مطالعه کیفی آنزیمهای پراکسیداز و آلفا- آمیلاز با الکتروفورز به روش PAGE (پلی اکریل آمید ژل الکتروفورز) صورت گرفت. به طور کلی نتایج حاکی از وجود یک نقطه عطف در نیاز نوری بین مرحله خال (30-25 سالگی) به تیرک- تیر (50-45 سالگی) است و می توان گفت که پایه های راش در مراحل جوانی تقریبا سایه پسندتر و از مرحله نزدیک بلوغ به بعد نور پسندتر هستند.

سطح مراتع ایران 90 میلیون هکتار و تعداد دام را 133 میلیون واحد دامی گزارش شده است. سازمانهای مسئول و همچنین کارشناسان عقیده دارند که در اثر چرای بی رویه، مراتع کشور سیر قهقرائی دارند. تخریب مراتع، نتایج منفی متعددی دارد که از آن جمله می توان به هدر رفتن منابع آب و خاک و ایجاد سیل و رسوب گذاری اشاره کرد. برای بررسی اثر چرای بی رویه در شیب های مختلف بر تولید رواناب و فرسایش یک طرح تحقیقاتی در منطقه فیروزکوه که از عرصه های مهم دامداری کشور است انجام گرفت. به این منظور در قالب طرحهای بلوکی تصادفی بر روی 3 شیب 10،20 و 30 درصد 18 کرت به ابعاد 10×2‍ متر احداث شد و دو تیمار چرای متعادل و چرای بیش از ظرفیت در سه تکرار به آنها اعمال گردید. روانآب و تلفات خاک کرتها به مدت دو سال در 6 دوره اندازه گیری شد. بررسی نتایج نشان داد که حداکثر تلفات خاک به تیمار چرای بیش از ظرفیت در شیب 30 درصد و حداقل نیز به تیمار متعادل در شیب 20 درصد مربوط است. نتایج تجزیه واریانس حاکی از معنی دار بودن اثر شیب و مدیریت چرا بر تولید رواناب و تلفات خاک در طولانی مدت می باشد.

استفاده از آبگیرهای جانبی یکی از روشهای معمولی در آبگیری از رودخانه ها می باشد. در نواحی خشک و نیمه خشک که جریان سیلاب حاوی رسوبات زیادی می باشد. بخشی از رسوبات همراه جریان وارد کانال آبگیر شده و در قسمتهای مختلف کانال از جمله در ناحیه گردابی ورودی کانال آبگیر که معروف به ناحیه جدایی جریان می باشد، ترسیب می کند. رسوب گذاری در ناحیه گردابی، ظرفیت انتقال کانال را کاهش می دهد. از این رو شناخت ابعاد ناحیه گردابی در ورودی کانال آبگیر از اهمیت زیادی برخوردار می باشد، عوامل مختلفی در شکل گیری و ابعاد ناحیه گردابی تاثیر دارند که نسبت دبی آبگیری و زاویه آبگیر از جمله این عوامل می باشد. در این پژوهش پس از انجام آنالیز ابعادی، آزمایشها برای چهار زاویه آبگیری 75،60،45 و 90 درجه انجام شده است. در تمامی آزمایشها شیب کف و عرض کانال آبگیر و کانال اصلی ثابت بود. پس از انجام آزمایشهای مقدماتی و کنترلی، در هر زاویه آبگیری تعداد 10 آزمایش با تغییر دبی جریان و در مجموع تعداد 40 آزمایش انجام شد. در هر آزمایش مقادیر سرعت و جهت جریان در ورودی کانال آبگیر اندازه گیری و الگوی رسوب گذاری در داخل کانال آبگیر با استفاده از اطلاعات توپوگرافی تعیین گردید. نتایج آزمایشها نشان داد که ابعاد ناحیه گردابی در ورودی کانال آبگیر به نسبت دبی آبگیری و زاویه کانال آبگیر با کانال اصلی بستگی دارد. با افزایش نسبت دبی آبگیری طول و عرض ناحیه جدایی جریان کاهش می یابد. با کاهش زاویه آبگیر، طول ناحیه گردابی افزایش و عرض آن کاهش می یابد. با به کار بردن نتایج به دست آمده روابطی برای محاسبه طول و عرض ناحیه گردابی استخراج گردیده است. مقایسه این روابط با مشاهدات آزمایشگاهی و کارهای محققین قبلی نشان می دهد که این روابط از دقت خوبی برخوردار هستند.

خواص کمی و کیفی درختکاریهای صنوبر دو رگه اورامریکن در غرب مازندران در چهار تیپ خاک شامل پدزولیک قهوه ای خاکستری با مواد آلی زیاد (A)، قهوه ای جنگلی  (B)، پدزولیک قهوه ای خاکستری (C) و پسدوگلی (D) مورد مقایسه قرار گرفت. در هر یک از خاکها سه ترانسکت (تکرار) به ابعاد 33.3×20 متر انتخاب شد و کلیه درختان در آنها اندازه گیری شد. نتایج نشان می دهد که بزرگترین اندازه قطر برابر سینه درختان، به ترتیب با 26.8 و 25.8 سانتیمتر روی خاک (A) و(B)  بوده است. بلندترین ارتفاع متعلق به صنوبرهای خاک (A) و(B) و (C)، به ترتیب با 27.8، 27.7 و 26.9 متر، بوده است. اگرچه منحنی همبستگی قطر و ارتفاع نشان می دهد که به ویژه در قطرهای بیش از 20 سانتیمتر، ارتفاع صنوبرهای روی خاک C بلندتر از آنها روی سایر خاکها است. بزرگترین ضریب قد کشیدگی (H/D)، معادل 124، که با ضعیف ترین پایداری نسبی مطابقت می کند در خاک (C) مشاهده می شود. همانند کیفیت تنه، بین فرم تاج درختان با خاکهای مختلف از نظر آماری ارتباط معنی داری وجود دارد. به طور کلی، از برآیند این تحقیق معلوم می شود که از لحاظ کمی و کیفی، خاکهای پدزولیک قهوه ای خاکستری با موارد آلی زیاد (A) و قهوه ای جنگلی (B) مناسبترین خاک برای کشت و توسعه صنوبر در منطقه هستند.

منطقه ورامین با وسعت تقریبی 2160 کلیومتر مربع در جنوب شرقی سلسله جبال البرز واقع شده و شامل دشتهای محدوده و تپه ماهورهای متعدد می باشد. ارتفاع آن از سطح دریای آزاد حدود 1000 متر است. میزان متوسط بارندگی سالانه آن 171.3 میلیمتر می باشد. بررسی به عمل آمده از فلور منطقه نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 35 خانواده، 161 جنس و 202 گونه وجود دارد. بزرگترین خانواده از لحاظ تعداد گونه ها Asteraceae با 38 گونه، 18.81 درصد،Chenopodiacea  گونه، 16.83 درصد، Poaceae 21گونه، 10.4 درصد و Brassicaceae  15گونه، 7.42 درصد است. از نظر شکل زیستی، 57.43 درصد گونه ها تروفیت، 26.24 درصد همی کرپیتوفیت، 6.43 درصد کامفیت، 4.59 درصد فانروفیت، و 4.95 درصد کریپتوفیت هستند. از نظر عناصر رویشی منطقه 45.13 درصد عنصر ایران- تورانی، 14.36 درصد عنصر جهانی، 12.82 درصد عنصر ایران تورانی و مدیترانه ای، 12.82 درصد عنصر ایران- تورانی و صحرا- سندی، 7.69 درصد عنصر ایران- تورانی و مدیترانه ای و اروپا- سیبری، 3.08 درصد عنصر ایران- تورانی و اروپا- سیبری، 3.08 درصد عنصر ایرانی- تورانی، صحرا- سندی و مدیترانه ای و 1.02 درصد عنصر ایران- تورانی، صحرا- سندی و اروپا- سیبری می باشد.

سفید بالک زبان گنجشک Siphoninus phillyreae (Halliday) از آفات مهم درختان میوه و سایه دار در استان فارس به شمار می آید. سطح بالها و بدن حشره کامل از گرد مومی سفید رنگی پوشیده است. ناحیه پشتی شفیره به رنگ قهوه ای روشن که به وسیله دوسری خطوط طولی از موم سفید رنگ احاطه شده است و دارای 40 تا 50 برآمدگی گره مانند است. ناحیه اطراف مخرج به وسیله هاله قهوه ای رنگی احاطه شده و مخرج به صورت یک نقطه قهوه ای تیره در آن ظاهر شده است. بیش از 17 میزبان گیاهی (افرا، زبان گنجشک، نارون، سیب، به، گلابی، لیموشیرین، لیمو ترش، پرتغال، نارنگی، هلو، شلیل، زردآلو، زالزالک، آلو، بادام و انار) در استان فارس شناسایی گردید که تراکم و طغیان آفت بر روی زبان گنجشک بیش از همه حائز اهمیت بود. پوره ها و حشرات کامل از اوایل خرداد تا اواخر آذر با تغذیه از شیره گیاهی به طور مستقیم موجب زیان اقتصادی فراوان به گیاهان میزبان می گردند. در شیراز جمعیت آفت بر روی درختان در دهه اول مرداد ماه به حداکثر میزان خود رسید. یکی از فعال ترین پارازیتوئیدهای این آفت زنبور Encarsia inaron (Walker) از خانواده Aphelinidae است. این زنبور 6 تا 7 میلیمتر طول دارد. شکم در حشرات ماده زرد و در حشرات نر سیاه رنگ است. فعالیت پارازیتیسمی ان از نیمه دوم تیرماه شروع و تا اواخر آذرماه ادامه داشته و بالاترین درصد پارازیتیسمی حدود 85.9 درصد در باجگاه بر روی درختان گلابی مشاهده گردید. نسبت جنسی زنبورهای نر به ماده در طبیعت و بر روی درختان زبان گنجشک 1 به 1.44 بود.

سنک صنوبر یکی از آفات مهم درختان صنوبر در کرج محسوب می گردد. بیولوژی این آفت در مرکز تحقیقات منطقه البرز کرج، با نمونه برداری منظم هفتگی از درختان آلوده صنوبر گونه (Populus nigra) و نیز پرورش حشره روی نهالهای کاشته شده در گلدان، طی دو سال مورد مطالعه قرار گرفت. براساس این بررسی، سنک صنوبر زمستان را به صورت حشره کامل در شیارهای پوست تنه و شاخه های قطور درختان و نیز در پناه برگهای خشکیده و سنگهای پای درختان صنوبر به حالت استراحت به سر بردند.حشرات کامل از اول اردیبهشت ماه همزمان با رشد برگهای صنوبر فعالیت تغذیه ای و جفت گیری خود را روی درختان آغاز کردند.حشرات کامل از اول اردیبهشت ماه همزمان با رشد برگهای صنوبر فعالیت تغذیه ای و جفت گیری خود را روی درختان آغاز کردند. حشرات ماده از اوایل یا اوسط اردیبهشت ماه شروع به تخم ریزی داخل پارانشیم برگ نمودند. هر حشره ماده زمستان گذران به طور متوسط 41.33 عدد تخم گذاشت. توانایی تخم گذاری حشره ماده 87.94 درصد و دوره تخم گذاری آن به طور متوسط 11.33 روز طول کشید. تخمهای بارور از اواخر اردیبهشت تفریخ شدند. این حشره دارای 5 سن پورگی بوده که غالبا در سطح زیرین برگها به طور دسته جمعی متمرکز شده، ضمن تغذیه از شیره برگها، فضولات خود را در این محل باقی می گذارند. حشرات کامل نسل اول از اواسط خرداد روی درختان میزبان مشاهده شدند. افراد ماده این نسل از اواخر خرداد، شروع به تخم گذاری نمودند. نخستین حشرات کامل نسل دوم، اواسط تیرماه دیده شدند. اولین حشرات کامل نسل سوم اوایل مرداد و نخستین حشرات کامل نسل چهارم اواخر مرداد یا اوایل شهریور ظاهر شدند. برخی از حشرات کامل نسل سوم قادر به تخم گذاری و ایجاد نسل بعدی نبودند. این افراد به همراه کامل نسل چهارم از نیمه دوم شهریور لغایت اوایل آبان به تدریج به محلهای زمستانی رفته، زمستان گذرانی نمودند. این حشره در شرایط کرج 3 تا 4 نسل در سال داشته و نسلهای آن تداخل دارد. طبق بررسی های انجام شده در سال 1376 روی نهالهای گلدانی، میانگین طول دوره رشدی این حشره از مرحله تخم تا ظهور حشرات کامل در نسلهای اول و دوم و افراد غیر زمستان گذران نسل سوم به ترتیب 28.16، 21.11 و 21.27 روز طول کشید. که با توجه به طول عمر حشرات کامل آنها (طبق جدول 5)، میانگین دوره زندگی حشرات کامل در نسلهای یاد شده به ترتیب 46.76، 47.02، 42.2 روز بوده است. میانگین دوره زندگی حشرات کامل زمستان گذران در نسل سوم و چهارم، از تخم تا پایان زمستان گذرانی، حدود 8 ماه به طول انجامید.

کمبود آب در مناطق خشک و نیمه خشک یک معضل عظیم و بحرانی می باشد. در حال حاضر این مشکل به شکلهای گوناگونی این مناطق را تهدید می کند. راههای مختلفی جهت مبارزه با این معضل وجود دارد که کشورهای درگیر به روشهای مختلف و با مدیریت های گوناگون با آن برخورد می کنند. در حال حاضر برای استحصال آب با اهداف مورد نظر در ایران از روشهای مختلفی استفاده می شود. یکی از این روشها بهره برداری از سیلابها با استفاده از روش پخش سیلاب بر آبخوانها است. که مراحل تحقیقات تکمیلی و پایش عملکردهای آن در زمینه های مختلف در دست انجام می باشد. این طرح با هدف جمع آوری آب، کاهش فرسایش خاک و بهتر کردن پوشش گیاهی و با نگرشی چند منظوره به اجرا گذاشته شد. علیرغم گذشت شش سال از اجرای این طرح تاکنون هیچگونه ارزیابی مدون و سیستماتیکی برای بررسی دقیق اثرگذاری سیستم بر روی عاملهای اکولوژیکی انجام نشده است. این تحقیق در جهت رسیدن به بخشی از اهداف در زمینه ارزیابی اثرات اجرای طرح پخش سیلاب بر آبخوان آب باریک بم بر روی خصوصیات خاک و با تاکید بر حاصلخیزی خاک پیشنهاد و با تکیه بر استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و استفاده از تصاویر ماهواره ای به مرحله اجرا گذاشته شد. محدوده پخش سیلاب آب باریک در حاشیه کویر لوت در واریزه های حاصل از سلسله جبال بارز قرار دارد. برای انجام این تحقیق نمونه برداری خاک جهت اندازه گیری ازت، فسفر، پتاسیم، pH، کربن آلی و EC همراه با اندازه گیری عمق رسوب منتقل شده و نفوذپذیری در محدوده پخش سیلاب در عرصه شاهد در اطراف این محدوده انجام گردید. نتایج نشان می دهد که عمق رسوب، نفوذپذیری، فسفر و کربن آلی در حد معنی داری افزایش یافته اند. در فواصل بین خاکریزها نیز تغییرات معنی داری در میزان هر کدام از این عوامل دیده می شود. به طور کلی نتایج این تحقیق نشان می دهد که وضعیت خاک در مجموع بهتر شده است. این وضعیت شامل افزایش حاصلخیزی خاک و بهتر شدن بافت خاک در اثر رسوب گذاری در بهبود نگهداشت رطوبت می باشد.