مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)
سال:1392 | دوره:- | شماره:31 |تعداد مقالات:7

در هر شعر و متن عاشقانه پارسی، می توان الگوی مشخصی برای معرفی معشوق شاعر ارائه داد. این خصوصیت در انحصار اشعار یک دوره یا یک مکتب فکری ادبی خاص نیست؛ بلکه ازکهن ترین اشعار پارسی تا نوترین آن ها که با نام شعر معاصر شناخته شده تر است، این ویژگی دیده می شود. در شعر احمد شاملو، «آیدا»؛ قدرتمندترین و اصلی ترین مصداق معشوق را به خود اختصاص داده است. آیدا که همسر شاملو است، برخلاف معشوق های شعر تغزلی پارسی که عمدتا به خاطر برتری خصوصیات جسمانی در شعر مطرح شده اند؛ معمولا به خاطر خصوصیات برجسته اخلاقی؛ به ویژه تعالی روح در شعر شاملو به عنوان معشوق ذکر گردیده است. گویی شاملو، مرادش از آیدا، هر مخاطب آگاه و فرهیخته ای است که ذات شعر را می شناسد و برای شعر و شعور ارزش قائل است و همچنین هر انسان متعهدی است که در راه آزادی اندیشه مبارزه می کند. از همین رو است که آیدا، همچنان که معشوق شعر عاشقانه شاملو است، با اشعار اجتماعی او نیز در ارتباط است.

فردوسی از شاعران بزرگ زبان فارسی است که در جای جای شاهنامه به نقل مسائل اخلاقی و تربیتی پرداخته است. گستردگی موضوع در شاهنامه نشان می دهد فردوسی بطور غیر مستقیم به تبین مبانی تربیتی پرداخته که در تعلیم و تربیت اسلامی مورد توجه بوده است. برای روشن شدن مطلب مبانی تربیتی فردوسی در شاهنامه را با نظریه تربیتی خواجه نصیر در اخلاق ناصری که از کتب پایه در علم اخلاق محسوب می شود مقایسه می کنیم. بین اندیشه های تربیتی فردوسی و نظریه خواجه نصیر تقارن بسیار است لیکن به دلیل این که فردوسی شاهنامه را به قصد تدوین اخلاق و تربیت علمی بنا ننهاده بلکه به اقتضای موضوع به طرح مبانی تربیتی مورد نظر خود پرداخته، تفاوتهایی هم دیده می شود. این تفاوتها تا حدودی به نوع بیان و زبان آن ها مربوط است و تا حدودی به مواردی از انواع فضایل و رذایل منوط است که خواجه به دلیل پرداختن مستقیم به موضوع به آن ها اشاره کرده اما موقعیت کلام فردوسی پرداختن به آن ها را اقتضا نکرده است. فردوسی کمتر به مقوله استعدادها و تفاوت های فردی پرداخته در حالی که خواجه نصیر این موضوع را یکی از مهمترین مسائل تربیتی می داند. در این مقاله فضایل اخلاقی از قبیل حکمت، شجاعت، عفت، عدالت و برخی از زیر مجموعه های آن ها؛ و رذایل اخلاقی از قبیل جهل، شره، جور، جبن و برخی از زیر مجموعه های آن ها از دیدگاه فردوسی بر پایه نظریه تربیتی خواجه نصیر طوسی مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.

مولوی از جمله شعرایی است که شعر را وسیله ای برای بیان مطالب حکمی و تعلیمی خویش قرارداده و به اقتضای هر مطلب، کلام خود را مختصر یا مفصل آورده است. این مقاله به بحث اطناب در سخن مولوی اختصاص داده شده است.مثنوی بطور کلی به دو دلیل دارای اطناب شده:1-مولوی برای تفهیم اندیشه خود به شنونده، بدون توجه به اطاله کلام، به تمثیل و آوردن حکایات و داستان هایی در ضمن داستان اصلی، اقدام می کند، به عنوان مثال: در داستان شیر و نخجیران، برای تبیین کامل هر مطلب، حکایتی آورده شده که به طولانی شدن این داستان انجامیده است.2-گاهی یک کلمه یا یک مطلب، ذهن او را به خود مشغول می دارد و او را به آوردن مطالبی در آن زمینه وادار می کند که در نتیجه خارج شدن از موضوع اصلی داستان دچار اطناب می شود. به عنوان مثال در پایان داستان کنیزک و پادشاه برای تبیین واژه «قیاس» و روشن نمودن معنای پرهیز از قیاس کردن بی دلیل، حکایت طوطی و بقال ذکر می شود و یا در همان داستان هنگامی که به کلمه عشق می رسد آن را با طول و تفصیل بسیار بیان می کند.اما اطناب که ابزار اصلی نقد و بررسی این مقاله است، یکی از مهمترین صنایعی است که کلام را بلیغ، رسا و موثر می سازد و آن را به مقتضای حال مخاطب و مناسب با احوال او و درخور موضوع بحث بسط می دهد. اطناب به طور کلی به دو نوع تقسیم می شود: اطناب مخل و اطناب ملیح. اطناب مخل فصاحت یا ممل، آن است که آنقدر در اطناب یا دراز سخنی افراط شود که موجب ملالت و دلزدگی خواننده یا شنونده باشد.اطناب ملیح یعنی گسترش و بسط سخن با زبانی ادبی به شرط اینکه موجب بیهوده گویی نشود و موجب زیبایی کلام و تاثیر بیشتر سخن در شنونده باشد.

در این نوشته، برای بررسی اهمیت زبان و تاثیر آن بر فکر افراد جامعه و بنیان خانواده، در فرایند جهانی سازی، و تاکید بر قدرت زبان ملی و آسیب پذیری های آن، نخست زبان و ویژگی های آن تبیین گردید، سپس دگردیسی بافت های زبان بررسی شد و در پی آن، پیوند زبان با هویت ملی به بحث گذاشته و تاکید شد که یکی از نیروگاه های بنیانی زبان و فرهنگ، واژگان آن زبان است که دراین نوشته، قلب زبان ،خوانده شده است؛ بنابراین حفظ و نکوداشت و کاربری درست کلمات زبان ملی،کمک به سرزندگی، قدرت زبان و پویا سازی فرهنگ ملی آن است .تاثیر آموزش زبان بر همه کار و کردار و افکار فراگیران و گویشوران زبان، موضوع بعدی این جستار است. در بخش جغرافیای زبان، قلمرو دوگانه جغرافیای درونی و جغرافیای برونی زبان ،بررسی گردید و سرانجام به نقش برجسته خانواده در حفظ و پاسداشت گنجینه های فرهنگی زبان ملی در برابر طوفان جهانی سازی اشاره شده است.

رمان ملکوت نوشته بهرام صادقی، داستان نویس معاصر است. این رمان از نوع رمان های نمادین است. سبکی که بهرام صادقی در این رمان به کار برده است، آنچنان ذهنی است که آن را از سبک و سیاق داستان های کوتاهش دور می کند و صبغه ای فرا طبیعی به آن می دهد. می شود گفت که: شخصیت ها در داستان های او، کم کم شالوده اجتماعی خود را از دست می دهند و عناصری که در کیفیت شکل دادن آنها نقش داشته اند؛ رو به فساد و از هم پاشیدگی می گذارد و داستان ها در تار و پود افکار خرافه و کابوس زده ای پیچیده می شود. شخصیت های اصلی او از نظر روانشناسی اغلب پیچیده و مرموز تصویر شده اند و بیش تر آن ها یا مریضند؛ و یا در افکار پریشان گرفتار شده اند. نویسنده به طور هنرمندانه ای از توصیف، گفتگو، عمل و نام در پردازش شخصیت ها استفاده کرده است. به نظر می رسد که صادقی در شخصیت پردازی قهرمانان خود، بیش تر بر استفاده از عنصر توصیف و گفتگو تاکید داشته است.

مرگ به عنوان یک اصل بشری در ادبیات بویژه ادبیات شفاهی همواره وجود داشته است. این امر در داستانهای ملل مختلف به گونه ایی متفاوت نشان داده شده وعلت این تفاوت ها نه فقط مولفان و خالقان این قبیل از آثار بلکه هم چنین مخاطبان آنها نیز می باشند. این نوشتار در نظر دارد موضوع «ترس از مرگ» را در یک داستان با دو روایت گوناگون مورد بررسی قرار دهد. داستان بز زنگوله پا به فارسی از نسخه صبحی و روایت آلمانی همین داستان را برادران گریم جمع آوری و حکایت کرده اند. با وجود شباهت های بسیار و مشترکات فراوان، مهم ترین تفاوت این دو روایت از داستان همانا تخیل مرگ یا بهتر بگوییم ترس از مرگ می باشد. زیرا در نسخه ایرانی گرگ در جنگ تن به تن با بز کشته می شود، یعنی یک نیروی ضعیف موفق به کشتن یک نیروی وحشتناک و بسیار قوی می شود ولی در دیگری، در داستان آلمانی، گرگ بدون مبارزه و در خواب طعمه اش را از دست می دهد و بدون این که مشکلش را بفهمد در رودخانه می افتد و می میرد. در واقع نافهمی باعث مرگ گرگ می شود. هر دو داستان با نوزایی و بی مرگی پایان می یابند یعنی بز موفق می شود بچه هایش را از شکم گرگ سالم و زنده در بیاورد. آیا علت ترس آدمی بطور ناخودآگاه ترس از مردن نیست؟.