پژوهش زبان و ادبیات فرانسه
سال:1398 | دوره:13 | شماره:24 |تعداد مقالات:11

استفاده از حیوانات در نقش نماد از گذشته تاکنون امری رایج و جهانی در آثار ادبی و هنری محسوب می شود. بی شک هر کشور در گنجینه فرهنگی-زبانی خود متناسب با تاریخ، اسطوره، دین، کهن الگو، تجربه زیسته و. . . برداشت بخصوصی از هر جانور دارد که در اذهان عمومی قالبی نمادین و معنایی گسترده تر از معنای اصلی به خود گرفته است. این تفاوت در نگاه، هنگام انتقال به سایر فرهنگ-زبان ها اغلب مشکلاتی را ایجاد می کند که از زبانی به زبان دیگر با توجه به ویژگی های هر زبان متفاوت است. هدف از نگارش این مقاله در واقع تاییدی بر این تفاوت-معنایی و تصویری-و تاثیر نادیده انگاشته شده آن بر خواننده ترجمه است، این که در جریان برگرداندن نمادها و معنای ضمنی آن ها چه مشکلاتی پیش روی مترجم قرار دارد. در ترجمه نمادهای یک ملت، مترجم از یک سو سفیری از زبان مبدا است که باید سایر ملت ها را از ویژگی های آن مطلع کند و از سوی دیگر باید معنا را با بیشترین جزئیات و استفاده از امکاناتی چون پانویس و. . . بازیابی نماید.

گیوم موسو، رمان نویس معاصر فرانسوی در آثارش قوانین رمان مردمی را رعایت می کند. یکی از این قوانین ارائه حوادث به نحوی است که حس تعلیق را افزایش دهد. برای این کار موسو زمان را به روشی متفاوت ارائه می دهد. در اکثر رمان های موسو، زمان همانند هزارتویی به نظر می رسد که قهرمانی ضعیف در مقابل سرنوشت خود در آن گرفتار شده است و در واقع نبردی نابرابر با زمان در پیش دارد. سفر در زمان یکی از موضوعات مطرح شده در آثار این نویسنده است که اغلب به کمک یک شی ساده صورت می گیرد. یکی از ترفندهای معمول روایت داستان در آثار موسو بازگشت به گذشته است. بلافاصله پس از معرفی موقعیت ابتدایی، داستان در تواتر میان زمان حال و گذشته شخصیت ها به پیش می رود. در واقع، گیوم موسو برای این که نوعی انسجام میان آثارش ایجاد کند به ترفند بازگشت شخصیت ها متوسل می شود. او با این شیوه، هم گذر زمان و هم تاثیر آن بر تغییرات قهرمان داستان یا شخصیت های ثانوی را نشان می دهد. این نویسنده برای جذب خوانندگان، بیشتر به ترفندهای روایی متفاوتی متوسل می شود. مقاله حاضر به بررسی این گونه ویژگی های روایی آثار موسو می پردازد.

جهان امروز که با مشخصاتی چون مهاجرت گسترده انسانها و گسترش ابراز ارتباط جمعی شناخته می شود، توهم وجود جهانی بدون مرز را بوجود می آورد که بازتعریف مفهوم هویت و ملیت را الزام می کند. بدین ترتیب، بازنمایی داستان زندگی مردم سرزمین زدایی شده، با هویتی هیبرید (چندگانه)، از مشخصات ادبیاتی است که در این جهان فراملیتی خلق می شود. این ادبیات اتصال میان تفاوت های فرهنگی، به کمک مذاکره بر سر این تفاوت ها در فضای-سوم، فضای گفته پردازی، را آشکار می سازد. پژوهش پیش رو قصد دارد نشان دهد چگونه این جهان فراملیتی در ادبیات جهانی بازنمایی می شود، و چگونه افراد جلای وطن کرده از هویتی مرتبط با ملیت و نژاد گذر می کنند و به هویتی هیبرید و متغیر می رسند. بر همین اساس، بررسی دو اثر از آثار دنی لافریر، اروشیما و من یک نویسنده ژاپنی هستم، بر پایه تزهای پسااستعماری هومی بابا به ما کمک کرد تا نشان دهیم که این مولف با مطرح کردن مسئله هویت، ترسیم دنیایی فرافرهنگی و فراملیتی، و نهایتا، با بازنمایی شخصیت هایی هیبرید، شخصیت هایی که هویت سرزمین مادری نزد آنان رنگ باخته است، سعی می کند علاقه خود نسبت به دیگری بودن و زیستن در دنیایی جدید که در آن تبدیل هستی، یا تصاحب یک هویت جدید امکان پذیر است، را نشان دهد.

دو مفهوم اساسی در زمینه زبانشناسی متنی عبارتند از: انسجام و قوام. این دو مفهوم هم در سطح تولید متن و هم در تفسیر آن وارد می شوند. اما یک متن چگونه سازمان می یابد؟ قوانین انسجام متنی کدامند؟ تفاوت میان انسجام و قوام چیست؟ چگونه با توجه به این قوانین متن را بهتر تفسیر کنیم؟ این ها سوالاتی هستند که در این مقاله مورد بحث قرار خواهند گرفت. در این مقاله به مفاهیم مطرح شده توسط زبان شناسان مختلف مانند: میشل شارول، ژاک فونتانی، لیتا لوندکویست و دومینیک منگنو استناد خواهیم کرد. در واقع، می توان گفت که انسجام یک شرط متنی است که مستلزم روابط منطقی و غیر متناقض میان جملات مختلف متن است، به اعتقاد میشل شارول (در مقدمه ای بر مسائل انسجام متنی، 1978)، چهار قانون بر این خاصیت متن حاکم هستند که عبارتند از: قاعده تکرار، قاعده پیشرفت اطلاعات، قاعده عدم تناقض و قاعده رابطه. متخصص علوم تربیتی، لیتا لوندکیست به نوبه خود، سه سطح انسجام را از هم متمایز می کند: سطح موضوعی، سطح معنایی و سطح پراگماتیک. در این مقاله، سعی خواهیم کرد تا سه سطح انسجام مطرح شده توسط لیتا لوندکویست را با چهار اصل انسجام بیان شده توسط میشل کارول را در ارتباط قرار دهیم، به منظور ایجاد یک مدل تحلیل متنی که بتواند تفسیر و دریافت هر نوع متن ادبی را تسهیل کند. در رابطه با انسجام موضوعی، روش های تکرار و همچنین سه نوع پیشرفت را مورد بررسی قرار خواهیم داد. در مورد انسجام معنایی، در مورد فرا-قانون عدم تضاد نزد میشل کارول سخن خواهیم گفت و در مورد انسجام پراگماتیک، چهارمین قانون انسجام او، یعنی قانون رابطه را ارائه خواهیم داد.

مهاجرت که یکی از مسائل جامعه امروز در سطح جهانی را تشکیل می دهد، واقعیتی پیچیده است که در هر دوره ای صورتی متفاوت به خود می گیرد. مهاجرت دارای تاریخچه طولانی در مطالعات اجتماعی است و از جایگاه ویژه ای در مطالعات ادبی برخوردار است. موضوع مهاجرت به صورت های مختلف در ادبیات (نوشتار تبعیدی ها، دیاسپورا، موقعیت های پساکلنیونی و غیره) ظاهر می شود. اما در بین تمامی آن ها، مهمترین گونه، ادبیات با موضوع دوگانگی هویت است. مطالعه حاضر کوششی است برای درک برخی از مسائل پیچیده که این موضوع را سبب می شوند. سرزمین نوچ اثر کیوان ارزاقی متن مورد مطالعه مقاله حاضر است که به ما این امکان را می دهد تا پدیده مهاجرت را در ادبیات معاصر فارسی بررسی نماییم. کارآمدترین نقد برای مطالعه این پدیده، نقد جامعه شناسی است. بدین ترتیب با تکیه بر نظریه کارناوال باختین و همچنین نظریات عبدل مالک سایاد، جامعه شناس در حوزه مهاجرت، به مطالعه پدیده مهاجرت در رمان سرزمین نوچ می پردازیم و با توجه به استراتژی های هویتی پیشنهاد شده توسط کارمیل کامیلری جنبه روانشناختی این پدیده را بررسی خواهیم کرد.

این جستار در پرتو مفاهیم نظری جامعه شناختی رمان های هندوچینی مارگریت دوراس، سدی بر اقیانوس آرام و عاشق را به عنوان پیکره مطالعاتی برمی گزیند. در حقیقت، دوراس جامعه هندوچین را به عنوان جامعه ای تفکیک و تقسیم شده برمبنای ابعاد گوناگون ترسیم و بازنویسی می کند. در این دو اثر و در چهارچوبی ناهمگون، شخصیت های هر دو کتاب بر اساس نابرابری های نژادی و اجتماعی دسته بندی و از هم جدا می شوند. بنابراین، تجربه زیسته نویسنده او را وا می دارد تا شرایط اجتماعی هندوچین را با توجه به بافت متن و مکان ظهور آثار، و همین طور محل تولد خود در خاور دور بخواند و بنویسد. بدین ترتیب، وجوه سیاست و زیبایی شناختی نزد دوراس به طور کامل به هم پیوند می خورند تا براساس نظریه عمل پی یر بوردیو دنیای دوراس را در نوشته هایش برجسته سازند. به کمک همین نظریه به بازنمود ماهیت عمل انسانی، فردی یا جمعی، از خلال هر دو رمان، دست می یابیم و این همه ما را به سوی خوانش جدید اجتماعی از این کتاب ها برمبنای نظریه های علمی جامعه شناسی رهنمون می سازند.

«پست مدرن»، «هایپرمدرن» یا «متاخر» صفت هایی هستند که عموما از دهه 80 قرن بیستم به این سو به ادبیات اطلاق می شوند. این شکل نام گذاری اشاره ای طعنه آمیز به یک «پایان» و یا نوعی «مرگ» را به ذهن متبادر می کند. نه فقط مرگ هنر بلکه مرگ خود ادبیات، که از گذشته شروع می شود، کدهای خود را بازنویسی می کند و شروع دوباره اش را اعلام می کند. این ادبیات در واقع نوعی ادبیات بینابینی است که سعی می کند پویایی در بازتولید را ملموس سازد با هدف تولید بازی، ایجاد دریافتی لذتبخش و یا پارودیک و در عین اینکه پس از ساختارشکنی، ساخت دوباره را توصیه می کند.

نگارش تروما چه نوع متنی ایجاد می کند؟ تروما با داشتن ریشه روانکاوانه، هنگام مواجهه فرد با یک تجربه دردناک که به صورت فردی یا جمعی تحمل شده، رخ می دهد و او را به طور مداوم تعقیب می کند. بنابراین فرد نوعی عدم تعادل روانی را تجربه می کند که اصلی ترین تجلی آن در عدم توانایی وی در کنترل خود است. با تکیه بر این فرضیه، این مقاله سعی در نشان دادن آن دارد که در رمان زندگی ما در جنگل ها اثر ماری داریوسک، تروما در خانواده و محیط اجتماع شکل می گیرد: ناپدید شدن زود هنگام والدین، یافتن غیر منتظره یک خواهر کلون شده، حملات، تصادفات هواپیما، گروگان گیری، موج گرما. سپس مقاله روشن می کند که تاثیرات تروما بر روی سوژه روایتگر مشخص کننده نوعی ترکیب متنی است. نویسنده متنی را می سازد که در میانه گزارش مستند و ویران-شهر قرار می گیرد. مقاله سرانجام، وجود بوطیقایی مقدس را آشکار می کند که به خصوص با تکرارهای متعدد، عناصر آنوماتوئیک و بینامتنی، و نیز تحریف های فراوان نحوی، نشانگر واژگونی زبان هستند.

شرق شناسی، پدیده ای که در قرن نوزدهم میلادی به اوج خود رسید، جنبشی است که به مطالعه مسائل تاریخی، اجتماعی، مردم شناسی، زبان شناختی، فرهنگی، مذهبی و غیره در کشورهای شرقی می پردازد. رابطه میان شرق و غرب از زمان های قدیم و دوران باستان شناخته شده است. با این وجود مطالعه علمی زبان و فرهنگ شرقی به نیمه دوم قرن هفدهم می رسد و نقطه عطف آن اولین ترجمه از بزرگترین گنجینه ادبیات جهان: هزار و یک شب، آنتوان گالان است. ماتیاس انار، نویسنده معاصر فرانسوی، که به عنوان متخصص فرهنگ و زبان های عربی و فارسی شناخته شده است در راه شناساندن مشرق زمین زمان خود بسیار تلاش کرده است. نویسنده کتاب قطب نما، که بسیار تحت تاثیر ترجمه کتاب هزار و یک شب قرار گرفته بود، تلاش کرد تا با الهام از این اثر بزرگ ادبی چیزی فراتر از آن برای دوران خود خلق کند. در این پژوهش ادبی بر آنیم تا بارویکردی تحلیلی و مقایسه ای تاثیر ترجمه هزار و یک شب را بر کتاب قطب نما اثرماتیاس انار بررسی کنیم و به سوالاتی چون: تاثیر ترجمه هزار و یک شب بر رمان قطب نما چیست؟ شهرزاد در چه قالب ها و چهره هایی در این کتاب معرفی می شود؟ پاسخ دهیم. در ابتدا به مطالعه رویکرد ادبی انار به عنوان تحسین کننده مشرق زمین هزار و یک شب می پردازیم، و سپس به بررسی این دو اثر ادبی، وجوه تمایز و تشابهات آنها می پردازیم. این آثار ادبی نه تنها از طریق ساختار و فرم ادبی به هم نزدیک می شوند، بلکه از لحاظ محتوا نیز تشابهات بسیاری دارند.

پاتریک مودیانو از نویسندگان مطرح قرن بیستم فرانسه بوده و از تصاویر، عناصر تاریخی و اسطوره ها الهام می گیرد تا تخیل و خواب پردازی را در بطن حوادث تاریخی و گذشته به تصویر بکشد. تخیلی که پیوسته در ارتباط با واقعیت تجربه شده و شواهد، خود را نمایان می کند. مودیانو بدین منظور از عناصر «مکانی و زمانی» استفاده می کند تا ارتباط تخیل را با تصاویر واقعی و ذهنی در بستر داستان پردازی حفظ کند. در نزد مودیانو، عنصر «مکان» سازه ایی است که خاطرات را تحریک می کند. خاطراتی که سازنده ی ترکیب داستانی وی هستند. حال آنکه از شخصیت های فراری و گریزان بهره می جوید. مقاله حاضر با تحلیل ویژگی های مکانی و عناصر وابسته در رمان خیابان بوتیک های تاریک، با استفاده از نظریات گاستون باشلار، منتقد مضمون گرا، و با نشان دادن پیش فرض های ذهنی و عینی «مکان»، به بررسی روابط تصاویری خواهد پرداخت که معانی ساختارهای مکانی را در بافت های روایی اثر ادبی مودیانو تعیین می کنند.

مسئله انواع ادبی از دیر باز موضوع بنیادین ادبیات بوده است. شناخت گونه یک متن، یکی از ابتدایی ترین دانستنی هایی است که به افق انتظار خواننده پاسخ می دهد و مقدم بر تجربه زیبایی شناختی اوست. مفهوم افق انتظار ابداعی ژوس و ژنریسیته ژان-ماری شفر ویژگی های ثابت و غیرقابل انعطاف مربوط به مبحث گونه های ادبی را تغییر داده و به آنها پویایی بخشیدند. از نگاه ژولیا کریستوا این پویایی رمان را طور دیگری به ما نمایانده و تعریف آن را دستخوش تغییر کرده است. رمان از نظر کریستوا به مثابه یک روند است: رمان آن چیزی نیست که هست «بلکه آن چیزی است که می شود». از این رو این پویایی نهادین امکان همزیستی انواع گوناگون را فراهم می سازد. این همزیستی و در پاره ای موارد، توارد نهادین، باعث ایجاد آمیختگی و در هم تنیدگی انواع ادبی می شود که موضوع اصلی این مقاله است. سورئالیسم و ناسازگاری عمیق سردمداران این مکتب با گونه ادبی رمان، بطور غیر مستقیم بعضی از نویسندگان آن دوره، بویژه ریمون کنو را واداشت تا دست به آفرینش داستان هایی با انواع ادبی چندگانه و گاه تعریف نشده بزنند. گونه ارزشمند از نگاه کنو نه گونه آرمانی و شگفت مورد نظر فراواقع گرایان است، نه انواع سنتی دسته بندی شده که هیچگونه انعطافی ندارند. ما در این مقاله به بررسی موضوع گونه در داستان گیاه هرز اثر ریمون کنو پرداخته ایم و کوشیده ا یم جلوه چند گانه آن را بنمایانیم. خواهیم دید که این رمان چگونه تمامی اصول این گونه ادبی را زیر سوال می برد و همچنین نشان خواهیم داد که چگونه این رمان قابلیت تبدیل شدن به انواع ادبی و هنری دیگر از جمله شعر، تئاتر و فیلم را دارد. برای نیل به این هدف، نشانه هایی برگرفته ایم که ما را به یافتن جنبه های بوطیقایی، نمایشی و سینمایی آن رهنمون می کنند.