مدرس علوم انسانی
سال:1383 | دوره:8 | شماره:1 (پیاپی 32) |تعداد مقالات:7

تحقیق اهداف توسعه روستایی همانطور که به اتخاذ رویکردهای مناسب توسیعه اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی متکی است، نیازمند استفاده از رویکردی سازگار و مؤثر در فرایند برنامه ریزی توسعه (تهیه و اجرای طرحهای توسعه) نیز است. تا کنون دو رویکرد "عقلایی گرایی" و "ارتباطی" درباره چهارچوب و فرایند برنامه ریزی توسعه مطرح بوده اند که در نظام برنامه ریزی ایران استفاده از رویکرد عقلایی گرایی در فرایند مذکور غلبه داشته است و رویکرد ارتباطی که از اواخر قرن بیستم در ادبیات برنامه ریزی جهان مورد توجه قرار گرفته، کاربرد چندانی پیدا نکرده است. ارائه پاسخی مناسب به این پرسش که رویکرد غالب در فرایند برنامه ریزی توسعه ایران دارای چه کاستیها و نقاط ضعفی است و با توجه به شرایط کنونی کدام رویکرد می تواند گزینه مناسبی برای فرایند برنامه ریزی توسعه روستایی در ایران باشد؟ هدف این مقاله است که با روش توصیفی - تحلیلی به انجام می رسد. نتایج بررسیها نشان می دهد که رویکرد عقلانی گرایی به دلیل "تخصص محوری" و "خصیصه غیر مشارکتی" با ناکامیها و ضعفهای زیادی رو به رو بوده؛ در شرایط کنونی اتخاذ رویکرد ارتباطی از ضرورتهای مهم فرایند برنامه ریزی توسعه روستایی کشور محسوب می شود.

در بهار سال 1374 زمین لغزش بزرگی در دامنه مشرف بر بستر رودخانه، در نزدیکی روستای نصیرآباد شهرستان ورزقان واقع در هفتاد کیلومتری شمال شرق تبریز به وقوع پیوست. روستای نصیرآباد در اثر این حادثه خسارت عمده ای متحمل شد و بخش غربی روستا نسبت به بخش شرقی آن حدود 4 متر، اختلال ارتقاع پیدا کرد. در این تحقیق، داده های زمین شناسی و عوامل ژئومورفولوژیکی موثر در ناپایداری این دامنه، مورد بررسی قرار گرفته و براساس داده های مورفومتری، نقشه پهنه بندی زمین لغزش و شناخت ویژگیهای کمی آن صورت گرفته است که با تحلیل مکانیسمهای فعال در حرکات توده ای مواد، طرحهای ایمنی جهت کنترل آن ارائه شده است. بررسیهای میدانی و داده های جمع آوری شده در رابطه با زمین شناسی، اقلیم، پوشش گیاهی، نوع خاک و کاربرد روشهای مورفومتری نشان می دهد که بارشهای ناگهانی و شدید در منطقه و نفوذ آبهای سطحی در بالاست دامنه به داخل مواد نهشته ای از قبیل مارن، توف، رس ماسه دار و ضخامت زیاد نهشته های سطحی در روی دامنه های با شیب متوسط، علت اصلی وقوع رانش زمین بوده است.

زمین لغزه سیمره (کبیرکوه) یکی از بزرگترین لغزشهای دنیاست که از دیرباز توجه بسیار از دانشمندان داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است. در تعیین علت وقوع و زمان آن بین دانشمندان مختلف، اختلاف نظر وجود دارد. در این مقاله ضمن بررسی وضعیت مکانی و ویژگیهای دینامیکی و ژئومورفولوژیکی، فرضیه هایی برای چگونگی وقوع و زمان آن ارائه وبه آزمون گذاشته شده اند.نظریات دانشمندان مختلف داخلی و خارجی نیز مورد بحث قرار گرفته وسپس با استفاده از داده های هیدرو- اقلیمی و محاسبات دینامیک لغزش، مشخصات عمومی جزیی لغزش سیمره ارائه شده است. داده های حاصل از شواهد ژئومورفولوژیکی همچون نرخ گسترش شبکه آبهای سطحی روی لایه زیرین یا سطح لغزش، چگونگی گسترش رگولیت، میزان وقوع فرایندهای انحلالی (ایجاد لاپیه، حفره ها، درزها و شکافها) در سنگهای آهکی ریزشی، گردآوری اندک در دانه ها و قعطات لغزش یافته، گسترش جزیی افقهای خاک در پهنه ریزش و محدودیت نهشته گذاریهای رود سیمره بر کناره های منطقه لغزش سبب شده است که سن زمین لغزه سیمره، جدید تشخیص داده شود. همچنین در تأیید این مطالب، برری اسناد و مدارک تاریخی نیز زمان وقوع لغزش را در سال 872 م، مطابق با 258 ه.ق، نشان داده است. به این ترتیب نظریه هایی که دربار وقوع آن در حدود 10000 سال قبل عنوان شده بود، رد شد. لغزش سیمره به هنگام وقوع با صدای عظیم همراه بوده و سبب ایجاد لرزش در منطقه و نواحی دور دست شده است. به همین علت برخی محرک وقوع آن را زمین لرزه دانسته اند. این مقاله به بحث و بررسی لرزه خیزی منطقه مورد نظر می پردازد و نتیجه گرفته می شود که وقوع لغزش عظیم سیمره باعث ایجاد زمین لرزه شده است نه برعکس.

طی دهه چهل و پنجاه میلادی، روشهای برنامه ریزی سنتی (از کل به جزء)، در عمل توانایی حل مشکلات جامعه شهری را از طریق تهیه، اجرا و ارزیابی طرحهای توسعه از دست داد و از سوی دیگر اعتماد عمومی نیز نسبت به کارآیی این طرحها سلب شد. مردم خواستار پارادایم جدیدی در راستای کارآمدی، مشارکتی بودن، انعطاف پذیری و مردمی بودن طرحها شدند. برای پاسخگویی به این واکنشها، برنامهریزی مشارکتی شکل گرفت. اساس روشهای مشارکتی مبنی بر تبدیل خواسته به هدف و هدف به عمل است. هدف از این پژوهش بررسی و تبدیل روندها، روشها و ابزارهای مشارکت شهروندان در تهیه طرحهای توسعه شهری است. سؤالات این تحقیق، عبارت است از اینکه، روشهای مشارکت شهروندان در تهیه طرحهای توسعه شهری کدام است؟ آیا تکنیکهای خاص و منحصر به فردی برای حصول به اولویت بندی و ایجاد ارتباط آسانتر از ظرفیتهای بیشتری برخوردار است؟ روش تحقیق در این پژوهش "توصیفی" است. بهترین روش مشارکتی آن است که طرحها با اهداف، ارزشها و قابلیتهای جوامع هماهنگ باشند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که برنامه ریزی در سطح واحدهای همسایگی مناسبتر از سایر روشهاست، زیرا بر دو هدف عمده تاکید دارد: 1- نزدیکتر کردن سازمانهای محلی به مردم 2- تنظیم عملکردهای شهری با نیازهای حوزه های خاص. در این مقاله، به بررسی هر یک از این متغیرها پرداخته می شود.

در این پژوهش چهار مورد یخبندان فراگیر بهاری در نیمه غیربی ایران مورد بررسی قرار گرفته است. یخبندان فراگیر بهاری، در این تحقیق روزی است که در تمام ایستگاههای انتخاب شده، حداقل مطلق دما در ماه آوریل در آن روز رخ داده است. برای مطالعه شرایط سینوپتیک وقوع این یخبندانها از نقشه های سطح زمین و تراز 500 هکتوپاسکالی هوا در ساعت صفر استفاده شده است. نقشه های مورد استفاده شامل: نقشه روز وقوع یخبندان و چهار روز قبل از آن است. نتایج حاصل از آن نشان می دهد، در تمام روزهایی که پدیده یخبندان رخ داده است یک سیستم کم ارتفاع در شمال دریای خزر و در تراز 500 هکتوپاسکالی مشاهده می شود. این سیستم معمولا با سیستم کم ارتفاع نسبتا قوی در غرب خود و در روی مدیترانه همراه است. در روزهای یخبندان خطوط همدمای 15- تا 30- درجه سانتیگراد در تراز 500 هکتوپاسکالی از روی ایران عبور می کردند. در سطح زمین الگوی موجود، وجود سیستم کم فشار روی دریای خزر، همراه با سیستم پرفشار در مناطق بین شرق خزر و غرب دریای سیاه است و گاهی تنها یک سیستم پرفشار در مناطق بالاتر از شمال غرب ایران مشاهده می شود.

اندازه گیری و نمونه برداریهای میدانی برف، زمانبر و پرهزینه بوده، به صورت محدود قابل اجرا است. امروزه، تکنولوژی سنجش از دور به عنوان یک ابزار مفید و کارآمد برای سنجش برف و تهیه نقشه های مربوط به آن مورد استفاده قرار می گیرد اما جداسازی ابر و برف به علت تشابه طیفی آنها، از موانع مهم در استفاده از داده های سنجش از دور برای تهیه نقشه های برف است. در این مطالعه با استفاده از تصاویر ANHRR، امکان جداسازی برف و ابر بررسی شد. برای دستیابی به این منظور بابه کارگیری ترکیبی از باندهای انعکاسی و حرارتی سنجیده فوق، شاخصهای سه گانه برف شامل: T3-T4، R4/√R3، A2/ R3 محاسبه شدند و با استفاده از طبقه بندی کننده حداکثر احتمال فازی، برای جداسازی ابر و برف مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج ارزیابی دقت تفکیک برف، با متوسط کاپای کلی 831/0 گویای این مطلب است که الگوریتم به کار رفته، به خوبی توانسته است برف را از غیر برف (ابر و زمین) جدا سازد. تغییرات سطح پوشش برف نیز با استفاده از روش تفریق نقشه های چند زمانه برف آشکارسازی شده است. نتایج حاصل از بررسی وضعیت توپوگرافی (ارتفاع، شیب) نشان داد که کلاس تغییر پوشش برف در مقایسه با کلاس عدم تغییر پوشش برف در زمینهایی با ارتفاع پایینتر و شیب بیشتری قرار دارد که این موضوع با مبانی تئوریک همخوانی دارد و تا حدودی نشان دهنده قابلیت اعتماد نقشه های تغییر برف تهیه شده است.

در این تحقیق توزیع مراکز آموزشی در سطح شهرک معلم کرمانشاه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و استانداردهای شهری و شاخصهای تاثیرگذار، تحلیل و ارزیابی شد. برای مدارس ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان به تفکیک پسرانه و دخترانه، مکان یابیهای جدید صورت گرفت. داده های مکانی، از نقشه (1:2000) سازمان مسکن و شهرسازی استان کرمانشاه تهیه شد؛ سپس با استفاده از نرم افزار GIS نقشه شهرک معلم رقومی شد و داده های توصیفی با استفاده از مدارک، اسناد، آمار و بررسیهای میدانی جمع آوری و در محیط GIS، پایگاه اطلاعاتی تشکیل گردید. آنگاه برای هر یک از عوامل تاثیرگذار در مکان یابی مراکز آموزشی،لایه هایی تهیه شد و برای هر یک از لایه ها با توجه به عامل فاصله و زمان، وزن دهی صورت پذیرفت؛ سپس از ترکیب و تحلیل تمامی لایه ها با یکدیگر موقعیت فعلی مدارس مورد ارزیابی قرار گرفت و در نهایت مناسبترین مکانها برای تاسیس مدارس پیشنهاد شد. نتایج نشان می دهد، شهرک معلم کرمانشاه با کمبود فضای آموزشی مواجه است و نیازمند مکانهای جدید برای احداث مدارس است. به همین منظور با قابلیتهای GIS، مکانهای جدید شناسایی و معرفی شدند. این موضوع نشان میدهد که GIS برای مکان یابی مراکز آموزشی و سایر خدمات شهری بسیار موثر و کارآمد است؛ همچنین نقش مهمی را در برنامه ریزی شهری می تواند ایفا کند.