نامه فرهنگستان
سال:1380 | دوره:5 | شماره:2 (پیاپی 18) |تعداد مقالات:21

با آن که وظایف و فعالیت های فرهنگستان زبان وادب فارسی به یافتن معادل برای لغات و اصطلاحات خارجی محدود و منحصر نمی شود عموم مردم و بسیاری از اهل علم  تنها تصویر و تصوری که از فرهنگستان در ذهن خویش دارند معادل یابی برای الفاظ بیگانه یا، به اصطلاح رایج در فرهنگستان، واژه گزینی است. این سرمقاله را به ترسیم دورنمایی از کم و کیف واژه گزینی در فرهنگستان اختصاص داده ایم تا دانسته شود که فرهنگستان در راه واژه گزینی تا کجا پیش آمده و قصد دارد تا کجا پیش رود. مقدمتا خوب است اشاره کنیم که در باب برگرداندن لغات و اصطلاحات علمی و فنی خارجی به فارسی اتفاق نظر وجود ندارد. گروهی اصولا چنین کاری را غیرلازم و کم فایده حتی ناممکن می دانند و گروهی دیگر، بر خلاف آنان، معتقدند باید واژه گزینی را به جد گرفت و، با یافتن و ساختن معادل های مناسب و دلپسند فارسی برای الفاظ بیگانه در حوزه علم و فن، زبان فارسی علمی را تجهیز و تقویت کرد. اعضای پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی جمهوری اسلامی ایران، که خط مشی فرهنگستان را تعیین می کنند، به همین گروه دوم تعلق دارند و معتقدند که، هر چند انبوه متراکم لغات بیگانه که در دهه های گذشته پدید آمده و بی معادل مانده و نیز سیلاب بی امان لغاتی که هم اکنون دم به دم از راه می رسد کار را بسیار دشوار ساخته، نباید از پای نشست و دست از واژه گزینی شست بلکه می باید دامن همت به کمر زد و، آهسته و پیوسته به شیوه ای معتدل و با حوصله و تدبیر، زبان فارسی را از خطری که بنیان آن را تهدید می کند نجات داد؛ چنان که آموزگار شیرین زبان ما، سعدی گفته است:. به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل        اگر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم ...

 ضبط عبارت های فعلی ضمیردار در فرهنگ های فارسی همواره با مشکلاتی همراه بوده است. کاربرد ضمیر در این عبارت ها چنان گوناگون است که، اگر در مدخل موبوط به هر عبارت اطلاعات لازم در خصوص آن به نوعی ذکر نشود، هم از دقت علمی فرهنگ کاسته می شود و هم مراجع، خاصه مراجع خارجی، در کاربرد درست عبارت دچار مشکل می گردد. مثلا کاربرد ضمیر «خود» در دو عبارت پای قول خود ایستادن و خود را باختن بسیار متفاوت است: در اولی، به جای ضمیر مشترک خود، می توان از ضمیر شخصی متصل استفاده کرد (مثلا «من پای قولم ایستاده ام»)؛ اما، در دومی، به جای ضمیر مشترک از هیچ ضمیر دیگری نمی توان استفاده کرد، یعنی مثلا فقط می توان گفت: «من خودم را باختم»، اما هرگز نمی توان گفت: «من من را باختم» یا «منم را باختم». دیگر آن که استفاده از ضمیر شخصی منفصل در عبارت فعلی اول نیز باعث غیر دستوری شدن آن می گردد: «من پای قول من ایستاده ام». در مثالی دیگر به کاربرد ضمیر در دو عبارت «چیزی را از گلوی کسی بریدن» و « گلوی خود را پاره کردن» توجه کنید: در اولی، به جای ضمیر مبهم کسی، هم می توان از ضمیر شخصی منفصل استفاده کرد (مثلا «این لقمه را از گلوی تو نمی برند») هم از ضمیر مشترک (مثلا «از گلوی خودش برید که بچه اش را بزرگ کند»). اما، در دومی، علاوه بر ضمیر مشترک خود، فقط از ضمیر شخصی متصل می توان استفاده کرد (مثلا «گیرم گلویم را پاره می کردم، مگر کسی صدایم را می شنید!»)، یعنی، در این جا نیز، هرگز نمی توان از ضمیر منفصل استفاده کرد و مثلا گفت: « گیرم گلوی من را پاره می کردم...». بنابراین، چگونگی کاربرد ضمیر در عبارت های فعلی فارسی از جمله اطلاعاتی است که باید در فرهنگ های فارسی در اختیار مراجع گذاشته شود. در این مقاله، ابتدا به توصیف دستوری کاربردهای ضمیر در عبارت های فعلی و گروه بندی عبارت های فعلی بر این اساس می پردازیم و، سپس، در بخش دوم مقاله، چند فرهنگ فارسی را از این حیث بررسی و ارزیابی می کنیم.  

داستان اصحاب کهف قصه جذاب معروفی است که به دلیل اثبات حقانیت بعث و رستاخیز مردگان، در طول تاریخ و به خصوص در قرون میانه، مورد توجه جوامع مسیحی و مسلمان بوده است. این داستان، که در جهان غرب مسیحی با عنوان«خفتگان افسس» یا «هفت خفته افسس» شهرت دارد، حماسه ای دینی و میراث و مضمون مشترک دو دین توحیدی مسیحیت و اسلام است و متضمن گواهی بر قدرت خداوند و، به جهتی، دال بر حقانیت رستاخیز است. در دست بودن بیش از دویست دست نویس از این قصه به زبان های گوناگون و روایات متعدد از آن در ادبیات شرق و غرب، به ویژه سریانی و یونانی، حکایت از رابطه نزدیک معنوی و فکری دیرینه میان غرب و شرق دارد. این دست نویس ها شامل دو گروه است: گروه شرقی و گروه بیزانسی و غربی (HASTiNGS1971, s.v. “Seven Sleepers”)...  

آقای احمد سمیعی، در مقاله ممتعی در نقد تصحیحات قیاسی در دیوان قوامی رازی، که در شماره گذشته نامه فرهنگستان به چاپ رسید، ایرادات مصحح را بر وزن بسیاری از ابیات مردود دانسته و بحق متذکر شده اند که عبارت نص از حیث وزن اشکالی ندارد و تشکیک مصحح وارد نیست. تقریبا تمامی این موارد شامل ابیاتی می شود که یک مصراع آنها بر وزن «مفعول مفاعیل فعولن» و مصراع دیگر بر وزن « مفعول مفاعلن فعولن» است و آقای سمیعی، به حکم «قاعده قلب»، وزن همه آنها را صحیح دانسته اند. امروزه اختلاط این دو وزن در یک قطعه شعر به گوش فارسی زبانان ناخوش می آید و مصحح نیز، درست به همین علت، آن ابیات را مخدوش دانسته و سعی کرده است تا با تغییر عبارت آنها را «تصحیح» کند. از اینجا می توان نتیجه گرفت که لابد زمانی کاربرد قاعده ای به نام «قلب» در شعر فارسی جایز بوده است و امروزه ظاهرا دیگر جایز نیست. اما این قاعده دقیقا چیست و کاربرد آن در کجا جایز است و در کجا جایز نیست و چرا بعضی آن را موزون و بعضی ناموزون می یابند؟ غرض از یادداشت حاضر بررسی همین مساله است ...

چند معنایی از جمله مسائلی است که، برحسب سنت مطالعات زبان شناختی، در بخش معنایی دستور و به عنوان موضوعی در بررسی های معنی شناختی قابل طرح است. در شرایطی که یک واحد زبانی چند معنی پیدا می کند، می توان به تحلیل چند معنایی در سطح تکواژ، واژه، گروه و جمله پرداخت؛ هر چند، بر حسب سنت، بحث درباره چند معنایی در سطح واژگان زبان محدود مانده است و، دست کم بر اساس اطلاع نگارنده، غیر از پژوهشی اولیه در این زمینه (قنبری 1377)، تاکنون به مسئله چند معنایی در سطوح دیگر به دقت پرداخته نشده است. در اینجا صرفا به ذکر چند نمونه از چند معنایی در سطح تکواژ، گروه و جمله بسنده می کنیم تا مشخص شود که چنین شرایطی تنها در سطح واژه های زبان مطرح نیست. ولی، از آن جا که بحث حاضر نیز به مسئله چند معنایی واژگانی تعلق دارد گستره گروه و جمله را رها می سازیم و همان محدوده سنتی را مورد نظر قرار خواهیم داد.

اوستا شناسان از دیرباز بر این باور بوده اند که ثنویت حاکم بر اوستا صرفا جنبه دینی و عقیدتی ندارد بلکه بازتاب آن را در زبان اوستایی نیز می توان یافت. به عبارت دیگر، در پاره ای از موارد واژه ای که برای موجودات نیک اهورایی به کار می رود با معادل آن برای موجودات زیانکار اهریمنی کاملا متفاوت است. تاکنون درباره منشا پیدایی این دوگانگی واژگانی فرضیه های گوناگونی ارائه شده است، اما هیچ یک جامعیت لازم را ندارد. نگارنده، در این مقاله، خواهد کوشید تا، با بررسی دوباره واژه هایی که اصطلاحا اهورایی یا اهریمنی خوانده می شوند، منشا این دوگانگی را بیابد. پیشینه تحقیق - نخستین کسی که به بررسی منشا دوگانگی واژگانی در اوستا پرداخت لئوفراختنبرگ بود. او، در مقاله ای تحت عنوان«بررسی های ریشه شناختی درباره واژه های اوهرمزدی و اهریمنی در اوستایی»، با بازسازی معنای اصلی چند واژه به اصطلاح اهورایی و اهریمنی، چنین نتیجه گرفت که منشا این دوگانگی گرایش آغازین به ایجاد تمایز میان انسان و حیوان بوده و، به تدریج، این تمایز رنگ دینی به خود گرفته است...

بر بید عندلیب زند «باغ شهریار» بر سرو زندواف زند «تخت اردشیر»   (منوچهری)   واژه های زندواف، زندباف، زندلاف، زندخوان و زنددان، در کتب لغت فارسی، هم به معنی «بلبل، فاخته، هزاردستان» ضبط شده و هم در معنی «زردشتی، پیرو زردشت، امام و پیشوای زردشتیان» آمده است. از بررسی اقوال لغویون چنین مستفاد می شود که گویا معنی اصلی این ترکیبات «زردشتی، خواننده زند» بوده است و ظاهرا، به ملاحظه این که زند را مقریان خوش آواز می خوانده اند، بلبل را نیز زندخوان و زندلاف گفته اند. اطلاق زندخوان، زنددان بر زردشتیان، با توجه به اشتقاق این ترکیبات، کاملا روشن است و، چنان که می دانیم، زند، جزو اول زندخوان و زنددان، بر ترجمه و تفسیر اوستا به زبان فارسی میانه یا پهلوی ساسانی اطلاق می شود و بازمانده zand به معنی «شرح و گزارش» در فارسی میانه و آن نیز صورت تحول یافته zanti- به معنی «شناخت، معرفت» (مشتق از ریشهzan-، فارسی باستان-dan «دانستن») در زبان اوستایی است. اما استعمال زندواف و گونه های دیگر آن در معنی «بلبل و فاخته» تا اندازه ای عجیب می نماید و محتاج تحقیق و بررسی بیشتر است. پیداست که اتکای صرف بر قول لغت نویسان و قبول این که خوش آواز بودن زندخوانان و شباهت لحن آنان با صوت بلبل وجه استعمال این لفظ در معنی مذکور شده است، در حقیقت، نوعی پرهیز از مشکل رویارویی با شناخت معنی حقیقی(etymon)  این واژه است. از سوی دیگر، هر انداره که توضیح لغت نویسان در باب اشتقاق زندواف پذیرفتنی بنماید، باز نمی توان در صحت آن یقین داشت، بلکه قراین موجود آشکارا حاکی از آن است که قول لغویون در این باره مبتنی بر نوعی فقه اللغه عامیانه است...  

پسوند ast، که به گمان جناب نجیب مایل هروی («پسوند نام آواساز»، نامه فرهنگستان، سال اول، شماره3، ص 68-73) «پسوند فارسی خراسانی» است، در گویش کازرونی، یعنی در بخش جنوبی ایران زمین، نیز کاربرد گسترده دارد؛ از جمله شواهد آن است: پرست perrest، آوایی که از پریدن پرندگان به ویژه گنجشکان و کبوتران پدید آید...

محمود پسیخانی (وفات:831)، نقطوی حکیم و عارف و دین آور ایرانی، از جمله شخصیت های کمتر شناخته شده است که آثارش، هم به لحاظ بررسی سیر تفکر در ایران و هم به لحاظ تاریخ اجتماعی و هم به لحاظ زبان و ادبیات، باید بررسی شود. از صدها اثر بلند و کوتاه وی (شامل «رسالات» یا نامه ها) در حال حاضر فقط چهار اثر موجود است که دو رساله بی نام را دکتر صادق کیا درکتاب پسیخانیان (مجموعه ایران کوده، 1331 ش) تلخیص و نقل و به بعضی تازه های زبانی و نکات دستوری آن اشاره کرده اند. دو کتاب بسیار مهم محمود پسیخانی یعنی مفاتیح الغیوب و میزان را این جانب در مقالاتی که طی سالهای 1366 به بعد در مجلات تحقیقات اسلامی و معارف و آینه میراث و آشنا به طبع رسیده از لحاظ فکری و عقیدتی مورد بحث قرار داده ام. در این گفتار، به تناسب مورد و محل، کوشش می شود کلمات و عباراتی از کتاب میزان که از جهت سبک شناسی و دستور و لغت، خصوصیت و اهمیتی دارد از لحاظ  خوانندگان باریک بین بگذرد و توجه متخصصان را به مطالعه فنی و دقیق این کتاب جلب کند. میزان مهم ترین کتاب محمود پسیخانی، بنیانگذار آیین نقطوی است. تاریخ تالیف آن 821 هجری است؛ ولی این اثر، از جهت واژگان و عبارات، کهنه تر از قرن هشتم به نظر می آید چرا که در محدوده شمال ایران (گیلان و طبرستان و سواحل ارس)، که مرکز تبلیغ و رفت و آمد محمود بوده است، نگارش یافته و، چون یک متن فرقه ای است، محفوظ و از دخل و تصرف مصون مانده است...

ویرایش و پژوهش دکتر وانگ ای دان، مرکز نشر دانشگاهی، تهران 1379 ش، 292 ص. کارل یان، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، مولف جامع التواریخ، را نخستین تاریخ نویس جهانی دانسته است. به راستی جامع التواریخ، تاریخ جهان و در روزگاری که پدید آمده و قرنها پیش و پس از آن عدیم النظیر بوده است. این کتاب بی گمان یگانه منبع مفصل اسطوره ها و افسانه ها و تاریخ مغولان پیش از ظهور آنان در صحنه جهان و جهان گشایی آنان و نخستین منبع مکتوب افسانه اغوزخان و ترکان و نخستین روایت رویدادهای روزگار ایلخانان ایران تا غازان و، در عین حال، در برگیرنده فشرده تاریخ جهان از آغاز آفرینش و تاریخ اسلام و خاندان های حکومتگر ایران و، مهم تر از آن، تاریخ اقوام و ملت های هندی، چینی، یهودی و اغوز و فرنگ و پاپان است. بخش تاریخ ملل جامع التواریخ از روایت های شفاهی و نوشته شده خود آن ملت ها و اقوام و با همکاری کسانی از میان خود آنان ترجمه و تالیف شده است. تصحیح انتقادی این تاریخ جهانی در روزگار ما (که هنوز بخش بزرگی از آن انتشار و یا به شایستگی انتشار نیافته است)، پژوهندگان و محققانی از جای جای جهان می طلبد. در این میان، تدارک تصحیح انتقادی تاریخ چین جامع التواریخ، به جهت ناآشنایی یا کم آشنایی با زبان و فرهنگ چینی، امتناع یا صعوبت دستیابی به منابع لازم برای آن و ویژگی های زبان و خط چینی دشوارتر می نمود. اما اینک این بخش جامع التواریخ از دیگر بخش های تاریخ اقوام بخت یاری بیشتر یافته و به همت بانویی فرهیخته از سرزمین چین، که با فرهنگ و ادب و زبان ما آشنایی کافی دارد و زبان فارسی امروزی را درست و شیوا می نویسد، تصحیح و با نتایج تحقیقات وی منتشر شده است...

یکی از نفایس کتابخانه وزیری یزد نسخه ای است خطی مورخ 693 هجری به شماره 3907 که در پایان از آن با عنوان المختارات من الرسایل من انشا الصدور و الافاضل یاد شده و دو رساله منثور فراق نامه و داستان پیل و چکاوک هم در آغاز و انجام آن آمده و تا کنون نسخه دیگری از آن شناسایی نشده است. این نسخه 155 ورق دارد که از پایان بخش رسایل آن یک یا چند ورق افتاده است. کاتب نسخه محمودبن بختیار اتابکی است که در تاریخ چهارشنبه هفدهم محرم سال 693 آن را برای تاج الدین عبدالله بن ناصرالدین عمر، معروف به خالویه، کتابت کرده و چهار یادداشت و سه مهر مالکیت بر آن نقش شده که یکی مورخ 735 و دیگری مورخ 952 هجری است. این دست نویس در سال 1355 با یک مقدمه و چند فهرست، به کوشش ایرج افشار و به همت انجمن آثارملی، به صورت عکسی چاپ و منتشر شد که مورد توجه دانشمندان و ایران شناسان قرار گرفت و بار دیگر در سال 1378 به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار و به نفقه بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار به طریقه سربی به چاپ رسید که، به لحاظ اهمیت متن، معرفی و ارزیابی چاپ اخیر لازم آمد. متن المختارات، چنان که ایرج افشار در مقدمه آورده، پیش از این، در دانشگاه تهران، به عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد مریم میرشمسی به راهنمایی دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، تصحیح شده و مصحح قصد چاپ و نشر آن را داشته اما فراهم آمدن چاپ دیگری از کتاب وی را منصرف کرده است...

کتاب هایی، که شرح و نقد آنها پیش روی شما نهاده می شود، رسما در شمار کتاب های درسی دانش آموزان پاکستانی است و چاپ و پخش و تدریس آنها، با نظارت و موافقت وزارت تعلیم حکومت پاکستان و به سفارش موسسه پنجاب تیکست بک بورد، در لاهور انجام می شود. برخی از این کتاب ها که در اختیار ماست تا مارس 1998 به چاپ یازدهم رسیده و هر بار با شمارگانی بین 2000 تا 18000 نسخه به بازار رسمی تعلیم و تربیت عرضه شده است. این شمارگان هجده هزاری، که احتمالا تا امروز افزون تر شده است، تکلیف ما را در مقام پرچم داران زبان فارسی سنگین و سنگین تر می سازد و هشدار می دهد که تا دیر نشده کاری انجام دهیم وگرنه بعدها نظاره گرانی خواهیم بود کار از دست شده و ناتوان در تاثیرگذاری. فهرست کتاب هایی که در این مقاله بررسی می شود به شرح زیر است: - کتابهای جدید فارسی، کلاس ششم (تجدید نظر شده)؛ - کتاب جدید فارسی، کلاس هفتم؛ - کتاب جدید فارسی، کلاس هشتم (نظام جدید)؛ - کتاب جدید فارسی ادب، کلاس های نهم و دهم؛ - کتاب فارسی، کلاس دوازدهم. نخستین کتاب، فارسی ششم ابتدایی، دارای دو بخش متمایز است که در بخش اول دستور زبان فارسی و تطبیق آن با دستور اردو آموزش داده می شود و دومین بخش ویژه ایجاد مهارت خواندن است. بقیه کتاب ها، که تدریس آنها تا سال دوازدهم دبیرستان ادامه می یابد، بدون داشتن فصول دستوری، تنها شامل بخش هایی از نظم و نثر فارسی اند. این آثار را، برای بررسی بهتر، به حوزه های کوچک تری تقسیم می کنیم و، سپس، به بررسی برخی از نارسایی های آنها می پردازیم...  

اسیر زمان رمان اسیر زمان (1373)، بر خلاف رمان های لاله برافروخت و زمستان 62 و ثریا در اغما - که در آنها، با تمرکز بر برهه زمانی کوتاه، به جنبه ای خاص از کل روند انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی پرداخته می شود - اثری است که، با دیدی وسیع تر، از نخستین بارقه های شکل گیری انقلاب در سال 1342 آغاز سخن می کند و اوج و فرودهای این روند را تا سال 1366 در بستر اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران و به خصوص در خطه خوزستان، پی می گیرد. هر چند این رمان، به لحاظ طرح جنبه های پلید نیروی اهریمنی ساواک و تاثیر مخرب آن بر زندگی روزمره قشرهای گوناگون و نیز به لحاظ شور و شوق انقلابی قهرمانش علی ویسی، شباهت هایی محسوس با لاله برافروخت دارد، اما، از نظر فضای داستان که طیف زمانی طولانی و بیست و چهار ساله ای را در بر می گیرد و نیز با تکیه بر نقش حیاتی صنعت نفت در پیروزی انقلاب اسلامی و با طرح دو داستان عشقی، که به موازات هم و در بطن رویدادهای تاریخی و جریان حوادث به پیش رانده می شوند، تنوع بیشتری عرضه می دارد...

آل داود، سید علی، اسناد و نامه های امیرکبیر، سازمان اسناد ملی ایران، تهران 1379، 358 ص این کتاب، دومین مجموعه از نامه های میرزاتقی خان امیرکبیر است که به کوشش سید علی آل داود منتشر شده و، چنان که وی خود اشاره کرده، آن را باید دنباله نامه های امیرکبیر به انضمام رساله نوادرالامیر (تهران 1371) به شمار آورد. هر دو کتاب، به لحاظ اشتمال بر اسناد سیاسی یک دوره کوتاه و در عین حال خطیر و مهم در تاریخ ایران، حایز اهمیت است. بر اساس اسناد مندرج در آنها، چه بسا بتوان از زاویه دیگری نیز به شخصیت و سیاست امیرکبیر و ناصرالدین شاه نگریست. آنچه در کتاب اخیر آمده عمدتا مشتمل است بر مجموعه اسناد متعلق به امیر در سازمان اسناد ملی ایران، وزارت امور خارجه، کتاب خانه مجلس و کتاب خانه مرکزی دانشگاه تهران. این نامه ها و اسناد بر چند بخش تقسیم شده است: نامه های امیر به ناصرالدین شاه، نامه های شاه به امیر، نامه های امیر به دولتمردان و کارگزاران ایرانی و یا سفیران دول بیگانه، و اسناد و نوشته های دیگران درباره او. افزون بر این، آل داود داستان های رایج میان مردم درباره امیر را، اعم از آن که اصلی تاریخی داشته یا نداشته، گرد آورده و نیز گزارش وزیر مختار ایران در فرانسه به امپراطور فرانسه درباره اوضاع ایران در عصر ناصری را به عنوان ضمیمه به کتاب افزوده که خود حاوی نکات مهمی درباره اصطلاحات عصر امیر و آشنایی ایرانیان با فکر و تمدن غرب است. مولف، در آغاز کتاب، شرح مختصری درباره امیر و فعالیت ها و ماموریت های سیاسی او، از پایان دوره سلطنت فتح علی شاه به این سو، و فکر اصلاح طلبی و برخورد امیر با تمدن جدید عرضه داشته است. باید گفت که آنچه تا کنون درباره امیر نگاشته شده با نوعی شیفتگی همراه بوده و نویسندگان و محققان اجازه بررسی انتقادی کارهای او را به خود نداده اند. درحقیقت، شخصیت نیرومند امیر و اهمیت اصلاحات مهمی که در همان دوره کوتاه صدارتش به عمل آورده به حدی است که بسیاری از ایرانیان ودولتمردان برجسته و موثر ایرانی عصر قاجار را تحت الشعاع قرار داده و موجب غفلت غالب محققان از تحقیق در نقش سیاسی و اجتماعی و فرهنگی اینان و تحلیل بی طرفانه و علمی این نقش شده است...

 این مجموعه شامل کتاب هایی است که به سفارش انتشارات «کرزن» تحت نام «Sufi» (صوفی) برای معرفی عرفان ایرانی و تصوف اسلامی تالیف و منتشر شده است. هر یک از این کتاب ها را افرادی از متخصصان به نگارش در آورده اند. دکتر مجدالدین کیوانی به ترجمه این سلسله آثار، به فارسی همت گماشته و انتشارات نشر مرکز چاپ و نشر آنها را بر عهده گرفته است. عناوین این مجموعه برای همه علاقه مندان به مباحث عرفان و تصوف، اعم از متفنن و متخصص، به کار می آید، به ویژه آن که تا کنون مجموعه ای با این خصوصیات به فارسی منتشر نشده است. ترجمه کتاب ها در نهایت دقت و روانی صورت گرفته است. هم چنین برای هر ترجمه مقدمه ای سودمند و خواندنی فراهم آمده است. عناوینی که تا کنون از این مجموعه منتشر شده ذیلا معرفی می شود...

مجمل التواریخ و القصص، نسخه عکسی مورخ 751، نسخه برگردانان: ایرج افشار و محمود امید سالار، تهران 1379، 189 برگ + 14 + 17 صفحه مجمل التواریخ و القصص در زمره کتاب های ارزنده تاریخی زبان فارسی است که در سال 520 ھ به دست مولفی ناشناس اهل اسدآباد همدان یا همدان به رشته نگارش در آمده است. این مولف در عصر سلاجقه می زیسته و ظاهرا در دربار آنان به منصب دبیری اشتغال داشته، او هر چند به شهرهای مختلف سفر کرده لیکن مقر دائمی او به احتمال در شهر اصفهان بوده است. از احوال او به جز اینها اطلاع بیشتری در دست نیست. مولف، در کتاب نام خود را نمی آورد اما ذکری از یکی از اجدادش به نام مهلب بن محمدبن شادی در میان آورده است. ضمنا او کتاب دیگری در تاریخ خاندان برمکی تالیف کرده که متاسفانه نسخه کتاب اخیر او نیز در دست نیست. نویسنده مجمل التواریخ در نگارش اثر خود از آثار متعددی سود جسته و نام برخی را ذکر کرده و البته بسیاری از منابع مورد استفاده او امروزه از میان رفته است. انشای این کتاب ساده و روان است و از نمونه های خوب فارسی نگاری در اوایل سده ششم به شمار می رود. به گفته ملک الشعرای بهار این کتاب به روزگاری تالیف شده که هنوز زبان فارسی دست نخورده و از سادگی و ایجاز برخوردار بوده است...

همامی، منصور، برخی اصطلاحات و تعبیرات در زبان فرانسه و معادل آنها در زبان فارسی، تهران، خاوران، زمستان 1379، پنج + 116 + 4 صفحه رقعی. کتاب در فرانسه تدوین شده و در پاریس به چاپ رسیده است و «مخاطبان اصلی آن، همانند کتاب پیشین [مولف] آن دسته از جوانان ایرانی هستند که از وطن خود به دور مانده اند و به عللی خواندن و نوشتن فارسی را فرا نگرفته اند و امکان آشنایی با اصطلاحات و تعبیرات در کتاب ها و مطبوعات فارسی ندارند» (از مقدمه کتاب). البته این کتاب، به نوشته مولف آن، «تنها بخش ناچیزی از اصطلاحات و تعبیرات زبان فرانسه را در بر می گیرد». از میان هزاران اصطلاح و تعبیر فرانسوی فقط 736 مورد در این کتاب نقل شده است که نمی تواند راهنمایی جامع باشد. کتاب بر حسب حروف الفبای فرانسه تنظیم شده است.اصطلاحات و تعبیرات مندرج در ذیل مدخل ها، به طور مسلسل برای هر حرف، شماره گذاری شده اند که بی سابقه است و، هر چند زاید به نظر می رسد، دست کم دارای این فایده است که به خواننده کنجکاو در شمارش و برآورد مجموع اصطلاحات یاری می رساند. در این فرهنگ (یا مجموعه، چنان که مولف مرجحا به کار برده است)، ابتدا مدخل در یک سطر آمده و، در زیر آن، عبارت اصطلاحی نقل شده است. معادل فارسی عبارت اصطلاحی با آوانویسی در 2 سطر جداگانه ذکر شده است. تا این جای کار ایرادی ندارد و حتی باید گفت که کوشش مولف مشکور و ماجور است. آنچه محل ایراد است چگونگی آوانویسی است...

فلات ایران در طول قرن ها جایگاه قبایل و ملل بسیاری بوده است که در مجاورت یکدیگر زندگی می کردند. تقریبا در آغاز هزاره اول قبل از میلاد، قبایل ایرانی در سرزمین ایران سکنی گزیدند و نام خود را بر آن نهادند. در قرن هشتم / هفتم قبل از میلاد، در شمال غربی ایران، یکی از قبایل ایرانی به نام مادای دولت برده داری ماد را تشکیل داد. در قرن ششم قبل از میلاد، یکی دیگر از قبایل ایرانی به نام پارسه، در جنوب غربی ایران، شاهنشاهی هخامنشی را بنا نهاد که سراسر خاک فلات ایران، آسیای مقدم، آسیای صغیر و بخشی از آسیای میانه را در بر گرفت. قبایلی که از خانواده ایرانی به شمار می آمدند اینک نیز اصلی ترین اقوام ایران اند. در دوره های تاریخی متاخر، قبایل ایرانی بارها سرزمین ایران را تصرف کردند و در این سرزمین، در کنار ایرانیان، به زندگی ادامه دادند. در قرن هفتم، اعراب سرزمین ایران را فتح کردند و تا دو قرن ایران جزئی از قلمرو خلافت به شمار می رفت...

1. لاری منسوب به شهر لار و اطراف لارستان در جنوب ایران است. 2. گویشوران لاری در جنوب شرقی شیراز، در مسیر بندرهای خلیج فارس، بندرلنگه و بندرعباس، ساکن اند. لهجه های اصلی گروه لاری به این شرح است: خودگویش لاری که بیشتر در شهر لار متداول است. بقیه گویش های این گروه در اطراف لار، به ویژه مراکز پرجمعیت، از جمله: گراشی یا جراشی (جرّاشی) متداول در گراش و اوزی در اوز، هر دو در غرب لار؛ بنارویی و بستکی، در جنوب شرقی لار؛ صبائی در صبا / صباجات، در شمال شرقی لار؛ بیخه ای؛ خنجی؛ اردی. 3. درباره شمار گویشوران این گویش ها اطلاعاتی در دست نیست. مطابق آمار 1960، جمعیت لارستان حدود 160,000 نفر است که بیشتر ایرانی اند؛ از جمله بلوچ ها و کردها که گویشوران دیگر زبان های محلی ایرانی اند. 4. گویش های لاری به گروه زبان های ایرانی جنوب غربی متعلق اند. از ویژگی های این گروه ثابت ماندن صامت ها از نظر تاریخی است؛ چنان که صامت d در لاری ادامه d فارسی باستان است: لاری daneda؛ گراشی danessa؛ اوزی، خنجی donesta «دانستن»، فارسی باستان dan-، اوستایی zan- (در جنب کلمات قرضی برگرفته از گروه شمال غربی با z: لاری zaanü، گراشی zeenü «زانو»)؛ v (پس از مصوت و r) در لاری برگرفته از ایرانی باستانĝ، اوستایی γ: لاری morv «مرغ» (در گروه شمال غربی، morγ, morx)، اوستایی merәγa-. لاری s ادامه s فارسی باستان (اوستایی sp): لاری  savår boda«سوار بودن، بر اسب نشستن»؛ گراشی sovåri «اسب سواری»؛ فارسی باستان asa bāra «سوار»؛ اوستایی aspa-. کلمات قرضی از گروه شمال غربی: لاری safid، esfid «سفید»؛ خنجی espid؛ اوستایی spaēta-)...

اخیرا، بر حسب تصادف، به نام دو کتاب مربوط به ایران برخوردم که گویا به زبان فارسی و در منابع ایرانی نامی از آنها برده نشده است. به همین دلیل، ترجمه فارسی اطلاعاتی درباره آنها را عرضه می دارم، امید است که سودمند افتد. در شهر اشتوتگارت آلمان، فصلنامه ای (معمولا در صد صفحه به قطع رقعی) به زبان انگلیسی منتشر می شود که عنوان لاتینی Universitas دارد و مختص مطالعات مربوط به «هنرها و علوم» است. این فصلنامه، به طور مشخص و مرتب، متشکل ازسه بخش است: مقالات، گزارش ها، اخبار (علمی و هنری)...

 Francis Richard,Catalogue des manuscrits persans, Bibliotheque nationale(Ancien fonds),Tome I, Parise 1989 کتاب شناسی نسخ خطی یکی از فنون تخصصی مهم و ابزاری بسیار مفید برای تحقیقات علمی است. در جهان غرب، در این زمینه فعالیت زیادی صورت گرفته و آثار ارزشمندی به زبان ها ی متعدد پدید آمده است. در پرتو همین مراجع، امروزه ما می توانیم از موجودیت و چگونگی نسخ خطی فارسی در کتاب خانه های معتبر جهان مطلع شویم. از میان مجموعه های نفیس نسخ خطی کهن، می توان گنجینه محفوظ در کتاب خانه ملی پاریس را نام برد. در این گنجینه، نسخ خطی فارسی با ارزشی نگه داری می شود که طی سالیان متمادی و از طرق گوناگون به آن راه یافته است. شناسایی و معرفی این نسخ در قرن 18 میلادی مورد توجه قرار گرفت و اولین فهرست نسخ خطی کتاب خانه سلطنتی به سرپرستی آبه فرانسواسون (1682-1741) منتشر شد. در این فهرست، که بر پایه یادداشت های پی یرآرمن (وفات: 1757)، مترجم کتاب خانه سلطنتی، تنظیم یافته، 388 نسخه معرفی شده است، ذیل عناوین کتاب مقدس (ص 1-4)، کلام مسیحی (ص 5-10)، کلام هندی (ص 11)، کلام اسلامی (ص 12-50)، تاریخ (ص 51-120)، فلسفه (ص 121-144)، طب (ص 145-174)، ریاضیات (ص 175-176)، دستور زبان (ص 177-222)، شعر (ص 223-355)، ادبیات داستانی (ص 356-378) و افسانه های اخلاقی (ص 379-388). صفحات 269-304 این فهرست به نسخ خطی فارسی اختصاص دارد. ظاهرا کتاب خانه سلطنتی تا پیش از سال 1660 کتاب فارسی نداشت. در آستانه قرن هفدهم، برادران وکیتی از جانب ریموندی، که مدیر چاپ خانه مدیسی در شهر رم بود، مامور تهیه نسخ خطی فارسی شدند که بسیاری از آنها در اواخر قرن 17 م به فرانسه منتقل شده بودند و در دوره انقلاب کبیر فرانسه به تملک کتابخانه ملی درآمدند...