نقد و ادبیات تطبیقی
سال:1390 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:یکی از موضوع های مهمی که در کانون توجه شاعران معاصر فارسی و عربی قرار داشته است، مساله شرق و غرب است تا جایی که این دو اصطلاح در شعرهای بسیاری از آنها، بسامد بالایی دارد. از جمله این شاعران، می توان به حافظ ابراهیم شاعر مصری و اقبال لاهوری پاکستانی که صاحب دیوانی به زبان فارسی است، اشاره نمود. دو شاعر یاد شده، نه تنها در کشور خود، بلکه در دیگر کشورها، به مبارزه با استعمار نامور هستند. در شعر ایشان مانندگی ها و همسان اندیشی ها و درونمایه های یکسانی در مورد شرق و غرب دیده می شود. از این رو، این نوشتار می کوشد تا با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و تکیه بر دیدگاه مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی که شرط مقایسه بین دو شاعر را صرفا وجود زمینه های تاثیر و تاثر نمی داند، به بررسی سیمای شرق و غرب در شعر دو شاعر یاد شده بپردازد. چکیده عربی:لا شک أن قضیة الشرق و الغرب من الموضوعات الهامة التی أعار الشعراء الفرس و العرب اهتماما بالغا لها. من هؤلاء الشعراء یمکننا الإشارة إلی حافظ إبراهیم المصری و إقبال اللاهوری الباکستانی صاحب دیوان باللغة الفارسیة.إن مکافحة الشاعرین للغرب نالت حظا من الذیوع و الشهرة فی الأوساط الأدبیة، غیر أن هذه الشهرة لم تنحصر علی داخل بلادهما وإنما جاوزت ثغور وطنهما.تتوافر لدیهم قواسم مشترکة عن الشرق و الغرب. انطلاقا من هذه الأهمیة، تحاول هذه الدراسة أن تبحث عن صورة الشرق و الغرب فی شعر حافظ إبراهیم و إقبال اللاهوری، مستفیدة من المنهج الوصفی - التحلیلی، معتمدة علی المدرسة الأمریکیة التی ترکز علی الأدب المقارن دون الاهتمام بالتأثیر و التأثر بین الشاعرین کشرط للمقارنة.

چکیده فارسی:در شعر شاعران مقاومت فلسطین در سال های پس از جنگ جهانی دوم، شاعران تنها از دور در رویاهای شاعرانه شان، گاهی شبحی از بهشت گمشده خویش را به تصویر می کشیدند. پس از انقلاب 1952م مصر و اقدام هایی که «جمال عبدالناصر» برای ایجاد وحدت و تقویت ناسیوناسیم عرب انجام داد، این روند به گونه ای تغییر کرد و فلسطینی ها به آینده امیدوارتر شدند. سمیح القاسم شاعری است که به مقاومت و پایداری ملت فلسطین، با تمام غم و دردها، چشم امید بسته است و همه چیز را روشن و امیدوار کننده می بیند. او با سروده های خود خوشبینی و امید را به خوانندگان خویش القا می کند. شاید همین مثبت اندیشی سمیح القاسم است که او را این چنین، در دیدگاه مخاطبانش محبوب گردانیده است.این نوشتار بر آن است تا با مقدمه ای در پیدایش شعر مقاومت فلسطین و نگاهی کوتاه به زندگی سمیح القاسم، شاعر مقاومت فلسطین، به بررسی سبب های ماندگاری شعر او بپردازد. یافته های این پژوهش، نشان می دهند که، قدرت پایداری قدرتمندانه در برابر سختی ها، هنرپردازی و زیبایی آفرینی در شعر مقاومت، تعمیم پذیری شعر مقاومت، خوش بینی و امید، تعهد به آرمان و مسوولیت انسانی، از جمله این عوامل هستند. چکیده عربی:قبل الحرب العالمیة الثانیة بسنوات کان الیأس سائدا علی شعر المقاومة الفلسطینیة و کان الشعراء یصورون شبحا فی أحلامهم للجنة الضائعة خلال أشعارهم حول فلسطین. و تدوم هذه الحالة إلی ثورة مصر سنة 1952م. و ما قام به جمال عبد الناصر لإیجاد روح وحدة الشعوب و تقویة قومیة العرب، و من جانب آخر انتصار بعض الشعوب فی العالم فی ظل المقاومة المسلحة، جعل الفلسطینیین متطلعین إلی مستقبل زاهر و جعل شعراء المقاومة نشیطین و متفائلین فی مجال الشعر و منهم شاعرنا سمیح القاسم الذی یعد واحدا من أبرز شعراء فلسطین. سجن أکثر من مرة کما وضع رهن الاقامة الجبریة بسبب أشعاره و مواقفه السیاسیة. هو شاعر مکثر یتناول فی شعره کفاح و معاناة الفلسطینیین و ما إن بلغ الثلاثین حتی کان قد نشر ست مجموعات شعریة حازت علی شهرة واسعة فی العالم العربی. بعد تأمل فی أعمال الشاعر الشعریة تبین لنا أنه شاعر خالد فی ساحة شعر المقاومة.و فی هذه المقالة بعد مقدمة حول نشوء شعر المقاومة نظرنا نظرة خاطفة إلی حیاة سمیح القاسم و درسنا عوامل خلوده فی ساحة شعر المقاومة و منها: اظهار القدرة أمام المصائب و المصاعب، التجدید و قدرة الفن فی شعر المقاومة، التفاؤل و الشعور بالسعادة، الحساسیة و عدم الاهمال، ثم العولمة فی شعره المقاوم.

چکیده فارسی:اندیشه مرگ و تولد دوباره ملت عرب به طور عام، و فلسطین به طور خاص، یکی از گسترده ترین مضمون هایی است که در شعر درویش نمود یافته است. وی، با کاربرد زنجیره ای وسیع و زیبا از اسطوره ها و نمادها تاریخی و ابتکاری، هم معنایی جدید و متمایز از اندیشه مرگ و زندگی متعارف را ارائه می دهد، و هم آنکه، راه کسب آزادی حقیقی و زندگی شرافتمندانه را به مخاطبانش نشان می دهد. البته نمادها و اسطوره های شعر وی اولا: زودیاب و رسایند. ثانیا: درخدمت انتقال پیام او هستند. کشف و بررسی این نمادها و مضامین آن ها، هدفی است که نویسندگان این مقاله دنبال نموده اند. چکیده عربی:ان فکرة الموت و الانبعاث من جدید للشعب العربی و حضارته بشکل عام، و الشعب الفلسطینی بشکل خاص، تعتبر من اکثر المواضیع التی تطرق الیها محمود درویش فی قصائده.لقد استطاع هذا الشاعر الفذ و من خلال أطر مترابطة رائعة فی الأساطیر و الرموز و الطرح الفنی والبیانی من استحداث معان جدیدة و متمیزة لفکرة الموت و الحیاة. تمکن الشاعر محمود درویش و من خلال هذه الأدوات التی مرذکرها أن یهدی أبناء شعبه و متلقی شعره الی السبل التی تؤدی الی الحریة الحقیقیة و الحیاة الشریفة. إن اکتشاف، و دراسة و تحلیل هذه المضامین، هو الهدف المتوخی من هذا المقال.

چکیده فارسی:ابن مقفع با ترجمه کلیله و دمنه از زبان پهلوی به عربی، در سبک ادبی و شیوه های آن، طرحی نو در انداخت. به این سبب، کلیه و دمنه جایگاهی بس والا در ادب عربی یافت و در آثار پس از خود سخت موثر افتاد.در این پژوهش، بی آنکه قصد انکار ریشه های ایرانی و هندی کلیله را داشته باشیم بر آنیم که نشان دهیم حکمت های نهج البلاغه بر ترجمه ابن مقفع تاثیر گذاشته است. این تاثیر، قوی و غیر قابل تردید است، زیرا در این اثر ماندگار، حداقل هشت عبارت و ده ها مضمون از نهج البلاغه دیده می شود. در نتیجه باید گفت: یکی از منابع فکری ابن مقفع در ترجمه کلیله، سخنان حضرت علی (ع) است. همچنین با جستجو در منابع معتبر عربی نشان داده ایم که این سخنان هر چند سال ها پس از ابن مقفع در مجموعه ای به نام نهج البلاغه جمع آوری شده ولی پیش از آن نیز به نام امام علی (ع) شهرت داشته است و بسیاری از ادیبان و صاحب نظران اهل سنت، آن ها را از امام علی (ع) دانسته اند. چکیده عربی:أسس ابن المقفع أسلوبا جدیدا فی ترجمة کتاب کلیلة و دمنه من البهلویة إلی العربیة. فشاء له القدر أن یحظی هذا الکتاب مکانة مرموقة فی الأدب العربی و یکون له تأثیر کبیر علی آثار من جاء بعده. نرمی فی هذا البحث أن نسلط الأضواء علی التأثیر الذی ترکته الحکم الواردة فی نهج البلاغة للإمام علی (ع) علی کتاب کلیلة و دمنة من دون أن ننکر جذوره الإیرانیة و الهندیة. إذن یرید الباحث فی هذا المقال أن یثبت أن الحکم الواردة فی نهج البلاغة ألقت ظلالها علی کلیله و دمنه و ترکت بصماها علی هذا الکتاب العتیق، إلی درجة یری المتتبع فی کلیلة أنه یعکس فی کثیر من الأحیان الحکم الواردة فی نهج البلاغة شکلا و مضمونا. و لذلک یحکی القول إن نهج البلاغة للإمام (ع) یعد من المصادر التی استقی منها کلیلة و دمنة حتی الارتواء. فضلا عن ذلک فقد أثبتنا فی هذا المقال أن الکلمات الواردة فی نهج البلاغة کانت تتناقلها الأفواه و الألسنة منسوبة إلی الإمام (ع) قبل أن یجمعها و یدونها السید الرضی بعد قرون. مما لاشک فیه الشک أن الکثیر من علماء السنة نسبوا و لایزالون هذه الکلمات و الحکم إلی الإمام (ع).

چکیده فارسی:کمیت بن زید اسدی (60-126 ﻫ.ق) یکی از شاعران نامدار شیعی در روزگار امویان به شمار می آید که در دفاع از عقیده خود شعرهای فراوانی سروده است. شعر او نمایانگر جهاد و مبارزه علیه حاکمان ستمگر اموی است. تاریخ نویسان و نویسندگان قدیم و جدید در خصوص گرایش های سیاسی، مذهبی کمیت، عقاید و نظرهای گوناگون و بعضا متناقضی ارائه نموده اند. گروهی او را زیدی مذهب، و از غالیان شیعه و رافضی دانسته اند و از نظر سیاسی نیز او را نزاری متعصب، ضد یمنی گفته اند. برخی هم، در تشیع او تردید کرده و او را به تناقض گویی متهم نموده اند. نگارندگان در این جستار به نقد و بررسی دیدگاه ها و اندیشه های تاریخ نویسان پرداخته و تلاش کرده اند با تکیه بر هاشمیات و دیگر اسناد ادبی، تاریخی، تصویری واقعی از دیدگاه های سیاسی - مذهبی کمیت ارائه نمایند. چکیده عربی:الکمیت بن زید الأسدی (60-126 ﻫ) من فحول الشعراء فی العصر الأموی. کان شاعر الشیعة یحتج لهم بشعره و یدافع عنهم، مناهضا بنی مروان اصحاب الملک. تعلقه بآل البیت (ع) عرضه للموت مرارا، لم یقبل إجازة علی عمله و لم یرض بصلة ممن یناصرهم، یعمل عزیز النفس فی اخلاص کامل فی سبیل عقیدته.و قد ذهب القدماء و الجدد من المؤرخین و العلماء إلی مذاهب مختلفة فی تحدید اتجاهات الکمیت السیاسیة و المذهبیة. بحیث رأه البعض زیدی المذهب و من غلاة الشیعة متعصبا للنزاریة سیاسیا.و قد شکک البعض فی تشیعه و اتهموه بالتناقض فی اعتقاداته. فیسعی الباحث فی هذا المجال إلی دراسة هذه الرؤی و الآرا و نقدها معتمدا علی أشعار الکمیت خاصة الهاشمیات منها و علی الأدلة والوثائق التاریخیة لکی یعطی صورة حقیقیة عن الکمیت و معتقداته.

چکیده فارسی:بدر شاکر السیاب برای بیان اندیشه های خویش به اسطوره پناه می برد. دلایلی همچون، وضعیت نابسامان سیاسی و اجتماعی، تغییرات منفی فراوان در صحنه سیاسی عراق، بحران شدید جسمی و روحی شاعر، بر چیرگی کاربرد اسطوره و نمادهای خیزش و تحول بر شعر سیاب بسیار نمایان است، زیرا از جنبه شخصیتی احساس می کند چیزی غیر از خودش قادر نیست در رویارویی با مرگ، یاریش کند از طرف دیگر، عراق به خاطر بحران سیاسی، وضعیتی مانند سیاب به خود گرفته است، به همین دلیل نیاز به حاصلخیزی بعد از خشکسالی دارد. بنابراین، از میان اسطوره های فراوانی که در شعر سیاب وجود دارد، دو اسطوره «تموز» و «سربروس»، مورد بررسی قرار گرفت. سیاب در بیشتر قصائد تموزی اش، نقاب تموز، را بر چهره زده تا نشان دهد که مرگش، مانند مرگ تموز، حاصلخیزی را به همراه داشته است و تباه شدن نیست. وی با الهام پذیری از این اسطوره تلاش کرد، زندگی و خیزش جدیدی را در میان اعراب، ایجاد نماید و مدینه فاضله ای را که در رویای ساختن آن بود، محقق سازد. او برای نشان دادن واقعیت مرگ در عراق، سربروس را بکار برده است تا به نحوی دردناک و در عین حال هنرمندانه، کشته شدن الهه تموز را که رمز زندگی و حاصلخیزی است، به تصویر بکشد. سربروس در شعر او، تبدیل به نمادی از قدرت دیکتاتوری در عراق شده است. چکیده عربی: إنه قد استخدم بدر شاکر السیاب الأسطورة فی شعره والسبب فی ذلک یرجع الی الفوضی السیاسیة والاجتماعیة والکثیر من التغییرات السلبیة فی المشهد السیاسی العراقی، إضافة إلی الأزمة الشدیدة فی روحه وجسده للتعبیر عن آرائه وأفکاره. وقد تجلت سیطرة رمز القیام والتحول لدی السیاب، لأنه أحس فردیا أن فی توازن الموت والحیاة لایساعده إلا نفسه. و من ناحیة أخری احتاج العراق إلی الخصوبة بعد الجفاف بسبب الأزمة السیاسیة، مثلما تمثل فی الشاعر.فی هذا المقال اختیرت أسطورتا «تموز» و «سربروس» من بین أساطیر السیاب للدراسة والتحقیق. فقد تقنع السیاب فی کثیر من قصائده التموزیة قناع التموز لیعرفنا أن موته کموت التموز یؤدی إلی الخصوبة ولا الموت والفناء. إنه حاول باستلهام هذه الأسطورة أن یخلق حیاة جدیدة لدی العرب لیحقق الوصول الی المدینة الفاضلة التی کان یحلم بخلقها. فاستخدم أسطورة سربروس لبیان حقیقة الموت فی العراق لیصور لنا قتل اله تموز الذی یعتبر رمزا للحیاة والخصوبة. فأصبح سربروس فی شعره رمزا للقدرة الدکتاتوریة فی العراق.

چکیده فارسی:برترین شاعری که توانسته است شعر زهد را در ادب عربی، بنیاد نهاده و توانایی خویش را در این زمینه نشان دهد، ابوالعتاهیه است. وی به حق، پیشگام و بزرگ شاعران عرب در این زمینه به شمار می آید.اما کسی که در شعر فارسی به شاعر زهد، معروف است و بخش مهم و بزرگی را از شعر خویش به این موضوع اختصاص داده و به سبب چکامه های بلندش در این غرض شعری، نزد همگان شهرت یافته است، ناصر خسرو قبادیانی بلخی می باشد.محورهای اساسی این پژوهش که بر اساس مکتب فرانسوی ادبیات تطبیقی نگاشته شده است، عبارتند از:الف) پیشگفتاری در معرفی شعر زهد و سیر آن در ادب عربی و فارسی.ب) بررسی تطبیقی مضمون ها و ساختارهای (مشترک یا متفاوت) شعر زهدی ابوالعتاهیه و ناصر خسرو، یافته اساسی این بخش از پژوهش، چنین است که ناصر خسرو از شعر ابوالعتاهیه، آگاهی داشته و از آن تاثیر پذیرفته است اما در برخی از مضمون های شعر زهدی ناصر خسرو بیشتر از آنچه که نشانه تقلید و تاثیرپذیری دیده شود، موضوع «بینامتنی»، «توارد خاطر» و «تجربه مشترک» شعری نمود دارد. چکیده عربی:إن أفضل شاعر استطاع أن یؤسس شعر الزهد فی الأدب العربی و أظهر مقدرته فی هذا الباب هو ابوالعتاهیة الذی یجب أن نعده رأس الشعراء العرب فی هذا الغرض.أما الذی أصبح شاعر الزهد فی الشعر الفارسی و وقف قسما کبیرا من شعره علی هذا الموضوع، بحیث یشار إلیه بالبنان بسبب نظمه القصائد الطوال فی الزهد و الوعظ فهو ناصر خسرو القبادیانی البلخی.بحثنا فی هذا المقال یدور حول محورین أساسیین: أولا: مقدمة فی تعریف شعر الزهد و تطوره فی أدبی العربی و الفارسی.ثانیا: مقارنة تطبیقیة بین الشاعرین، أبی العتاهیة و ناصر خسرو، فی أسباب نزعتهما الزهدیة (النفسیة، الاجتماعیة، ...)، ثم الحدیث عن المضامین و الأسالیب الشعریة (المتشابهة أو المتباینة) لدی کلا الشاعرین.و أما منهجنا فی هذه المقارنة، فبنی علی أساس المدرسة الفرنسیة التی تؤکد علی قضیة التأثیر و التأثر فی ضوء العلاقات الثاریخیة، کما نعد بعض المضامین المشترکة من باب التناص والتوارد إلی الأذهان أو التجارب الشعریة المشترکة.