اپیدمیولوژی ایران
سال:1397 | دوره:14 | شماره:5 (ویژه نامه بهره وری و عدالت در زیرساخت های نظام سلامت با تاکید بر حوزه آموزش و پژوهش علوم پزشکی) |تعداد مقالات:11

مقدمه و اهداف: بهبود کارآیی و بهره وری در آموزش عالی خصوصا در حوزه پژوهش در علوم سلامت به عنوان یکی از مشخصه های توسعه پایدار در جوامع، از اهمیت بالایی برخوردار است. مطالعه حاضر با هدف سنجش کارایی و بهره وری حوزه پژوهشی دانشگاه های علوم پزشکی انجام شده است. روش کار: در مطالعه توصیفی حاضر، کارایی و بهره وری پژوهشی 45 دانشگاه علوم پزشکی با روش تحلیل پوششی داده ها و همچنین شاخص مالم کوئیست در سه مقطع زمانی 1389، 1392 و 1395 ارزیابی شد. در هر دو مدل سنجش کارایی و شاخص مالم کوئیست، از رویکرد ستاده-محور با فرض بازده متغیر نسبت به مقیاس استفاده شد. همچنین رتبه بندی کامل واحدهای کارا با استفاده از مدل اندرسون-پترسون صورت گرفت. یافته ها: میانگین نمرات کارایی فنی دانشگاه ها در طی سه مقطع 86/0 برآورد شد. نتایج شاخص بهره وری مالم کوئیست نشان داد که در طی سال های 1389 تا 1392، 6 درصد رشد بهره وری وجود داشته است؛ ولی از سال 1392 تا 1395، عملکرد دانشگاه ها با 12 درصد کاهش بهره وری همراه بوده است. میانگین بهره وری کل سه مقطع برابر 96/0 و بیانگر کاهش 4 درصدی رشد بهره وری بود که از میان اجزای آن، کارایی تکنولوژی 8 درصد کاهش رشد داشته و سایر اجزا رشد مثبت نشان دادند. نتیجه گیری: به نظر می رسد که برخی از دانشگاه ها در حوزه پژوهشی کارا عمل نمی کردند و بهره وری آن ها رو به کاهش بوده است که عمدتا به علت کاهش رشد کارایی تکنولوژی می باشد که با توجه به توسعه فناوری در سال های اخیر می تواند نتیجه عدم استفاده موثر از فناوری های نوین باشد.

مقدمه و اهداف: سیاست ادغام در سال 1364 و با هدف افزایش تعامل و پاسخگویی دوجانبه نظام آموزش علوم پزشکی و نظام سلامت کشور طراحی، اجرا و منجر به تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شد. مطالعه حاضر با ترکیب نتایج مطالعاتی که به بررسی پیامدهای اجرای سیاست ادغام پرداخته اند، توصیفی اجمالی از دانش موجود در این زمینه را ارائه می نماید. روش کار: در این مطالعه مرور نظام مند و متاسنتز بر روی مقالات منتشر شده در مورد اجرای طرح ادغام آموزش پزشکی در نظام سلامت ایران انجام شد. به همین منظور طی جستجو در بانکهای اطلاعاتیScienceDirect، PubMed، EMBASE، ISI، ScholarGoogle، Scopus، SID، Magiran و Irandoc تعداد 187 مقاله یافت شد و در ادامه 24 مقاله مرتبط انتخاب و وارد مطالعه شدند. محتوای مطالعات وارد شده تحلیل و سپس با تکنیک والش و داون با هم ترکیب شدند. یافته ها: حاصل بررسی مطالعات مرتبط، 5 مفهوم اصلی شامل اهداف و دلایل اجرای طرح ادغام آموزش پزشکی، دستاوردها، چالش ها، موانع دستیابی به اهداف ادغام و آینده ادغام بود. بر اساس یافته این مطالعات، بیشترین توفیق طرح ادغام در عرضه خدمات بهداشتی-درمانی گزارش شده است و آموزش و پژوهش های علوم پزشکی کمتر از تاثیرات مثبت ادغام، بهره مند شده اند. نتیجه گیری: مرور مستندات موجود نشان می دهد که هنوز ابعاد مختلف ادغام به خوبی واکاوی نشده و اثرات اقتصادی، اجتماعی، توسعه ای و علمی آن بررسی نشده است. مطالعات محدود موجود عمدتا به صورت نظرخواهی و بررسی کلی وضعیت انجام شده بود و کمتر از مدل سازی ها و تحلیل های اقتصادی استفاده شده است. لذا با استفاده از مطالعات در دسترس، نمی توان بصورت دقیق تاثیرات ادغام را تحلیل نمود.

مقدمه و اهداف: پژوهش نقش مهمی در حل مسائل سلامت جامعه دارد. توسعه پژوهش متناسب با نیازهای جامعه از طریق ایجاد فرصت های برابر و عادلانه برای بخش های پژوهشی از رسالت های مراکز آموزش عالی است. مطالعه حاضر با هدف سنجش نابرابری در حوزه پژوهش دانشگاه های علوم پزشکی ایران انجام شد. روش کار: در مطالعه توصیفی حاضر، با استفاده از ضریب جینی، نابرابری برای سال های 1389 تا 1395 اندازه گیری شد. شاخص ها شامل تعداد مقالات، استنادات، خوداستنادی دانشگاهی، ضریب تاثیر سایمگو، ضریب تاثیر بهنجارشده براساس منبع (اسنیپ)، تاثیر استنادی مجلات (سایت اسکور)، شاخص هیرش (شاخص اچ)، تعداد اعضای هیات علمی، تعداد دانشجویان و میزان بودجه آموزشی-پژوهشی بودند. داده ها با نرم افزار Stata نسخه 14 تحلیل شد. یافته ها: طی سال های مطالعه، ضرایب جینی سایمگو از 65/0 تا 73/0، اسنیپ از 62/0 تا 73/0 و تاثیر استنادی مجلات از 61/0 تا 72/0، متغیر بود. ضرایب جینی مقالات بین المللی از 62/0 تا 70/0، کل مقالات از 56/0 تا 66/0، خود استنادی دانشگاهی از 22/0 تا 27/0، استناد به ازای مقاله از 12/0 تا 28/0، هیرش از 33/0 تا 39/0 و کل استنادات از 57/0 تا 72/0، متغیر بودند. ضریب جینی اعضای هیات علمی از 26/0 تا 40/0 و بودجه از 34/0 تا 67/0 متغیر بود. نتیجه گیری: نابرابری در خوداستنادی دانشگاهی و استناد به ازای مقاله، نسبتا متعادل، در هیرش و تعداد هیات علمی، نسبتا نابرابر و در سایر شاخص ها زیاد و خیلی زیاد بود. برای کاهش نابرابری، توسعه زیرساخت های متوازن پژوهشی در دانشگاه ها پیشنهاد می گردد.

مقدمه و اهداف: نیروی انسانی عامل کلیدی در تحقق اهداف توسعه هزاره می باشد. فقدان شاخص و ابزار استاندارد برای دیده بانی و ارزیابی، ممکن است محدودیت هایی را در تحقق این اهداف ایجاد کند. این مطالعه با هدف تدوین شاخص های ارزیابی برای دیده بانی منابع انسانی در بخش سلامت انجام شد. روش کار: پژوهش حاضر با استفاده از فن دلفی برای استخراج شاخص ها در سال 1396 انجام پذیرفت. جهت انجام این مطالعه، 3 مرحله مستقل شامل بررسی مفاهیم نظری، تهیه شاخص های اولیه ارزیابی نیروی انسانی و ایجاد اجماع، انجام شد. داده ها با شرکت 12 نفر از خبرگان و نماینده های سازمان های مرتبط در سه راند، از طریق فرم نظر خواهی طراحی شده با مقیاس نمره دهی از 1 تا 10 جمع آوری گردید. در هر راند شاخص هایی که حداقل 2/3 شرکت کنندکان به آن ها امتیازی بیش از 8 داده بودند تایید گردید. یافته ها: در مرحله اول220 شاخص شناسایی شد که الگوی نهایی شامل 45 شاخص و 11 معیار اصلی بود. در مرحله ورود نیروی کار 4 معیار (متقاضیان واجد صلاحیت برای آموزش سلامت؛ اعتبار بخشی؛ ظرفیت و برون داد موسسات آموزش سلامت؛ تایید و صدور مجوز)، در مرحله حین کار 5 معیار (شاخص های اصلی موجودی و توزیع؛ فعالیت؛ بهره وری نیروی کار؛ اتلاف و تجدید؛ حاکمیت مطلوب بر نظام اطلاعات نیروی انسانی) و در مرحله خروج از کار 2 معیار (انتقال و خروج) مورد تایید قرار گرفت. نتیجه گیری: با وجود پیچیده بودن ارزیابی نیروی انسانی باید سه مرحله مختلف چرخه حیات نیروی کار (ورودی، نیروی کار فعال و خروجی) در هر ارزیابی و دیده بانی مورد توجه قرار گیرد. شاخص های ارائه شده در این پژوهش، امکان ارزیابی و دیده بانی نیروی کار بخش سلامت را فرآهم می کند.

مقدمه و اهداف: آموزش عالی به واسطه رسالت آن در تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز، نقش مهمی در توسعه اقتصادی-اجتماعی کشور دارد. از این رو ارزیابی عملکرد حوزه های مختلف آن از اهمیت بالایی برخوردار است. مطالعه حاضر با هدف سنجش کارایی و تغییرات بهره وری در حوزه آموزشی دانشگاه های علوم پزشکی ایران انجام شده است. روش کار: مطالعه توصیفی حاضر در سه مقطع زمانی 1389، 1392 و 1395 به ارزیابی عملکرد حوزه آموزشی 43 دانشگاه علوم پزشکی ایران با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها با رویکرد ستاده محور پرداخت. سنجش تغییرات بهره وری نیز با استفاده از شاخص مالم کوئیست انجام شد که بدین منظور از نرم افزار Deap 2. 1 استفاده شد. رتبه بندی کامل واحدهای کارا نیز با استفاده از مدل اندرسون-پترسون و در نرم افزار EMS انجام شد. یافته ها: متوسط نمره کارایی آموزشی دانشگاه های علوم پزشکی در سه مقطع 97/0 بود. میانگین بهره وری کل بر اساس شاخص مالم کوئیست برابر با 05/1 بود و بهره وری آموزشی دانشگاه ها در طی سه مقطع زمانی به طور متوسط 5 درصد رشد مثبت نشان داد. این رشد از سال 1389 تا 1392 یک درصد و از سال 1392 تا 1395 به میزان 10 درصد بدست آمد. نتیجه گیری: دانشگاه های علوم پزشکی در حوزه آموزش از نظر کارایی از وضعیت مطلوبی برخوردار می باشند. همچنین بهره وری در این حوزه، رشد مثبت و رو به افزایشی نشان داد. به منظور قضاوت دقیقتر در خصوص عملکرد آموزشی دانشگاه های علوم پزشکی، استفاده از سنجه های کیفی علاوه بر کمی ضروری به نظر می رسد.

مقدمه و اهداف: بهبود کمی و کیفی نیروی انسانی، بر بهبود دستیابی به اهداف نظام سلامت تاثیر دارد. مطالعه حاضر با هدف بررسی روند نابرابری جغرافیایی، موجودی و توزیع جنسیتی نیروی انسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در کشور انجام شد. روش کار: در این مطالعه توصیفی، روند نیروی انسانی وزارت بهداشت از سال 88 تا 94 بر حسب جنسیت، سطح تحصیلات و نوع استخدام بررسی شد و از منحنی لورنز و شاخص ضریب جینی برای بررسی نابرابری استفاده گردید. داده ها از دفتر نیروی انسانی معاونت توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت جمع آوری و با استفاده از Excel 2013 و Stata-14 تحلیل گردید. یافته ها: در مطالعه حاضر زنان بیشترین سهم را داشتند که میزان رشد آن ها در سال 94، 66/6 % بود و ضریب جینی آنان به جز سال 91، 29/0بود. بیشترین و کمترین رشد در سال 89 به ترتیب شامل پزشکان متخصص(12/83) و دکترای حرفه ای(61/19-) بود. در طی سال های مطالعه کمترین و بیشترین میزان ضریب جینی به ترتیب شامل مقطع کاردانی (26/0) وPhD (61/0)بود. کمترین و بیشترین رشد در شاخص وضعیت استخدام به ترتیب مربوط به سایر انواع قراردادها(89/27-) و هیات علمی بورسیه و متعهد خدمت (34/48) بود. نتیجه گیری: مطالعه حاضر اولین مطالعه ی بررسی روند تغییرات ویژگی های نیروی انسانی وزارت بهداشت در سطح ملی بود. از آنجا که این مطالعه صرفا کمیت روند تغییرات نیروی انسانی را مدنظر قرار داده است بررسی کیفیت نیروی انسانی در مطالعات آتی پیشنهاد می گردد.

مقدمه و اهداف: سهم قابل توجهی از کل مخارج سلامت، مرتبط با داروست. ارزیابی شاخص های نظام دارویی مبنایی برای اصلاح الگوی مصرف و کنترل هزینه هاست. لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی روند شاخص های مصرف دارو در ایران انجام شد. روش کار: در مطالعه توصیفی-مقطعی حاضر، سرانه مصرف به تفکیک نوع دارو، شکل دارو و گروه های درمانی محاسبه شد. داده ها از آمارنامه دارویی سازمان غذا و دارو و مرکز آمار ایران برای سال های 1394-1391 استخراج شد. برای گروه بندی درمانی از طبقه بندی کاتزونگ استفاده شد. داده ها در نرم افزار Excel 2013 و با آمار توصیفی و شاخص رشد سالانه تحلیل گردید. یافته ها: بیشترین سرانه مصرف طی سال های مطالعه به ترتیب قرص متفورمین500، رانیتیدین150 و سرماخوردگی با 52/18، 45/15 و 29/15 واحد بود. بیشترین متوسط سرانه مصرف در گروه های درمانی، داروهای قلب و عروق با 65/97 بود. . کمترین رشد مصرف عددی را گلی-بنگلامید80 با 12-% در سال 1393 و بیشترین آن را متفورمین500 با 90/16 %در سال 1392 داشت. قرص ها پرمصرف ترین شکل دارویی بودند. نتیجه گیری: سرانه مصرف دارویی ایران از کشورهای توسعه یافته بالاتر است. داروهای قلب و عروق و دیابت سرانه مصرف بالایی در مقایسه با سایرداروها دارند. لذا برای تجویز منطقی دارو، تقویت نظام ارزیابی بالینی با استفاده از طراحی و اجرای راهنماهای بالینی برای بیماری های شایع و با هزینه بالا پیشنهاد می گردد.

مقدمه و اهداف: دسترسی به فرصت های برابر آموزش از حقوق اساسی هر کشور محسوب می گردد و رفع نابرابری ها بویژه در آموزش عالی یکی از مهم ترین اولویت هاست. مطالعه حاضر با هدف سنجش نابرابری آموزشی در حوزه علوم پزشکی استان های ایران انجام شد. روش کار: در این مطالعه، نابرابری آموزشی با استفاده از ضریب جینی اندازه گیری شد. شاخص های مورد مطالعه شامل تعداد دانشجو، تعداد هیات علمی، تعداد کارکنان، رشته های تحصیلی و بودجه آموزشی بود. داده ها با نرم افزار Stata نسخه 14 تحلیل شد. یافته ها: طی سال های مورد مطالعه، ضریب جینی شاخص های تعداد دانشجویان زن از 51/0 به 46/0، دانشجویان مرد از 53/0 به 46/0 و اعضای هیات علمی از 59/0 به 53/0، روند کمابیش کاهشی را نشان داد. در حالی که نابرابری در تعداد کارکنان غیرهیات علمی از 49/0 به 50/0 و بودجه آموزشی از 53/0 به 54/0 افزایش ناچیزی را نشان داد. در تعداد رشته های تحصیلی بر حسب مقطع تحصیلی، کارشناسی ناپیوسته با کمترین نابرابری، از 13/0 تا 17/0 متغیر بود و بیشترین نابرابری مربوط به فلوشیپ که از 66/0 تا 69/0 متغیر بود. نتیجه گیری: به رغم کاهش نابرابری در برخی شاخص های آموزشی، نابرابری در شاخص تعداد رشته های تحصیلی در برخی مقاطع تحصیلات تکمیلی و تعداد دانشجویان بر حسب جنسیت و بودجه آموزشی زیاد است. این مساله مستلزم توجه سیاست گذاران به توسعه متوازن زیرساخت های آموزشی در استان ها برای ایجاد فرصت های برابر آموزشی می باشد.

مقدمه و اهداف: نقشه جامع علمی سلامت ایران در سال1389به منظور جهت دهی فعالیت های علم و فناوری برای افق 1404تدوین شد. این نقشه، برای نیل به اهدافش، نیازمند پایش تولیدات علمی حوزه های اولویت دار تعیین شده می باشد. این پژوهش با هدف تعیین روند رشد کیفیت و کمیت تولیدات علمی رشته های اولویت دار انجام شد. روش کار: مطالعه حاضر از نوع علم سنجی و روش انجام آن مقطعی و در بازه زمانی 1389 تا 1396 می باشد. از بین رشته های اولویت دار نقشه جامع سلامت، تعداد 26 عنوان در 3 دسته بقا، زیرساخت و کمال انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها، پایگاه اطلاعاتی سایمگو بود. سپس شاخص های تعداد تولیدات علمی، اچ و استناد با نرم افزار Excel تحلیل شد. یافته ها: بالاترین میزان شاخص اچ به ترتیب در دسته کمال، متعلق به نانوتکنولوژی با میزان90؛ دسته بقا، متعلق به بیماری های عفونی با 67 و دسته زیر ساخت، متعلق به سیستماتیک اکولوژی با 56 می باشد. بالاترین رتبه استناد دریافتی، به ترتیب در دسته کمال، طب سنتی با رتبه 8؛ دسته زیرساخت، پزشک خانواده با رتبه 9 و در دسته بقا، دندان پزشکی با رتبه 15 می باشد. در دسته زیرساخت، بهداشت عمومی با 7045 مقاله؛ دسته کمال، بیوتکنولوژی با 5371 مقاله و در دسته بقا، بیماری های عفونی با 5135 مقاله بیشترین تولیدات را داشته اند. نتیجه گیری: در کلیه دسته های موضوعی، کیفیت و کمیت رشد چشمگیری داشته است؛ بیشترین میانگین اچ به ترتیب مربوط به دسته کمال، بقا و زیرساخت و بیشترین میانگین رشد تعداد تولیدات علمی به ترتیب به دسته کمال، زیرساخت و بقا می باشد.

مقدمه و اهداف: سرقت علمی شایعترین نوع سوء رفتار علمی است و قوانین و راهکارهای گوناگونی برای مبارزه با این آفت علمی در کشورهای مختلف پیش بینی شده است. بررسی تجارب سایر کشورها در این زمینه، کمک شایانی به سیاست گذاری مناسب می نماید. مطالعه حاضر با هدف معرفی مداخلات ملی پیشگیری از سرقت علمی در کشورهای منتخب انجام شد. روش کار: پژوهش حاضر یک مطالعه تطبیقی است که به صورت مروری انجام پذیرفت. در این مطالعه، مداخلات پیشگیری از سرقت علمی در 27 کشور عضو اتحادیه اروپا به دلیل انسجام و تشابه ساختاری مناسب؛ در سه سطح ملی، سازمانی و فردی مورد بررسی قرار گرفت. مداخلات سطح ملی، بعد از تهیه جداول تطبیقی، در این کشورها با استفاده از روش تحلیل محتوا، بررسی شد. یافته ها: نتایج به دست آمده از تحلیل مداخلات سطح ملی در هشت تم اصلی دسته بندی شدند. تم ها شامل دستیابی به توافق ملی در خصوص مصادیق سرقت و تخلف علمی، تدوین سیاست ها، پایش و نظارت، توسعه حمایت های مالی، توسعه بانک های اطلاعاتی و نرم افزاری، تدوین برنامه های آموزشی ویژه اعضای هیئت علمی و دانشجویان، انتشار و بهره گیری از تجربیات موفق و نهایتا وضع قوانین مرتبط با سرقت علمی و اعمال مجازات بودند. نتیجه گیری: انجام مداخلات پیشگیری از سرقت علمی در سطح ملی، تعهد و عزم جدی سیاست گذاران را در زمینه کنترل و پیشگیری از سرقت علمی نشان می دهد. با بکارگیری صحیح مداخلات پیشگیری در سطح ملی؛ می توان زیرساخت های کنترلی و پیشگیرانه از این مسئله را در سطح سازمانی و سپس تعهد اخلاقی و مهارت های حرفه ای را درپژوهشگران کشور تقویت نمود.

همزمان با جهانی شدن، تغییراتی در کارکرد دانشگاه های کشورهای توسعه یافته، ایجاد شده که آنها را به یک منبع قدرت جهت توسعه اقتصادی مبدل ساخته است. در این مطالعه تغییرات در نسل های دانشگاهی در حوزه سلامت ایران بر اساس چارچوب تحلیل لایه ای علت ها مورد تحلیل قرار گرفت. پژوهش حاضر نشان داد که جایگاه دانشگاه ها در کشور ایران در حال گذار از نسل اول و دوم دانشگاه (آموزشی و پژوهشی) به سوی نسل سوم (تولید ثروت) است. تمرکز زیاد بر رشد کمی شاخص هایی چون آموزش نیروی انسانی متخصص و افزایش تعداد مقالات و ارجاعات، منجر به توقف در لایه های لیتانی و ساختاری شده است و پایداری روند کنونی در توسعه علمی را نیز با چالش مواجه کرده است. با توجه به اسناد بالادستی جهت کسب مرجعیت علمی و توسعه فناوری، تحول بنیادین علوم در لایه های عمیق همچون جهان بینی، میانی ارزشی و ساختارهای علمی در چارچوب گفتمان جمهوری اسلامی، ضروری است. . .