پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1399 | دوره:17 | شماره:38 (پیاپی 65) |تعداد مقالات:12

به نظر می رسد انتقادات وارد بر غفلت نسبت به حوزه ی هنر و زیبایی شناسی در کشور بیشتر ناظر به بحث آموزش فعالیت های خاص هنری و جایگاه فرعی آن در برنامه درسی در جهت رشد استعدادهای هنری دانش آموزان است. هرچند تربیت هنری به معنای فعالیت های خاص، درخور توجه است اما به نظر می رسد که تربیت زیبایی شناختی به عنوان فرابرنامه درسی در نظام آموزش وپرورش کشور مورد بی توجهی افزون تری است و مفهوم پردازی جامعی از این نوع تربیت در نظام آموزش وپرورش کشور به خصوص از منظر اسلامی صورت نگرفته است. در این پژوهش با بررسی آراء فلسفی ملاصدرا؛ به رویکرد برگزیده وحدت گرای تشکیکی رسیده و با توجه به اینکه رویکرد دریافت احساس و معنا ناظر به رویکرد وحدت گرای تشکیکی است، به تبیین ضرورت تغییر در رویکرد ساحت تربیت هنری و زیبایی شناسی به رویکرد دریافت احساس و معنا به منزله ی رویکرد اصلی و رویکرد موضوع محور به منزله ی رویکرد مکمل، پرداخته شده است.

هدف پژوهش حاضر، شناسایی و پیش بینی عوامل مؤثر بر انتقال یادگیری به محیط کار است. روش پژوهش کمی است که با کاوش در مطالعات مرتبط با انتقال یادگیری و مبتنی بر روش فراتحلیل انجام شد. مستندات شامل 85 مقاله علمی و طرح پژوهشی از سال 1390 تا 1397 شمسی و از سال 1988 تا 2018 میلادی بوده که از میان آنها 27 سند با چک لیست انتخاب پژوهش های دارای ملاک های درون گنجی به دلیل تطابق با هدف اصلی پژوهش و شاخص ها به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار جامع فراتحلیل (CMA-2) و تفسیر نتایج نیز با بهره گیری از سیستم تفسیری کوهن (Cohen) انجام شد. نتایج حاصل از اندازه ی اثر عوامل مؤثر بر انتقال یادگیری نشان داد: «عامل فردی (587/0ES=)1»، «عامل آموزشی (520/0ES=)» و «عامل سازمانی(448/0ES=)» بیشترین تأثیر را بر انتقال یادگیری داشته اند و مؤلفه های استعداد فردی، طراحی انتقال و بازخورد عملکرد با بیشترین اندازه ی اثر به عنوان مهم ترین و مؤلفه های خودکارآمدی عملکردی، محتوای آموزشی مرتبط و مقاومت در برابر تغییرات، کمترین اندازه ی اثر و کم اهمیت ترین مؤلفه های مؤثر در انتقال یادگیری به محیط کار بودند. نتایج نشان داد توجه به عوامل فردی و آموزشی، تأثیرگذاری مثبت و قوی در افزایش انتقال یادگیری به محیط کار خواهد داشت.

این پژوهش با هدف مطالعة ویژگی های عناصر برنامه درسی در مدارس عشایری، از منظر معلمان ابتدایی، انجام شد. مطالعه حاضر در سال تحصیلی 98-1397 با رویکرد کیفی، از نوع تحلیل محتوای کیفی هدایت شده با نمونه گیری هدفمند و از طریق مصاحبة عمیق نیمه ساختاریافته با 15 نفر از معلمان شاغل در مدارس عشایری انجام گرفت. تجزیه وتحلیل متن مصاحبه ها به صورت دستی و همزمان با جمع آوری داده ها انجام شد. اعتمادپذیری یافته ها با استفاده از غوطه وری و مطالعه مکرر و بازنگری توسط مشارکت کنندگان و خبرگان به دست آمد. با استناد به عناصر برنامة درسی پیشنهادی Maleki (2015)، هفت عنصر در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفت. ویژگی های عناصر برنامه درسی عشایری با طبقه های اصلی شامل هدف (هدف از تحصیل اکتفا به سوادآموزی در حد ابتدایی)، محتوا (محتوای نظام متمرکز؛ چالشی برای دانش آموزان و معلمان عشایری)، مواد آموزشی (کمبود امکانات و ملزومات آموزشی)، راهبردهای یاددهی-یادگیری (چالش های پیش روی راهبردهای یاددهی-یادگیری؛ نقش چندگانة حرفه ای معلم)، زمان (غیبت های غیرموجه زیاد و از دست رفتن زمان)، فضا (نبود تعامل بین خانه و مدرسه؛ مشکلات فضای فیزیکی مدرسه)، ارزشیابی (موانع ارزشیابی توصیفی-کیفی)، از داده ها استخراج شد. نتایج حاصل نشان داد، علی رغم تأکید اسناد بالادستی و اساسنامه های آموزش وپرورش، مبنی بر منطبق کردن برنامه های درسی با بستر زندگی عشایری، این مهم اتفاق نیفتاده است؛ لذا اقدامات عملی از سوی متصدیان امر ضرورت دارد.

پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی اجرایی برنامه درسی دانشگاه کلاس جهانی در آموزش عالی ایران بر مبنای نظریه داده بنیاد انجام شد. در این پژوهش از روش کیفی داده بنیاد و با رویکرد سیستماتیک منسوب به اشتراوس و کوربین و منطق پارادایمی استفاده شد. حوزه ی این پژوهش شامل همه ی متون و گزارش های موجود به سازمان ملل در مورد کشورهایی از قبیل مالزی، قطر، عربستان و چین برای درخواست بررسی و راه اندازی دانشگاه در سطح جهانی بوده است. نمونه گیری از روش نظری و با توجه به نوع کدگذاری صورت گرفت. تحلیل داده ها بر مبنای سه مرحله ی کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی انجام شد. یافته ها با 137 مفهوم در 46 مقوله فرعی و 19 مقوله ی اصلی دسته بندی شد. درنهایت نظریه ی اولیه الگوی اجرایی برنامه درسی دانشگاه کلاس جهانی برای آموزش عالی ایران به صورت الگوی مفهومی و خط سیر داستان تدوین شد.

هدف پژوهش حاضر، طراحی برنامه درسی آموزش پیشگیری از اچ آی وی / ایدز برای مربیان بهداشت مدارس متوسطه ایران بود. در این پژوهش که از طرح ترکیبی اکتشافی متوالی و از نوع طبقه بندی استفاده شد در بخش کیفی از روش مطالعه موردی و در بخش کمی از روش توصیفی پیمایشی استفاده شد. در بخش کیفی با رویکرد نمونه گیری هدفمند و روش گروه های کانونی و با معیار اشباع نظری، مشارکت کنندگان 10 نفر از متخصصان حوزه سلامت دانشگاه های علوم پزشکی کشور و در بخش کمی نیز از متخصصان آموزش بهداشت در همه ی دانشگاه های علوم پزشکی بر اساس رویکرد نمونه گیری هدفمند و روش گروه های کانونی با استفاده از تکنیک معیار تعداد 30 متخصص انتخاب و مطالعه شدند. برای اعتباریابی نتایج در بخش کیفی از همسوسازی و در بخش کمی از روش تحلیل گویه استفاده گردید. روش تجزیه وتحلیل در بخش کیفی، تحلیل مضمون و در بخش کمی، آمار استنباطی بود. نتایج بخش کیفی پژوهش 3 مضمون سازمان دهنده در قالب عناصر سه گانه اهداف، محتوا و روش های یاددهی-یادگیری و 44 مضمون پایه و مضمون فراگیر برنامه درسی آموزش پیشگیری از اچ آی وی / ایدز برای مربیان بهداشت دوره متوسطه بود. نتایج نشان داد که برنامه درسی آموزش پیشگیری از اچ آی وی / ایدز از اعتبار برخوردار است ولی عناصر سه گانه اهداف با میانگین 66/1 و 74/1، محتوا با میانگین 12/2 و 17/2 و روش های یاددهی-یادگیری با میانگین 12/2 و 79/2 کمتر از میانگین معیار 3 ارزیابی شده اند به همین دلیل قابلیت اجرایی و سودمندی کمی دارند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی و اعتباربخشی مؤلفه های برنامه درسی حل مسئله به منظور آموزش دانشجویان پرستاری انجام پذیرفت. روش پژوهش، ترکیبی بوده (کیفی از نوع اکتشافی و کمی از نوع پیمایشی) بدین صورت که ابتدا از طریق فیش برداری متون و مصاحبه نیمه ساختاریافته با 12 نفر (6 متخصص برنامه درسی و 6 مدرس پرستاری) که به روش هدفمند ملاک محور نمونه گیری شده بودند مؤلفه های برنامه درسی شناسایی و سپس از طریق توزیع پرسشنامه بین 40 نفر (20 متخصص برنامه درسی که به صورت هدفمند ملاک محور انتخاب شده بودند و 20 مدرس پرستاری که مورد سرشماری قرار گرفتند) مورد اعتباربخشی قرار گرفت. لازم به ذکر است که روایی پرسشنامه از طریق سنجش خبرگان (که سبب حذف 22 مؤلفه از 77 مؤلفه شد) و پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرونباخ (بیش از 92/. ) مشخص شد. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها نیز از آمار توصیفی (جداول، نمودار و. . . ) و آمار استنباطی (خی دو) استفاده شد. در پایان یافته های پژوهش نشان داد که بیش از 85 درصد متخصصان برنامه درسی و مدرسان پرستاری، 55 مؤلفه باقی مانده از 77 مؤلفه مربوط به اهداف، محتوا، روش های یاددهی-یادگیری و ارزشیابی در الگوی مذکور را تأیید نموده اند؛ بنابراین الگوی تهیه شده می تواند در پرورش مهارت های حل مسئله دانشجویان نقش بسزایی داشته باشد.

هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی اثربخش کیفیت آموزش در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی است. حوزه پژوهش در مرحله ی اول تحقیق (رویکرد کیفی) 24 نفر از خبرگان حوزه آموزش بودند که به صورت هدفمند و با استفاده از نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند. در مرحله ی دوم (رویکرد کمی)، اساتید و کارشناسان آموزش دانشگاه آزاد اسلامی شمال غرب ایران بودند که بر اساس جدول گرجسی و مورگان 196 نفر با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. روایی پرسشنامه با استفاده از روایی محتوا تأیید و میزان پایایی نیز توسط آلفای کرونباخ 89/. محاسبه و تأیید شد. داده های تحقیق با استفاده از مدل معادلات ساختاری به روش تحلیل عاملی تأییدی مرتبة سوم به کمک نرم افزارهای آماری SPSS و PLS، تحلیل شدند. یافته های حاصل از پژوهش کیفی در 3 بعد اصلی (عوامل مربوط به دانشجو، استاد و محیط)، 6 مؤلفه و 42 شاخص دسته بندی شدند. در مرحلة کمی نیز عوامل مربوط به استاد با ضریب تأثیر 90/0 اثرگذارترین مؤلفه ها را دارد و بعد از آن، عوامل مربوط به محیط با ضریب تأثیر 84/0 و عوامل مربوط به دانشجو با ضریب تأثیر 79/0 در رتبه های بعدی قرار گرفتند.

زمینه های فکری و قدرت تفکر ازجمله مباحثی هستند که نقش مهمی بر دانش معلمان دارند. هدف پژوهش حاضر، اثربخشی آموزش الگوی تفکر تعاملی بر دانش ضمنی و دانش آفرینی معلمان دوره ی ابتدایی بود. طرح پژوهش نیمه آزمایشی و از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه معلمان دوره ابتدایی ناحیه یک شهرستان بهارستان در سال تحصیلی 97-1396 با تعداد 695 نفر بود که از این تعداد 82 نفر به روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شده و به صورت گمارش تصادفی در دو گروه آزمایش (41 نفر) و کنترل (41 نفر) قرار گرفتند. به این صورت که ابتدا از بین معلمان شهرستان بهارستان، تعداد 4 مدرسه به صورت تصادفی انتخاب شده و سپس از بین مدارس، معلمان به صورت تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. بسته مورد استفاده الگوی تفکر تعاملی بوده که طی 12 جلسه ی یک ساعته توسط پژوهشگر برای گروه آزمایش، آموزش داده شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استاندارد دانش ضمنی (2012) و دانش آفرینی (2002) که مورد جرح وتعدیل قرار گرفته است، استفاده شد. روایی محتوایی پرسشنامه ها مورد تأیید قرار گرفته و پایایی پرسشنامه دانش ضمنی و دانش آفرینی نیز به ترتیب 78/0 و 96/0 به دست آمد. تجزیه وتحلیل اطلاعات در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار SPSS21 انجام شده است. نتایج پژوهش نشان داد که آموزش تفکر تعاملی بر دانش ضمنی و دانش آفرینی در معلمان تأثیر معناداری دارد (05/p < ) و باعث افزایش دانش ضمنی و دانش آفرینی در معلمان دوره ی ابتدایی می شود؛ بنابراین توجه به الگوی تفکر تعاملی نقش مهمی در بهبود دانش ضمنی و دانش آفرینی معلمان دارد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی روایی و پایایی پرسشنامه ی ارزشیابی تدریس در بین دانش آموزان دبیرستانی انجام شده است. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی و رویکرد آن کاربردی است. جامعه ی آماری پژوهش، تمام دانش آموزان متوسطه اول شهر اصفهان در سال تحصیلی 98-1397 بودند. نمونه ی پژوهش شامل 380 دانش آموز متوسطه اول (198 دختر، 182 پسر) که به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه ی ارزشیابی تدریس کمبر و لونگ (2008) بود. برای تجزیه وتحلیل داده ها از میانگین، انحراف معیار، روایی صوری، روایی محتوایی، تحلیل عاملی، همبستگی گویه ها با نمره کل، همبستگی مؤلفه ها با یکدیگر و با کل، همسانی درونی با ضریب آلفای کرونباخ و بازآزمایی استفاده شد. بر اساس نتایج، پرسشنامه ی ارزشیابی تدریس دارای 9 مؤلفه و 49 گویه و از لحاظ روان سنجی از روایی، پایایی و برازندگی خوبی برخورداراست. ساختار عاملی تأییدی، مدل 9 عاملی پیشنهادی را تأیید کرد؛ به عبارت دیگر، روایی صوری، محتوایی، عاملی، همبستگی گویه ها و همبستگی مؤلفه ها، پرسشنامه ی تدریس اثربخش، تأیید شد. همچنین پایایی کلی و پایایی مؤلفه های نه گانه پرسشنامه، مورد تأیید قرار گرفت؛ بنابراین پرسشنامه ی تدریس اثربخش، به دلیل استحکام ساختار عاملی و ویژگی های روان سنجی مناسب، قابلیت استفاده توسط سایر پژوهشگران صرفاً برای بررسی و ارزشیابی تدریس را دارا بوده و استفاده از آن پیشنهاد می شود.

هدف پژوهش حاضر بررسی ساختار عاملی پرسشنامه 25 سؤالی سنجش انگیزش تدریس اعضای هیئت علمی در آموزش عالی بود. جامعه ی آماری پژوهش شامل همه ی اعضای هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان در سال تحصیلی 97-1396 بود (621 نفر) که با روش نمونه گیری نسبتی، 244 نفر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. همسانی درونی پرسشنامه پژوهش از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ 86/0 برآورد گردید. برای بررسی ساختار عاملی پژوهش، از روش تحلیل عاملی تأییدی (CFA) در نرم افزار تحلیل ساختار های لحظه ای نسخه ی 23 استفاده شد. به منظور تحلیل نتایج، از دو گروه شاخص اصلی نیکویی برازش تطبیقی و مقتصد استفاده گردید. نتایج نشان داد که چهار عامل کارآمدی فردی، علاقه، تلاش و کارآمدی برونداد دارای وزنی معنی دار در تبیین سازه انگیزش تدریس اعضای هیئت علمی هستند. همچنین دو زیرمقیاس کارآمدی فردی: زمینه و کارآمدی فردی: عمومی، دارای وزنی معنادار در تبیین سازه کارآمدی فردی هستند. بر این اساس، این پرسشنامه با حذف 6 سؤال، ابزار مطلوبی برای سنجش انگیزه تدریس اعضای هیئت علمی در آموزش عالی ایران است و عوامل تلاش، علاقه، کارآمدی فردی و کارآمدی برونداد، به ترتیب بیشترین تأثیر را در سنجش انگیزش تدریس آنان دارد.

هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی تأثیر پیگیری تداوم یادگیری درس ریاضی دانش آموزان در پیشرفت یادگیری آنها با استفاده از سطح بندی است. روش پژوهش شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گواه است. جامعه آماری پژوهش شامل همه ی دانش آموزان دختر پایه نهم منطقه 9 شهر تهران است که چهار کلاس شامل 114نفر به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای تک مرحله ای انتخاب شده اند و به طور تصادفی ساده، دو کلاس به گروه آزمایش و دو کلاس به گروه گواه تخصیص داده شد. ابزار اندازه گیری شامل یک آزمون مقدماتی برای سطح بندی اولیه و سه آزمون اصلی است. روایی صوری و محتوایی آزمون ها توسط صاحب نظران و دبیران باتجربه تأیید گردید و برای پایایی از آزمون کودر-ریچاردسون استفاده شد. پس از برگزاری آزمون مقدماتی، دانش آموزان به دو گروه سطح اول و دوم تقسیم شدند. پس از سه هفته آموزش، آزمونی از آنها به عمل آمد و مجدداً تعیین سطح شدند. سه آزمون به این صورت برگزار شد و پس از هر آزمون، سطح دانش آموزان تعیین گردید. جابجایی در این سطوح در تمام مراحل اجرای پژوهش با توجه به میزان تلاش آنها برایشان امکان پذیر بود. نتایج تحلیل واریانس در اندازه گیری مکرر نشان می دهد دانش آموزانی که به این روش آموزش داده شدند به طور نسبی پیشرفت داشته اند. به کارگیری این روش موجب شد نقاط ضعف و قوت و مشکلات پایه ای دانش آموزان در درک مفاهیم ریاضی مشخص شود و معلم بتواند نحوه آموزش خود را با نیازهای آنان تطبیق دهد. استفاده از این روش به معلمان در کلیه پایه های تحصیلی کمک می نماید تا سطح یادگیری دانش آموزان را ارتقاء دهند.

هدف تحقیق حاضر، تحلیل محتوای کتاب های زبان انگلیسی مقطع متوسطه اول مدارس ایران با عنوان Prospectبر اساس فرایندهای چهارگانه ی نظریه ی یادگیری زایشی (یادگیری، زایش، خلق معنا، انگیزش) است. بدین منظور، بر اساس این چهار فرایند اصلی چک لیستی تهیه گردید. چهار متخصص آموزش زبان و 21 معلم زبان به ارزیابی 9 درس منتخب سه کتاب بر اساس این چک لیست پرداختند. روایی محتوایی این چک لیست بر اساس نظر 2 متخصص آموزش زبان مورد تأیید قرار گرفت و پایایی درونی و بیرونی رتبه دهندگان برای این چک لیست معنادار بود. سپس میانگین های به دست آمده با استفاده از روش ارزیابی درونی (internal evaluation) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج ارزیابی درونی نشان می دهد که کتاب های Prospect از نظر فرایند زایشی موفق، از نظر فرایند خلق معنا متوسط و از نظر فرایندهای یادگیری و انگیزش ضعیف ارزیابی شده اند. همچنین، این کتاب ها از نظر توانایی تعمیم مطالب به محیط های غیرآموزشی که از اهداف روش تعاملی آموزش زبان بوده و از مؤلفه های مهم فرایند یادگیری است نیز میانگین پایینی کسب کردند. از نظر معیارهای انگیزشی، پرورش مهارت های تفکر، برانگیختن آگاهی و توجه نیز میانگین های پایینی به دست آمد. در انتها، پیشنهاد هایی به منظور بهبود کتاب ازجمله توجه به تعمیم یادگیری به محیط های بیرون کلاس، پرورش تفکر و انگیزش آگاهی در متن های انتخابی، تمرین ها و تکالیف ارائه شده اند.