مجله زبانشناسی کاربردی
سال:1380 | دوره:5 | شماره:1 |تعداد مقالات:12

مقاله حاضر گزارشی است از یک پژوهش مختصر در زمینه یکی از ممیزه های احتمالی دو گونه زبانی(genre) - کتاب درسی و گزارش تحقیق- آن گونه که در متون شیمی هویداست. یک نمونه تصادفی از 60 متن شیمی (30 کتاب درسی شیمی و30 گزارش تحقیقاتی شیمی) که توسط 60 نویسنده مختلف نوشته شده بود انتخاب و از میان آنها 60 بند ذهنی(conceptual paragraph) مورد مطالعه دقیق از نقطه نظر کاربرد نقش زبانی تعریف اصلاحات قرار گرفت. کاربرد روش آماری مجذورخی (chi-square) آشکار ساخت که تعداد تعریف اصلاحات در متن کتابهای درسی شیمی تفاوتی معنی دار با تعداد تعریف اصلاحات در گزارش های تحقیق دارد. در واقع، در مقابل تعداد کم آنها در گزارش های تحقیق تعداد چشم گیری تعریف اصلاحات در متون آموزشی کتابهای درسی وجود دارد. بنابراین به نظر می رسد که می توان چنین ادعا کرد که فراوانی کاربرد تعریف اصلاحات در متون کتابهای درسی می تواند یکی از ملاک های تشخیص متون آموزشی کتاب درسی از متون تخصصی گزارش تحقیق باشد. این گامی هرچند کوچک در مسیر شناخت ممیزه های این دو گونه زبانی است. شناخت دقیق تر دیگر ممیزه ها را به دیگر پژوهشگران می سپاریم.

تحقیق حاضر تلاشی است که از دو جنبه به نقش یک نوع از مکانیسم های انسجام، یعنی حروف ربط یا ادات(conjunctions) ، در خواندن و درک مفاهیم می پردازد که قبلاً بررسی نشده است: 1، تاثیر حروف ربط بر عملکرد دانشجویان در آزمون تکمیل متن(cloze) ، 2، تاثیر حروف ربط بر توانایی دانشجویان در مرتب کردن جملات به هم ریخته متن، به عبارت دیگر، توال متنی .(unscrambling the scrambled sentences: textual sequence) بدین منظور، تعدادی متن با موضوعات مختلف تهیه گردید. محقق دو گونه از همان متن ها را آماده کرد، با این تفاوت که حروف ربط- تا جائیکه متن اجازه می داد- در گونه اول حذف شد و در گونه دوم حتی طبق شرایط مقتضی حروفی اضافه شد. فرض بر آن بود که این ادات یاریگر فهم بیشتر و بهتر دانشجویان خواهد بود. البته طبیعی بودن متن ها(authenticity) را یک استاد آمریکایی، دکتر محمد لنگهاوسن، در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم تایید نمود. دو گروه کنترل و آزمایش در دو دانشگاه علامه طباطبایی و قم، آزمونها را دریافت کردند. گروه کنترل که همان متن ها را با حروف ربط محذوف دریافت نموده بودند، ضعیف تر عمل نمودند و گروه آزمایش در دانشگاه قم، در همان متن ها- که در آنها حروف ربط حذف نشده بود، بلکه تعدادی نیز اضافه شده بود- بهتر از گروه کنترل در دانشگاه علامه طباطبایی عمل نمودند و متن ها را بهتر فهمیدند. این نشان داد که حروف ربط تاثیر بسزائی در موارد فوق الذکر دارد. البته سطح تجانس مهارت زبانی(language homogeneity) دو گروه، قبل از برگزاری آزمون های تکمیل متن(cloze) و توالی متن (unscrambling) از طریق آزمون استاندارد میشیگان به دست آمده بود.

از منظر کارشناسان آزمون سازی انتخاب نوع متن در آزمونهای خواندن و درک مطلب، به عبارتی دیگر انتخاب متنی که بتواند به آشکار شدن دقیق تر توانایی خواندن آزمون شوندگان یاری رساند، همواره یکی از ملاحظات اصولی و دغدغه های مهم در امر آزمون سازی بوده است. تا کنون پژوهشهای بسیاری بر این وافعیت صحه گذاشته اند که دانش پیش زمینه تاثیر بسزائی در میزان درک مطلب دارد. لذا، در این راستا، پژوهش حاضر تلاشی است برای پاسخ به پرسشهای زیر: نخست اینکه، چنانچه در آزمون خواندن به روش کوتاه متون، متن ها از یک رشته خاص علمی انتخاب شده باشند، آیا سنخیت موجود بین رشته تحصیلی دانشجویان آزمون شونده و محتوای متون انتخاب شده در آزمونهای خواندن متون تخصصی ویژه دانشجویان دانشگاهها تاثیر معنی دار آماری در نتیجه آزمون دارد یا خیر؟ دوم اینکه، آیا این عملکرد تغییر یا تغییراتی در مشخصات روانسنجی و یا آماری آزمون ایجاد می کند؟ و آخر اینکه، آیا روش کوتاه متون در آزمون سازی، روشی مناسب برای سنجش توانایی خواندن دانشجویان رشته های مختلف دانشگاهی می باشد؟ برای دستیابیی به پاسخهای تجربی بر پایه داده های علمی به این پرسشها، دو آزمون خواندن و درک مطلب به روش کوتاه متون هر کدام حاوی بیست پرسش چهار گزینه ای، یکی با انتخاب متون غیرتخصصی و دیگری با انتخاب متون تخصصی آمار ساخته و با پنجاه و سه نفر دانشجویان رشته های شیمی، آمار و تاریخ اجرا شد. نتایج حاصله حاکی از آن بود که دانشجویان رشته آمار نسبت به دانشجویان دو رشته دیگر در خواندن و درک متون تخصصی آمار به مراتب موفق تر بودند. مع ذالک، صرف انتخاب متون تخصصی در آزمون سازی برای دانشجویان رشته های مختلف دانشگاهی تاثیر معنی داری در مشخصات روانسنجی یا آماری آزمون خواندن نداشت. نتایج این پژوهش همچنین نشان داد که روش آزمون کوتاه متون که عمدتاً در امر آزمون سازی برای کلاسها آموزش زبان عمومی به کار گرفته می شود، در آزمون سازی برای کلاسهای زبان تخصصی با اهداف ویژه دانشگاهی هم به یکسان کاربرد دارد.

امروز دوره های آموزشی خواندن و درک مطلب برای رشته های تحصیلی مشخص بخش قابل توجهی از آموزش زبان انگلیسی برای دانشجویان دانشگاه را تشکیل می دهد. با این وجود تحقیقات قابل ملاحظه ای در زمینه مسائل نظری و عملی این دوره ها انجام نشده اند. این تحقیق کوشیده است تا با لحاظ کردن یافته های تجزیه و تحلیل گفتمان و متن و نوع زبانی دامنه مطالعات خواندن و درک مطلب در آموزش زبان انگلیسی بعنوان زبان خارجی یا برای اهداف آکادمیک را براساس مدل چهارچوب فکری- صوری گسترش دهد. بطور- اخص، به منظور مطالعه اثر آموزش مستقیم ساختار گفتمان و متن بر خواندن ودرک مطلب فراگیران زبان انگلیسی برای اهداف آکادمیک، یک بخش آموزش ساختار گفتمانی و متنی به موازات برنامه متعارف آموزشی برای گروه تجربی که متشکل از 39 نفر دانشجویان دندانپزشکی بود طراحی و اجرا شد. گروه تجربی تقریباً از حیث همه متغیرهای بالقوه میانجی نظیر تعداد، توانایی خواندن و درک مطلب انگلیسی برای اهداف آکادمیک، دانش ساختار گفتمان و متن و جنس با گروه گواه همسان بود. روش های آموزشی نیز در مورد هر دو گروه یکسان بودند. نتایج تجزیه و تحلیل آماری حاکی از آن بود که گروه تجربی در هر دو آزمون خواندن زبان انگلیسی برای اهداف آکادمیک از گروه گواه پیشی گرفت. بعلاوه نتایج آماری مبین همبستگی معناداری بین سطح زبان عمومی فراگیران و توانایی خواندن و درک مطلب انگلیسی برای اهداف آکادمیک بود. نتایج حاصل از این تحقیق می توانند در توسعه و اجرای دوره های آموزشی خواندن اهداف آکادمیک مورد استفاده قرار گیرند.

ضمن تعریف ترفندهای بین متونی بعنوان ترفندهای متونی که متن میزبان را به حوزه معنائی سایر متون متصل می سازد و با اعتقاد به این که هر تغییری در ترفندهای متونی انگیزش گفتمانی دارد، مقاله حاضر تغییرات ارائه متونی عناصر بین متونی و ارزش گفتمانی آنها را در توسعه دادن به امکانات معنائی متن میزبان در انواع مختلف متون مورد تحقیق و بررسی قرار می دهد. ابعاد تغییرات متونی مورد مطالعه در این مقاله عبارتند از ردیف، فاصله معنائی، عمق قرار گرفتن عناصر بین متونی در سلسله مراتب ساختار متونیی، میزان ادغام فیزیکی و نیز میزان ضرورت عناصر برای عملکرد گفتمان میزبان در انواع مختلف متن. نمونه های متونی از گونه های مختلف علمی، مطبوعاتی و تبلیغاتی برگزیده شده که در آنها عناصر متونی مهمان در ابعاد یاد شده تغییرات متونی مورد بررسی قرار می گیرد و در پرتو این بررسی روشن می شود که یک نمود ترفند بین متونی در انواع مختلف متن دارای نقش های متفاوت می باشد و اینکه قراردادهای وابسته به نوع متن در نحوه ارائه متونی عناصر مهمان حاکم نمی باشد و بیشتر قصد ارتباطی و نگرش گویشور است که در این راستا عمل می نماید.

هدف پژوهش حاضر بررسی روایی آزمون تک(C- test) به عنوان یک تعریف عملیاتی قابل قبول از اصل کاهش حشو می باشد. در این راستا، یک آزمون تک حاوی پنج متن کوتاه با پیروی دقیق از اصول ساخت این نوع آزمونها تهیه و به همراه آزمون تافل با حضور 32 دانشجوی مهندسی درس انگلیسی برای اهداف ویژه اجرا گردید. سپس در طی مصاحبه با دانشجویان، گزارشهای کلامی(verbal protocol) آنها در باره چگونگی تکمیل متن جمع آوری شد. تحلیل دقیق این گزارشهای کلامی نشانگر استفاده از چهار نوع راهکار در تکمیل متن می باشد: 1- پردازش خودکار متن(automatic processing) ؛ 2- همجواری واژگانی(lexical adjacency) ؛ 3- مشخصه های جمله ای(sentential cues) ؛ و 4- مشخصه های کلان متنی(top-down cues) . یافته های فوق حاکی از روایی و پایایی قابل قبول آزمون تک در انعکاس اصل کاهش حشو می باشد.

هدف این مقاله بررسی تاثیر بازخورد مخاطبین بر پیشرفت مهارت نوشتاری زبان آموزان بوده است. اظهار نظرهای همکلاسی ها بصورت تصحیح یا پیشنهاد برای بهبود کیفیت نگارش یکدیگر موثر بوده و بازنویسی هایی که براساس چنین بازخوردهایی انجام شده این ذهنیت را تقویت کرد که معلم تنها مخاطب زبان آموز نبوده و دیگران نیز می توانند نقش مخاطب را داشته باشند. بدیهی است موثرترین بازخورد از جانب معلم بود که در اختیار زبان آموز بصورت پیشنهادات اصلاحی، تصحیح اشتباهات و یا بحث و تبادل نظر شفاهی و حضوری انجام می گرفت که در نتیجه چنین تعاملی زبان آموزان در نگارش های بعدی معمولا از ارتکاب اشتباهات گذشته پرهیز کردند. بازخوردهای دریافتی از مخاطبین بطور کلی در بالا بردن کیفیت نگارش زبان آموزان تاثیر مثبت داشت و بخصوص در ایجاد اعتماد به نفس در زبان آموزان برای ایجاد ارتباط معنی دار و واقعی با مخاطبین واقعی موثر بود.

پژوهشگرانی که معتقدند کودکان دو زبانه با یک نظام واحد سروکار دارند، به آمیزش زبانی به عنوان دلیلی بر اثبات ادعای خود استفاده می کنند چرا که به نظر آنها امتزاج دو زبان بیانگر عدم توانایی تفکیک دو زبان توسط کودک در سنین پایین است. اما این محققان به نقش گفتمان والدین با فرزندان خود به عنوان یک عامل مهم در رشد زبانی کودکان دو زبانه و میزان ترکیب دو نظام زبانی توجه کافی نداشته اند. لذا مقاله حاضر تلاشی است در جهت نشان دادن این واقعیت که راهبرد گفتمان والدین تاثیر مستقیمی در میزان آگاهی و توانائی کودکان دو زبانه در تشخیص و تفکیک دو زبان مورد نظر دارد. برای اثبات این مدعی به نتایج پژوهشی که توسط نگارنده درباره رشد زبانی یک کودک دو زبانه انجام شده است استفاده می شود. تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش نشان می دهد که تنها درصد کمی از عبارات ترکیبی شامل واژه های دو زبان هستند و بقیه آنها یا منحصرا فارسی و یا انگلیسی اند. می توان ادعا کرد که این امر ناشی از تاکید والدین بر تفکیک دو زبان توسط آنها و کودک دو زبانه می باشد.

تاکنون تحقیقهای متعددی در مورد جنبه های مختلف آزمون تکمیل متن(cloze) انجام شده است. نوع ادبی متن یکی از مباحث جدید در زمینه آموزش زبان و زبانشناسی کاربردی می باشد. مقاله حاضر سعی در ایجاد رابطه بین این دو دارد: رابطه نوع ادبی متن با عملکرد دانشجویان ایرانی رشته زبان انگلیسی در آزمونهای تکمیل متن (cloze) آزاد و چهار گزینه ای. پس از انتخاب آزمودنی ها و تعین سطح توانش زبانی آنها، دو آزمون ساخته شد: یک آزمون تکمیل متن(cloze) آزاد از سه متن با سه نوع ادبی مختلف (داستان کوتاه، بیوگرافی، مقاله) و یک آزمون تکمیل متن(cloze) چهار گزینه ای از متون و انواع ادبی مذکور. این آزمونها به 120 نفر از دانشجویان سال آخر مقطع کارشناسی رشته زبان انگلیسی دانشگاه کاشان داده شد. نتایج حاصل نشان داد که انتخاب نوع ادبی متن بر عملکرد دانشجویان ایرانی رشته زبان انگلیسی در آزمونهای تکمیل متن(cloze) آزاد و چهار گزینه ای تاثیر دارد. بعلاوه، نوع آزمون تکمیل متن (آزاد و چهار گزینه ای) و تقابل این دو عامل نوع ادبی (متن و نوع آزمون) نیز بر عملکرد آنها تاثیر دارد.

ضمن تعریف ترفنده های بین متونی بعنوان ترفندهای متونی که متن میزبان را به حوزه معنائی سایر متون متصل می سازد و با اعتقاد به اینکه هر تغییری در ترفندهای متونی انگیزش گفتمانی دارد مقاله حاضر تغییرات ارائه متونی عناصر بین متونی و ارزش گفتمانی آنها را در توسعه دادن به امکانات معنائی متن میزبان در انواع مختلف متونی مورد تحقیق و بررسی قرار می دهد. ابعاد تغییرات متونی مورد مطالعه در این مقاله عبارتند از ردیف، فاصله معنائی، عمق قرار گرفتن عناصر بین متونی در سلسله مراتب ساختار متونی، میزان ادغام فیزیکی و نیز میزان ضرورت عناصر برای عملکرد گفتمان میزبان در انواع مختلف متن. نمونه های متونی از گونه های مختلف علمی، مطبوعاتی و تبلیغاتی برگزیده شده که در آنها عناصر متونی مهمان در ابعاد یاد شده تغییرات متونی مورد بررسی قرار می گیرد و در پرتو این بررسی روشن می شود که یک نمود ترفند بین متونی در انواع مختلف متن دارای نقش های متفاوت می باشد و اینکه قرارداد های وابسته به نوع متن در نحوه ارائه متونی عناصر مهمان حاکم نمی باشد و بیشتر قصد ارتباطی و نگرشی گویشور است که در این راستا عمل می نماید.

یکی از مشکلات دانشجویان زبان انگیلسی در گرایش های مختلف، بخصوص گرایش ادبیات، درک زوایای گوناگون زبان مجازی است. تا کنون عقیده بر این بوده است که تسلط بر معانی لغات و قواعد حاکم بر ساختارهای جملات همراه با آگاهی لازم از صنایع مورد استفاده در متون ادبی نثر و نظم، دانشجویان را در فهم این گونه متون بحد کفایت یاری خواهد داد. قدر مسلم این است که این دو عامل از جایگاهی خاص و اساسی در این امر برخوردار است. به نظر نویسنده گان این مقاله، عاملی سوم نیز در این رابطه حائز اهمیت است: تعمیق دانش زبان مجازی. لذا، در این بررسی سعی شده است میزان رابطه بین درک عمیق دانشجویان از گونه های مختلف زبان مجازی (استعاره- تشبیه- کنایه و غیره)، مهارت درک مطالب نوشتاری (نثر) و فهم صحیح دانشجویان از شعراندازه گیری شود. آنچه از یافته های این تحقیق مشهود گشت تاثیر بسزای مورد اول بر موارد دوم و سوم است. بر این اساس، در خصوص آموزش متون نثر و نظم به دانشجویان فوق الذکر میتوان "پرهیز از به ذهن سپردن این گونه متون و در مقابل تمسک به ادراک درونی مفاهیم مجازی" را پیشنهاد نمود که راهکارهای عملی آن در متون و در نتیجه گیری مقاله به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.

اثرات زبان فارسی بر فراگیری زبان دوم همیشه موضوعی مناقشه آمیز میان متخصصین زبان آموزی بوده است. تا کنون پژوهش های متعددی در جهت رد و یا وجود این اثرات انجام گرفته است. اما در زمینه اثرات زبان مادری بر مهارت نوشتاری در زبان دوم تحقیقات زیادی صورت نگرفته است چرا که هر تحقیق از این دست در اولین وهله گروهی متخصص می طلبد تا بتواند اوراق آزمودنی ها را تصحیح نمایند. بالطبع بخشهای دیگر تحقیق به افراد متخصص دیگری نیازمند است. تحقیق حاضر با مقایسه دو نوع مختلف نوشتار زبان آموزان انگلیسی تلاش می کند تا وجود و یا عدم اثر زبان مادری را بر نوشتار زبان دوم اثبات نمایند. در نوع اول زبان آموزان ابتدا انشائی را به زبان مادری خود (فارسی) نوشته و سپس خود آن را به انگلیسی ترجمه می نمایند. در نوع دوم همان زبان آموزان پیرامون موضوعی دیگر انشائی مستقیما به زبان انگلیسی می نویسند. آزمودنی های این تحقیق متشکل از 30 نفر از دانشجویان سال دوم رشته زبان مترجمی زبان انگلیسی در دانشگاه آزاد اسلامی می با شند. نتایج آماری این تحقیق بیانگر آن است که بین این دو نوع نوشتار (مستقیما به انگلیسی و ترجمه فارسی) تفاوت معنی داری وجود ندارد. در انتها می توان چنین نتیجه گرفت که استفاده از زبان مادری اثر حائز اهمیتی بر کیفیت نوشتار انگلیسی آزمودنی های پژوهش نداشته است