پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1396 | دوره:14 | شماره:27 (پیاپی 54) |تعداد مقالات:14

هدف محقق بررسی فلسفه آموزشی برنامه درسی مدارس والدورف است تا از این طریق، توصیه هایی برای برنامه ریزان درسی ایران ارائه شود. روش تحقیق توصیفی و ابزار جمع آوری داده ها اسنادی است که در کتابخانه دانشگاه مونیخ، مدرسه والدورف مونیخ و سایت های اینترنتی مرتبط در دسترس بوده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که برنامه درسی مدارس والدورف از چهار مولفه هدف، محتوا، روش و ارزشیابی به روشی خلاق و آزاد بهره گرفته است. بر اساس فلسفه آموزشی این مدارس به دلیل تفاوت های فردی، نمی توان همه را یکسان آموزش داد. آموزش باید همراه با عمل و تجربه باشد. کودکان باید مطالب آموختنی را با رغبت انتخاب کنند تا معلمان آنها را به دانش آموزان بیاموزند. برای یادگیری مطالب درسی، همه چیز در فضای باز و به شکل کار و بازی ارائه می شود. دانش آموزان مطالب را برای اخذ نمره یاد نمی گیرند. معلمان این مدارس، راهنما و مشاور کودکان هستند و تمام تلاششان بر این است که دانش آموزان، زندگی واقعی و بزرگسالی را تجربه کنند.

پژوهش حاضر با استفاده از دو روش تحلیل مفهومی و استنتاجی به دنبال ارائه تبیینی نو از مولفه های برنامه درسی پنهان با تاکید بر پدیدارشناسی ون منن است تا بتواند سهمی در افزایش دانش در حوزه معرفتی مذکور داشته باشد. نتایج نشان می دهد، برنامه درسی پنهان شامل یادگیری های غیر ملموس، غیررسمی و ضمنی ارزش ها، هنجارها و نگرش ها است که به واسطه معلمان، کارکنان، فرایندهای غیر رسمی آموزش، تعاملات معلم و شاگرد و تفاسیر دانش آموز از رویدادها و محیط سازمانی ایجاد و انتقال می یابد. پدیدارشناسی ون منن با کمک به حصول تجارب و شناخت فردی حائز آن است که فراگیران را در یادگیری عمیق و بنیادی یاری نماید، بنابراین روش متناسبی در بازشناسی حوزه عمیق و کمتر شناخته شده برنامه درسی پنهان است. پدیدارشناسی ون منن در مولفه های برنامه درسی پنهان واجد تجارب زیسته خاصی چون، دانش آموز (مساله محوری، خودراهبری، خود اکتشافی، انعطاف پذیری و...)، معلم (کارگزار، زمینه ساز در تکوین نگرش و انگیزه دانش آموز و مدیر چالش های کلاسی حاوی تجارب زیسته خاص برای دانش آموز)، محتوای درسی (زمینه ساز کسب تجارب درونی دانش آموز متناسب با نیازهای خاص وی)، تدریس (فعالیتی شهودی و خلاق به همراه نتایج پیش بینی نشده در دانش آموزان) و ارزشیابی (زمینه ای برای درک برخی تجارب زیسته دیگر در راستای ماهیت واقعی کلاس، درس، یادگیری و نیز سنجش دانش آموز توسط نظام آموزشی) است.

این پژوهش به دنبال بررسی جامعه پذیری در کتاب های درسی علوم اجتماعی دوره متوسطه بر اساس آرای شهید مطهری بوده است. کتب شهید مطهری و چهار کتاب علوم اجتماعی دوره متوسطه به عنوان جامعه آماری و به شیوه تمام شماری مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند و واحد تحلیل پاراگراف بوده است. بر اساس یک روش ترکیبی، از روش تحلیل محتوای کیفی برای بررسی آرای شهید مطهری استفاده شد. به منظور تامین روایی چک لیست از نظر متخصصان و ممیزی بیرونی و برای پایایی ابزار از سنجش همبستگی درونی یافته ها در کتاب های مختلف استفاده شد. چهار بعد اصلی احساس تعلق اجتماعی، پذیرش نقش و مسوولیت پذیری، گفتگو و ارتباطات اجتماعی و سنجشگرانه اندیشی و سیزده مقوله زیرین استخراج گردید. سپس، بر اساس چارچوب کدگذاری بر مبنای مولفه ها و مقولات مستخرج از تحلیل کیفی، به بررسی میزان استفاده از این مولفه ها با قابلیت های روش تحلیل عاملی اکتشافی و با نرم افزار PASW20 در کتب درسی علوم اجتماعی پرداخته شد. نتایج حاصل نشان می دهد در بسیاری از دروس این کتب، مولفه های مذکور مورد توجه قرار نگرفته است. بخشی از این نتایج به ماهیت دروس جامعه شناسی که در مورد آشنایی با این رشته است مربوط است، ولی بخشی نیز حاکی از کم توجهی به این آموزه ها در تدوین کتب درسی مرتبط است.

هدف از این پژوهش بررسی تطبیقی فرایند بازنگری برنامه های درسی در کشورهای مختلف و ایران بود. به این منظور از بین کشورهای مختلف و از قاره های گوناگون، 6 دانشگاه از 5 کشور آمریکا، استرالیا، چین، کانادا و ترکیه به منظور مقایسه با دانشگاه اصفهان ایران با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب گردید. روش پژوهش، روش چهار مرحله ای جرج بردی است که فرایند مقایسه در قالب چهار مرحله توصیف، تفسیر، هم جواری و مقایسه انجام گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات چک لیست مربوط به اطلاعات حاصل از منابع دست اول فرایند بازنگری برنامه های درسی دانشگاه های گوناگون بود که در سایت های مربوط به هر دانشگاه در دسترس بود. اطلاعات بعد از جمع آوری و دسته بندی در قالب جداول مختلف، مورد تفسیر و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که فرایند بازنگری در دانشگاه های گوناگون دارای تشابهات و تفاوت هایی از لحاظ سطوح بازنگری، فرایند انجام کار و ترکیب اعضا است. نتایج همچنین حکایت از آن داشت که برخی دانشگاه ها دارای جنبه های بدیع در بازنگری برنامه های درسی خود بودند. ازجمله این جنبه ها می توان به توجه به آموزش حرفه ای و شخصی دانشجویان و توجه به حضور دانشجویان، کارشناسان و متخصصان خارج از دانشگاه و نماینده کتابخانه در کمیته بازنگری اشاره کرد.

پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل تجربه ای از به کارگیری یادگیری مشارکتی در آموزش عالی ایران پرداخته است. به این منظور، مطالعه ای طولی به روش اقدام پژوهی در دو نیمسال تحصیلی در یکی از دانشگاه های کشور و در رشته علوم تربیتی صورت گرفته است. مشارکت کنندگان پژوهش را دانشجویان دوره کارشناسی رشته علوم تربیتی تشکیل داده اند. داده های این پژوهش، از طریق پرسشنامه بسته و باز پاسخ، مصاحبه فردی و گروهی، مشاهده مشارکتی از کلاس درس و یادداشت های خود شرح حال نویسی استاد جمع آوری شده است. داده های کمی با روش آمار توصیفی و داده های کیفی از طریق کدگذاری و مقوله بندی تحلیل شده اند. تلفیق تحلیل کمی و کیفی نشانگر وجود دو نوع مقوله «فرایند» و «برآیند» در تبیین تجربه مذکور بود. مقوله فرایند، خود شامل زیرمقوله های «گروه بندی»، «روش کار»، «تکالیف»، «روابط و تعاملات»، «احساس مسوولیت» و «جدی گرفتن فرایند یادگیری مشارکتی» بود. مقوله برآیند نیز خود شامل زیرمقوله های «مهارت ها» و «نگرش» بود. درنهایت، پیشنهاد هایی نیز برای بهبود عمل از تحلیل داده ها استخراج شد که بر اساس آن ها مدل بهبود یافته ای برای عمل در آینده حاصل شد که خود، مقدمه اجرای پژوهش دیگری را فراهم می کند.

طراحی برنامه درسی یکی از بخش های اصلی فرآیند تدریس و یادگیری در آموزش وپرورش به شمار می رود. برنامه درسی شامل برنامه درسی آشکار، پنهان، پوچ و فوق برنامه است. درواقع، برنامه درسی پوچ به بخش های حذف شده و نادیده گرفته شده از یک برنامه درسی اشاره دارد. در این پژوهش تلاش شد تا از طریق مطالعه کتابخانه ای و مرور کتاب ها، مقالات و اسناد مرتبط تحلیلی بر برنامه درسی پوچ انجام گیرد و عواملی که موجب پوچ شدن برنامه درسی در طول یک دوره تحصیلی می شوند شناسایی شوند. برنامه درسی پوچ در سه سطح رخ می دهد: بخشی از محتوای کتاب های درسی توسط سیاست گذاران، نویسندگان کتاب های درسی یا سیاستمداران، به دلیل عدم تناسب آن با نیازهای دانش آموزان و جامعه حذف و یا اضافه می شوند. بخش هایی از محتوای برنامه درسی در مدرسه توسط مسوولان و معلمان مورد کم توجهی یا حتی بی توجهی قرار می گیرند. درنهایت، بخش هایی از محتوای برنامه درسی به واسطه دانش آموزان که با زندگی واقعی آنها مرتبط نباشد، مورد توجه قرار نمی گیرند و جالب این که در این سطح هیچ گونه یادگیری هم رخ نمی دهد. هدف اصلی این پژوهش این است که به ارائه دیدگاه های نظری در مورد سه سطح برنامه درسی پوچ مبتنی بر نظام حاکم بر جامعه، مدرسه و دانش آموز بپردازد. درنهایت راهکارهایی را پیشنهاد می کنیم تا مانع پوچ شدن محتوا در برنامه ریزی و یا اجرای برنامه درسی شویم.

هدف از این تحقیق تحلیل محتوای تمرین های کتاب علوم تجربی پایه هفتم دوره اول متوسطه بر اساس الگوی کاوشگری ساچمن بود. روش این پژوهش توصیفی از نوع تحلیل محتوا و جامعه آماری این پژوهش کلیه تمرین های (فعالیت، گفت وگو کنید، اطلاعات جمع آوری کنید، خود را بیازمایید، فکر کنید، آزمایش کنید) کتاب علوم تجربی پایه هفتم دوره اول متوسطه بود. واحد ثبت در این پژوهش تمرین و ملاک تحلیل محتوا مراحل کاوشگری ساچمن بود. نتایج نشان داد که از 156 تمرین کتاب تنها 49 تمرین (31 درصد) مطابق الگوی کاوشگری بود، از میان شش نوع تمرین، آزمایش کنید با 48.97 درصد و گفت وگو کنید و همچنین خود را بیازمایید با صفر درصد به ترتیب بیشترین و کمترین درصد را در میان تمرین های مرتبط با کاوشگری به خود اختصاص دادند. سایر نتایج نشان داد که در این 49 تمرین، بیشترین حضور به مرحله گردآوری داده ها (آزمایشگری) با 34.69 درصد و کمترین حضور به مرحله جمع آوری اطلاعات (تایید) با 4.08 درصد و سپس مرحله فرضیه سازی با 10.20 درصد مربوط می شد. در مجموع، نتایج نشان داد که در تمرین های کتاب به الگوی کاوشگری توجه کمی شده است، این یافته لزوم توجه بیشتر به الگوی کاوشگری در تدوین کتاب و آماده کردن دانش آموز برای زندگی واقعی را نشان می دهد.

پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه باورهای ضمنی هوش و جهت گیری اهداف پیشرفت با تعلل ورزی تحصیلی انجام شد. برای این منظور 384 دانشجو به شیوه نمونه گیری طبقه ای نسبتی از میان کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه تبریز (11200 نفر)، انتخاب شد. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه های مقیاس ارزیابی تعلل ورزی تحصیلی، باورهای ضمنی هوش و مقیاس جهت گیری اهداف پیشرفت استفاده شد. داده های گردآوری شده، با استفاده از روش همبستگی پیرسون و آزمون t برای گروه های مستقل در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحلیل ها نشان داد که بین باورهای ضمنی هوش افزایشی و جهت گیری هدف تبحرگرایی با تعلل ورزی تحصیلی رابطه منفی معنادار و باورهای ضمنی هوش ذاتی و جهت گیری های هدف عملکردگریزی و تبحرگریزی با تعلل ورزی تحصیلی رابطه مثبت معنادار وجود دارد. نیز نتایج نشان داد که بین دانشجویان دختر و پسر از نظر تعلل ورزی تحصیلی تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین 41 درصد از دانشجویان تعلل ورزی بالا و بسیار بالا دارند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر آموزش های در سایه و سبک فرزندپروری والدین بر اضطراب ریاضی دانش آموزان دبیرستانی استان مازندران انجام شد. جامعه آماری شامل 48545 نفر از دانش آموزان مقطع دبیرستان استان مازندران بود. با توجه به جدول کرجسی و مورگان تعداد 380 نفر نمونه تعیین گردید، لذا برای اطمینان از معرف بودن نمونه برای جامعه و تناسب آن با گروه های مختلف تعداد 500 نفر با روش نمونه گیری تصادفی- طبقه ای انتخاب شدند. روش پژوهش حاضر توصیفی و ابزارهای جمع آوری داده ها، دو پرسشنامه استاندارد شیوه های فرزندپروری دیانا بامریند (1973) و اضطراب ریاضی شکرانی (1381) بود و پرسشنامه آموزش در سایه برگرفته از مبانی نظری و پیشینه خارجی طرح است که روایی آن مورد تایید متخصصان بوده و پایایی سه پرسشنامه به ترتیب 0.72، 0.92 و 0.72 به دست آمد. به منظور تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS از آزمون T مستقل، تحلیل واریانس یک راهه و دوراهه استفاده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که افرادی که از آموزش در سایه استفاده کرده اند، اضطراب ریاضی کمتری را تجربه کرده اند و همچنین اثر سبک فرزندپروری نیز بر اضطراب ریاضی دانش آموزان معنادار بود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی دیدگاه های رابرت فلودن و لاندن ای بیر و تبیین سیاست هایی برای تربیت معلم ایران (با نظر به پیوند نظریه و عمل) به رشته تحریر درآمده است. در این پژوهش از روش تحلیلی توصیفی استفاده شده است. به این منظور ابتدا به توصیف اندیشه های موجود در این موضوع پرداخته شد و سپس از طریق تحلیل و مقایسه سعی شد استنتاج های جدید استخراج شود. موضوع مورد مطالعه مقایسه دیدگاه های فلودن و بیر در تربیت معلم بوده است. یافته ها نشان می دهند که نظریه و عمل از منظر این دو متفکر تربیتی، دو مقوله اصلی در فلسفه تربیت معلم هستند با این تفاوت که فلودن با ارائه راهکار و بیر با ارائه استدلال سعی دارند تا اهمیت موضوع را نشان دهند. توجه به مفروضه های فلسفی تربیت معلم با تاکید بر پیوند نظریه و عمل، تدوین فلسفه ای بهینه برای تربیت معلم با هدف توانمندسازی معلمانی برای ساخت دانش نظری مرتبط و پیوند آن با دانش عملی برای ایجاد یک جامعه دموکراتیک در کلاس مدنظر است. تجدیدنظر کلی در اصول، مبانی، اهداف و برنامه های تربیت معلم با تاکید بر برقراری، حفظ و استمرار پیوند بین نظریه و عمل را می توان برای بهبود تربیت معلم پیشنهاد کرد.

پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش مولفه های تشکیل دهنده برنامه درسی پنهان بر عاطفه دانشجویان نسبت به دانشگاه پیام نور صورت گرفت. مفهوم برنامه درسی پنهان به ویژه نقش آن در عاطفه نسبت به دانشگاه به ندرت برای آموزش از راه دور به کار برده شده است. پرورش کاران آموزش عالی بیشترین هدفشان در حوزه شناختی و یا روانی- حرکتی است و کمتر به حوزه عاطفی توجه داشته اند. این در حالی است که بسیاری از فعالیت های یادگیری متاثر از حوزه عاطفی است. مساله اصلی این پژوهش آن است که نقش برنامه درسی پنهان در ایجاد برنامه درسی پنهان چیست؟ روش پژوهش از نوع آمیخته (کیفی و کمی) و به صورت مطالعه موردی بود. برای انتخاب جامعه آماری و نمونه مورد بررسی با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند از میان مراکز مختلف، مرکز سمنان انتخاب شد. حجم نمونه برای مشاهده 15 کلاس درس بود و مصاحبه با روش سوالات باز استانداردشده، 48 دانشجو و مصاحبه از نوع گفت وگوهای غیررسمی، تعداد دانشجویان از پیش تعیین شده نبود. ابزارهای پژوهش عبارت بودند از: 1- پرسشنامه محقق ساخته عاطفه نسبت به دانشگاه 2- فرم های درجه بندی شده محقق ساخته مشاهده سنج و روش واقعه نگاری 3- مصاحبه با روش سوالات باز استانداردشده و روش گفت وگوهای غیررسمی. طول مدت مشاهده 2 ترم تحصیلی بود. به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات در بخش کمی از تحلیل اندازه گیری مکرر، آزمون تعقیبی شفه، ضریب همبستگی و رگرسیون استفاده شد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که ضریب همبستگی چندگانه بین مولفه های برنامه درسی پنهان و عاطفه نسبت به دانشگاه، برابر با 0.621 بود که در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار نبود. ضریب تبیین نیز برابر با 0.385 بود. بدین ترتیب مشخص شد که 38.5 درصد عاطفه نسبت به دانشگاه، تحت تاثیر مولفه های تشکیل دهنده برنامه درسی پنهان قرار دارد، یعنی ابعاد برنامه درسی پنهان توان پیش بینی عاطفه دانشجویان نسبت به دانشگاه را دارند.

هدف از این پژوهش تاثیر روش آموزش علوم مبتنی بر پژوهش بر پیشرفت تحصیلی و مهارت حل مساله دانش آموزان پایه ششم ابتدایی بود. بدین منظور از بین دبستان های ناحیه 1 شهر یزد، یک مدرسه به صورت نمونه گیری تصادفی از نوع خوشه ای چندمرحله ای انتخاب و از بین دانش آموزان پایه ششم آن مدرسه 30 دانش آموز را انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه 15 نفری کنترل و آزمایش تقسیم شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه استاندارد مهارت حل مساله هپنر و کراسکوف (Heppner،1988) و آزمون معلم ساخته و نمرات درس علوم تجربی بود که روایی پرسشنامه با مقادیر آلفایی بین 0.72 تا 0.85. در خرده مقیاس ها (0.72.PC، AA 0.84، PSC 0.85) و 0.90. برای مقیاس کلی و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ در دامنه 0.83 تا 0.89 محاسبه گردیده است. روایی صوری و محتوایی آزمون معلم ساخته با اعمال نظر متخصصان تایید شد و برای تعیین محاسبه پایایی آزمون از ضریب پایایی مصحح استفاده شد که مقدار پایایی آن 0.87 به دست آمد. داده ها با استفاده از نرم افزار آماری SPSS19 و آزمون تحلیل کوواریانس و آزمون t، مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در سطح اطمینان 95 درصد، روش آموزش علوم مبتنی بر پژوهش بر مولفه های پیشرفت تحصیلی، مهارت حل مساله، اعتماد به حل مسائل و کنترل شخصی تاثیر معنادار داشته و بر مولفه سبک گرایش - اجتناب دانش آموزان تاثیر معناداری نداشته است.