پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1397 | دوره:15 | شماره:32 (پیاپی 59) |تعداد مقالات:15

یادگیری خدمت رسانی (Service Learning) به عنوان یکی از رویکردها و گفتمان های جدید یادگیری، تاریخچه ای در حدود یک قرن دارد. یادگیری مفاهیم درسی از طریق مشارکت در یک طرح خدمت رسانی اجتماعی را یادگیری خدمات رسانی می گویند. این رویکرد آموزشی که یکی از انواع یادگیری تجربی است، فرصتی برای یادگیرندگان فراهم می کند تا نیازهای اجتماعشان را بشناسند، برای رفع یکی از آن نیازها برنامه ریزی کنند و حین مراحل مختلف کار (از برنامه ریزی تا اجرای طرح و ارزیابی آن) مفاهیم مندرج در کتاب درسی را یاد بگیرند. یادگیری خدمات رسانی تجربه آموزش سنتی را با زندگی واقعی پیوند می دهد و امکان مواجهه با چالش ها و مسائل زندگی روزمره را برای یادگیرندگان مهیا می کند. این گفتمان آموزشی، بر برنامه درسی و محتوای آموزشی متمرکز است و نه تنها کتاب درسی را فراموش نمی کند بلکه از طریق تجربه عملی و به کارگیری آموزه های مدرسه برای خدمت به گروهی از جامعه که به آن خدمت نیاز دارند، درک یادگیرندگان از محتوای آموزشی را عمیق تر و ملموس تر می کند. آیزنر (Eisner. W. Elliot) این نوع یادگیری را به عنوان یکی از ضروریات مدارس و دانشگاه های امروز تلقی می کند و لزوم توجه به تربیت دانشجویان و دانش آموزانی متبحر با مهارت های فنی "بررسی و شناخت"، "تفکر انتقادی" و "برقراری ارتباط مؤثر"را تأکید می کند. در این پژوهش کیفی از «جستار نظرورزانه» به عنوان روش پژوهش و از «بررسی مستندات» به عنوان ابزار جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. با توجه به هدف مطالعه مباحثی مانند تعریف، مبانی فلسفی، مدل های این نوع از یادگیری، برنامه درسی مبتنی بر آن، اصول، مزایا و معایب این نوع آموزش به منظور ببین ضرورت توجه به یادگیری خدمات رسانی در طراحی برنامه های درسی نظام آموزشی ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف پژوهش حاضر، بررسی برنامه درسی کارشناسی رشته آموزش ابتدایی در کشورهای آسیایی-اقیانوسیه و مقایسة آن با ایران بود. به این منظور از الگوی بردی و شیوه توصیفی-تحلیلی، استفاده شد. جامعه آماری پژوهش، دانشگاه های مجری این رشته در دو قاره آسیا و اقیانوسیه و اسناد مربوط به برنامه های درسی آن ها بود که پس از یک مطالعه مقدماتی، با توجه به تنوع صور ارائه این رشته در کشورهای مختلف، روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد و 6 دانشگاه مجری این رشته از چهار کشور انتخاب شدند. سپس برنامه درسی آن ها به وسیلة جداول و چک لیست های تحلیل محتوا استخراج گردید. به این ترتیب داده های خام توصیف، کدگذاری، مقایسه و تحلیل شدند. نتایج به دست آمده گویای تشابهات و تفاوت هایی در برنامه های درسی کشورهای موردمطالعه بود. ازجمله مهم ترین شباهت ها، ارائه دوره حضوری و تمام وقت، تأکید بر رشد صلاحیت های حرفه ای، تأکید بر دانش محتوای ابتدائی و ارائه دروس الزامی و کارآموزی بود؛ اما در مواردی مانند ضرورت فناوری اطلاعات، نحوه اجرا و تعداد واحد دوره های کارآموزی، ارائه واحدهای پژوهشی، توجه به دانش محتوا و ارائه فرصت های تکمیلی تفاوت هایی قابل مشاهده بود. بر همین اساس پیشنهاد هایی از قبیل اهمیت بیشتر قائل شدن برای برخی دروس، افزایش انعطاف پذیری برنامه، تحول در نحوه ارائه واحدهای پایان نامه، سمینار و کارآموزی برای برنامه درسی ایران ارائه شد.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مسائل دانش آموزان دورة ابتدایی دربارة جنسیت و مسائل جنسی و دسته بندی این پرسش ها با استفاده از رویکرد ترکیبی در دو مرحله انجام شد. در مرحلة نخست، با بهره گیری از روش پژوهش حین عمل با مشارکت مربیان پرورشی مدارس ابتدایی شهر ملایر به استخراج پرسش های دانش آموزان دربارة جنسیت و مسائل جنسی و همین طور مقوله بندی آنان مبادرت شد. در مرحلة دوم، به هدف اولویت بندی پرسش های دانش آموزان تعداد 169 معلم و مربی پرورشی مشارکت داشتند. داده های گردآوری شده از طریق پرسش نامه بسته پاسخ با استفاده از آزمون فریدمن مورد آزمون و مسائل طرح شده به تفکیک هر مقوله رتبه بندی شدند. نتایج حاصل از بخش نخست پژوهش به شناسایی تعداد 50 مسئله منجر شد که در پنج مقوله مسائل جنسی مرتبط با ارتباط و تعامل با دیگران، ارزش ها و هنجارهای اجتماعی مرتبط با جنسیت و مسائل جنسی، زمینه های فرهنگی و آموزشی مرتبط با جنسیت و مسائل جنسی، مبانی رشدی مرتبط با جنسیت و مسائل جنسی، رفتار جنسی، تولیدمثل و باروری طبقه بندی شدند. رتبه بندی ابعاد پنج گانه نشان داد که مقوله «مسائل جنسی مرتبط با ارتباط و تعامل با دیگران» از بیشترین اهمیت و مقوله «رفتار جنسی، تولیدمثل و باروری» از کمترین میزان اهمیت برخوردار است.

هدف پژوهش حاضر، تبیین نظریه های منبعث از نظریه انتقادی در حوزه مطالعات برنامه درسی و کاربردهای آن است. روش مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی و برای دستیابی به داده های معتبر از روش"بررسی مستندات"بهره گرفته شده است. نتایج نشان می دهد که نظریه های کلیدی منبعث از نظریه انتقادی شامل، نظریه بازتولید، نظریه مقاومت و برنامه درسی پنهان می باشند. نظریة بازتولید به دنبال ارائه این ایده است که نظام تربیتی در پوشش برنامه درسی با فراهم کردن شرایطی خاص به بازتولید فرهنگ موجود پرداخته و در خدمت ایدئولوژی حاکم است. برنامه درسی پنهان به این امر اشاره دارد که در لوای برنامه درسی مدرسه، نظام حاکم به صورت پنهان اما آگاهانه دانش آموزان را در جهت مورد نظر سوق می دهد. نظریه مقاومت به این امر اشاره دارد که دانش آموزان طبقه پایین لزوماً در برابر برنامه درسی مدرسه که به بازتولید وضع موجود مبادرت می کند، منفعل نبوده بلکه در برابر آن مقاومت می کنند؛ بنابراین اصلی ترین نقشی که نظریه انتقادی در حوزه مطالعات برنامه درسی گذاشته، جهت گیری برنامه درسی از پارادایم سنت گرایی به بازمفهوم گرایی است. در این فضا نظریه پردازان با در دست گرفتن عَلَم سیاسی و مطرح کردن دیدگاه های نئومارکسیستی در برنامه درسی این رشته را از فضای تکنیکی برنامه ریزی درسی به مطالعات برنامه درسی و حوزه ای کاملاً متأثر از فرهنگ و سیاست قلمداد نمودند و معلمان را به عنوان کارگزاران برنامه درسی تحت عناوین کارگزاران و روشنفکران مردمی قلمداد کرده و آن ها را موظف نموده تا به عنوان کاری اخلاقی-سیاسی، نظام سیاسی را به چالش بکشند.

هدف این پژوهش، بررسی چگونگی اثرگذاری برنامه درسی پنهان بر انضباط دانش آموزان دورة ابتدایی است. به این منظور از روش آمیخته یا ترکیبی در این پژوهش استفاده گردید که در بخش کمی، روش تحقیق مورداستفاده روش پیمایشی از نوع مقطعی و در بخش کیفی از روش بررسی موردی (پژوهش پدیدار شناختی از نوع تجربه زیست شده) استفاده شده است. جامعة آماری پژوهش کلیه 39 مدرسه ابتدایی پسرانه ناحیه 3 آموزش وپرورش شهر شیراز در سال تحصیلی 95-94 است. تعداد نمونه مورد پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی 8 مدرسه و طول مدت مشاهده از ابتدا تا انتهای سال تحصیلی 95-94 بوده است. برای جمع آوری اطلاعات متناسب ابزارهای زیر استفاده شده است: 1-پرسشنامه انضباط محقق ساخته. 2-برگه های مشاهده سنج محقق ساخته با مقیاس درجه بندی لیکرت با روش واقعه نگاری. 3-مصاحبه با روش سؤالات استانداردشده و روش گفتگوهای غیررسمی. به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات در بخش کمی از همبستگی پیرسون و تجزیه وتحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شده است. نتایج رگرسیون چندگانه بین برنامه درسی پنهان با انضباط دانش آموزان همبستگی چندگانه 527/0 را نشان می دهد که در سطح اطمینان 95درصد معنادار است. همچنین به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات در بخش کیفی از نظرات صاحب نظران برنامه درسی پنهان و روانشناسی پرورشی استفاده شد که نتایج نشان داد که در اکثر مدارس و کلاس های درس مورد مشاهده دانش آموزان تحت تأثیر آثار برنامه درسی پنهان قرار داشتند که این آثار به طور مستقیم و غیرمستقیم بر احساس تعلق به مدرسه آن ها تأثیر عمیق و پایداری می گذاشت.

هدف پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه های تدریس اثربخش اساتید رشته برنامه ریزی درسی از نظر دانشجویان بود. روش پژوهش کیفی با استفاده از رویکرد پدیدارشناسی بود. جامعه پژوهش دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری رشته برنامه ریزی درسی دانشگاه های تهران و علامه طباطبائی بود. روش نمونه گیری هدفمند بود که در آن دانشجویانی که شرایط نمونه موردنظر را داشتند با استفاده از مصاحبه نیمه ساختارمند و اکتشافی مورد مصاحبه قرار گرفتند و با رسیدن به اشباع نظری یافته ها تعداد نمونه پژوهش 21 نفر شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش تحلیل موضوعی داده های 7 مرحله ای کلایزی (1987) استفاده شد. تحلیل محتوای دیدگاه دانشجویان در مورد مؤلفه های تدریس اثربخش اساتید منجر به شناسایی 328 کد اولیه، 26 زیر مضمون و 6 مضمون اصلی شد که عبارت اند از ویژگی های علمی (تسلط بر موضوع؛ دانش علمی معتبر و به روز از موضوع تدریس؛ برقراری ارتباط بین نظر و عمل در موضوع؛ رویکرد پژوهشگری نسبت به تدریس موضوع)؛ مهارت های تدریس (بیان مطالب به زبان شیوا قابل فهم و منسجم؛ به کارگیری روش های مختلف تدریس؛ کاربرد روش های تدریس فعال؛ استفاده از امکانات و وسایل کمک آموزشی)؛ مدیریت کلاس (مدیریت زمان؛ داشتن طرح درس؛ قواعد و قوانین کلاسی انعطاف پذیر؛ سبک مدیریت تعاملی؛ مهارت برقراری ارتباط)؛ ویژگی های اخلاقی (روحیه انتقادپذیری؛ توجه و احترام به دانشجو؛ شوخ طبعی؛ وقت شناسی؛ عشق و علاقه به تدریس و دانشجویان؛ عدالت)؛ انگیزش (استفاده از منابع گوناگون انگیزشی؛ ترغیب شاگردان به یادگیری؛ توجه به تفاوت های فردی دانشجویان؛ ایجاد شور و هیجان در فرایند آموزش) و ارزشیابی (کاربرد روش جدید و متنوع ارزشیابی؛ تناسب روش ارزشیابی با موضوع درسی؛ تأکید بر ارزشیابی فرایند مدار).

در پژوهش حاضر، مبانی معرفت شناختی ارزشیابی در دورة پست مدرن در چهار رویکرد برجسته معرفت شناسی این دوره در حوزه ارزشیابی: رویکرد ساختن گرایی، هرمنوتیک، انتقادی (مشارکتی) و التقاطی، مورد بررسی قرار گرفته است. روش انجام پژوهش تحلیلی-اسنادی بوده است. به منظور گردآوری داده های لازم برای پاسخ گویی به سؤالات پژوهش کلیه اسناد موجود و مرتبط با موضوع با استفاده از فرم گردآوری داده ها جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفته است. عمده ترین یافته ها با توجه به سؤال های پژوهش عبارت اند از معرفت شناختی ارزشیابی پست مدرن، مبتنی بر روش های انتقادی و مشارکتی توأم با روش های کمی و کیفی است؛ و سرانجام نتایج این پژوهش اینکه، ارزشیابی ترکیبی باشد که: به تمامی دیدگاه های معرفت شناسانه در حوزه ارزشیابی توجه شود؛ همه نقاط قوّت الگوهای ارزشیابی مدنظر قرار گیرد؛ به تفاوت های فردی، نژادی، منطقه جغرافیایی و فرهنگی با تأکید بر نیازهای کنونی و اهداف و شرایط مطلوب آینده ارزشیابی بر مبنای معرفت شناسی آن، توجه شود؛ به جنبه های عاطفی و انگیزشی و اعتقادی فراگیران اهمیت داده شود، زیرا عامل محرکه برای فرایند یاددهی-یادگیری و پویایی آموزش می شود.

ارائه موضوعات پیچیده از طریق رویکردهای آموزش خطی با مشکلاتی همراه است زیرا هر چه حوزه محتوایی پیچیده تر می شود، از ساختار و تجانس کمتر و نیز به همپوشانی بیشتر با سایر حوزه های دانش دچار می گردد. بدین منظور، اسپیرو و همکاران مدعی اند محیط های آموزشی طراحی شده بایستی بر پیچیدگی جهان واقعی و ساختارنایافتگی بسیاری از حوزه های دانش تاکید کند. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف بررسی کیفی اصول حاکم بر طراحی آموزشی مبتنی بر نظریه انعطاف پذیری شناختی در ترکیب با راهبردهای داربست سازی در محیط های یادگیری مبتنی بر رایانه، انجام شد. روش تحقیق، تحلیل محتوای کیفی (استقرایی) بود. جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه منابع و مقالات نمایه شده در پایگاه های اطلاعاتی (84 منبع) در بازه زمانی 2015-1991 مرتبط با نظریه های انعطاف پذیری شناختی و داربست سازی بود. نمونه برداری از این منابع با روش نمونه گیری هدفمند انجام گرفت و درنهایت الگوی طراحی آموزشی پیشنهادی مبتنی بر نظریه انعطاف پذیری شناختی مبتنی بر 9 اصل در ترکیب با راهبردهای داربست سازی ارائه گردید. ازآنجایی که نظریه انعطاف پذیری شناختی عموما برای کسب دانش پیشرفته ارائه شده است، لذا از الگوی فوق می توان برای طراحی آموزش ها برای فراگیران در سطوح تحصیلی متوسطه به بالا استفاده نمود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان توجه به آموزش بین رشته ای حقوق کودک در برنامه درسی مطالعات اجتماعی دورة ابتدایی کشور ایران انجام گرفته است. در این پژوهش از روش کیفی جهت مشخص نمودن مؤلفه ها و ویژگی های آموزش حقوق کودک و از روش تحلیل محتوا به منظور بررسی و تحلیل برنامه درسی مطالعات اجتماعی دورة ابتدایی استفاده شده است. جامعة آماری آن در بخش تحلیل محتوا، برنامه درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی کشور بود که از این جامعه، برنامه درسی مطالعات اجتماعی پایه های سوم، چهارم، پنجم و ششم در سال 1395-1394 به روش هدفمند انتخاب شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات، سیاهه تحلیل اهداف، سیاهه تحلیل محتوای کتب درسی و سیاهه تحلیل محتوای کتب راهنمای معلم بود که پس از مطالعة مبانی نظری و بسترهای قانونی، طرح پیشنهادی تهیه و تدوین شد و روایی آن توسط تعدادی از متخصصان علوم تربیتی و حقوق و کارشناسان مربوطه تعیین گردید. در این پژوهش از روش آنتروپی شانون برای تجزیه وتحلیل داده ها و مقایسه ضرایب آن ها استفاده شد و واحد تحلیل، جملات مندرج در متن کتب درسی، متن اهداف مصوب و متن راهنمای معلم بوده است. یافته های پژوهش نشان داد که در برنامه درسی مطالعات اجتماعی دورة ابتدایی در بخش اهداف بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه حقوق آموزشی (274/0) و کمترین ضریب اهمیت مربوط به حقوق بهداشتی (0) و دادرسی (0)، در بخش کتاب های درسی بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه حقوق بهداشتی (205/0) و کمترین ضریب اهمیت مربوط به حقوق دادرسی (15/0) و در بخش راهنمای معلم بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه حمایت های خاص (243/0) و کمترین ضریب اهمیت مربوط به حقوق دادرسی (0) است.

هدف از پژوهش حاضر مقایسة «الگوی مدیریت آموزش» و «الگوی اکتشافی تدریس» بود. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر گردآوری داده ها، توصیفی از نوع پیمایشی بود. جامعة آماری شامل دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی رشتة مدیریت آموزشی در دانشگاه های خوارزمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات و واحد رودهن بود که تعداد آن ها برابر با 86 نفر بود. در پژوهش حاضر از روش سرشماری استفاده شده است. به منظور گردآوری داده ها از پرسشنامة محقق ساخته استفاده شد. روایی پرسشنامه با استفاده از روایی محتوایی و پایایی آن نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (956/0) ارزیابی و مورد تأیید قرار گرفت. داده ها با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی و درصد) و آمار استنباطی (آزمون های کولموگروف-اسمیرنف، همگنی ماتریس همبستگی، t وابسته و ویلکاسون) مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته حاکی از آن بود که دو الگوی مدیریت آموزش و الگوی اکتشافی تدریس قابلیت شمولیت و استفاده در مقاطع مختلف تحصیلی، دوره های آموزشی و دروس گوناگون را دارند و از ویژگی های مؤثر در فرایند یادگیری برخوردار می باشند. همچنین تفاوت معناداری به لحاظ آماری بین این دو در نزد جامعه مورد مطالعه مشاهده شد. بر اساس نتایج، الگوی مدیریت آموزش نسبت به الگوی اکتشافی تدریس هم از نظر ابعاد شمولیت و هم از نظر 7 ویژگی مشترک دارای قابلیت و توان بیشتری بود.

این پژوهش با هدف تعیین تأثیر شیوة آموزش به کمک نقشة مفهومی بر میزان یادگیری درس زیست شناسی و به ویژه در راستای یادگیری معنی دار اجرا شد. برای این منظور از یک طرح نیمه آزمایشی با پیش آزمون و پس آزمون استفاده شد. جامعة آماری این پژوهش دانش آموزان سال سوم متوسطه علوم تجربی استان کهگیلویه و بویراحمد در سال 92-93 بود که دو کلاس به روش نمونه گیری هدفمند (که هر کلاس شامل 20 نفر بود) انتخاب شدند که در گروه کنترل فراگیران به شیوة مرسوم درس های مذکور را یاد می گرفتند و در گروه آزمایشی، مطالب درسی در قالب نقشه های مفهومی به دانش آموزان ارائه شد. تأثیر این کاربندی بر پیشرفت تحصیلی فراگیران در درس زیست شناسی از طریق آزمون های پیشرفت تحصیلی با شاخص های مقبول روایی و پایایی اندازه گیری شد. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که آموزش نقشة مفهومی بر میزان پیشرفت تحصیلی درس زیست شناسی و همچنین یادگیری معنادار آن تأثیر مثبتی داشته است.

هدف پژوهش حاضر بررسی گرایش رویکرد غالب برنامه درسی دبیران مدارس متوسطه اول ناحیه 3 آموزش وپرورش شهر اصفهان است. روش انجام این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر گردآوری داده ها توصیفی از نوع علی مقایسه ای است. جامعة آماری این پژوهش را نیز کلیه دبیران مدارس متوسطه اول ناحیة 3 آموزش وپرورش شهر اصفهان به تعداد 500 نفر تشکیل داده اند که با بهره مندی از روش نمونه گیری تصادفی ساده و فرمول تعیین حجم نمونه مورگان، 217 نفر از دبیران (79 نفر زن و 137 نفر مرد) انتخاب شدند و به پرسشنامه ای محقق ساخته که بر اساس دسته بندی رویکردهای برنامه درسی بر مبنای دسته بندی اسکایرو (1992) طراحی شده بود پاسخ دادند. اعتبار پرسشنامه با استفاده از شاخص آلفای کرونباخ و با نرم افزار spss20 برابر با 78/0 به دست آمده است. یافته ها حاکی از آن است که رویکرد غالب دبیران در اهداف، نقش معلم و نوع ارزشیابی، دو رویکرد علمی دانشگاهی و کارایی اجتماعی است این در حالی است که در دو رویکرد بازسازی اجتماعی و یادگیرنده محوری پایین تر از متوسط هستند. همچنین با توجه به میانگین های گزارش شده دبیران از میان دو رویکرد مورد توجه ابتدا به رویکرد علمی دانشگاهی و سپس به رویکرد کارایی اجتماعی توجه داشته اند.