پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1397 | دوره:15 | شماره:29 (پیاپی 56) |تعداد مقالات:15

عصر حاضر، عصر تحولات گوناگون علمی و تکنولوژیکی در جهان است. از استلزامات همنوا شدن با پیشرفت های علمی متنوع روز، بهره مندی از میان رشته ای ها است. پرسش پژوهش حاضر این است که با توجه به روزافزونی بهره گیری از میان رشته ای ها به ویژه در آموزش عالی کشورمان، «میان رشته ای ها از چه جایگاه و اهمیتی در مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و سایر اسناد بالادستی برخوردارند؟» برای پاسخ به این پرسش، ضمن استفاده از روش پژوهش کیفی، مطالعه ای توصیفی- تحلیلی و استنتاجی انجام شد. در این تحقیق پس از ارائه توصیفی از میان رشته ای ها در آموزش عالی و آشنایی با شورای مذکور، به تحلیل اسنادی مصوبات مرتبط، پرداخته شد. یافته ها نشان دهنده اولین کاربست میان رشته ای ها، در مصوبات اوایل انقلاب (1358) با عنوان «خدمات میان رشته ای» در آموزش عالی و کاربست دیگر آن در مصوبه سند نقشه جامع علمی کشور (1389) است. تحلیل محتوای مصوبات نیز انجام و در گام بعدی، برنامه های پنج ساله اول تا پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران به منظور بررسی میزان تاکید اسناد قبل و بعد از تشکیل شورا، به همراه اسناد بالادستی دیگر مطالعه شد. بر اساس یافته ها چنین نتیجه گیری شد که این شورا جزء پیشتازان توجه به میان رشته ای ها بوده که با ایجاد شرایط مطلوب، این توجه دوباره ظهور یافته و قبل از سایر نهادهای علمی وارد این بحث شده است.

یکی از وظایف دانشگاه ها، توانمندسازی دانشجویان در عرصه های مختلف از جمله شناخت آینده یا آینده پژوهی است. رشد توانایی آینده پژوهی دانشجویان می تواند از طریق آموزش در طی سال های تحصیل بهبود یابد، بنابراین می توان ادعا نمود که یکی از متغیرهای مهم که می تواند بر رشد توانایی آینده پژوهی دانشجویان تاثیرگذار باشد، کیفیت روش های تدریس و یادگیری آنان است. هدف این پژوهش طراحی روش های تدریس مبتنی بر توسعه آینده پژوهی در آموزش عالی بود که با شیوه پژوهشی کیفی و با استفاده از راهبرد مبتنی بر نظریه داده بنیاد انجام شد. در این راستا با استفاده از رویکرد هدفمند و به کارگیری معیار اشباع نظری، مصاحبه هایی نیمه ساختاریافته با 14 نفر از اساتید صاحب نظران حوزه برنامه درسی و آینده پژوهی در دانشگاه های استان فارس انجام شد، برای به دست آوردن اعتبار و روایی داده ها از دو روش بازبینی مشارکت کنندگان و مرور خبرگان غیر شرکت کننده در پژوهش استفاده شد. نتایج تحلیل داده ها در طی سه مرحله، کدگذاری باز، کدگذاری نظری و کدگذاری انتخابی با کمک نرم افزار MAXQDA12 به مفاهیم مجزا تفکیک شدند و 16 مقوله کلی به دست آمد. این مقاله یافته های مطالعه را در چارچوب مدل پارادایمی شامل: شرایط علی (4 مقوله)، پدیده محوری (آینده پژوهی به عنوان یک رویکرد کلی در تدریس)، راهبردها (3 مقوله)، زمینه (4 مقوله)، شرایط مداخله گر (2 مقوله) و پیامدها (2 مقوله) تحلیل کرده است.

هدف این پژوهش، دستیابی به مولفه های محتوای برنامه درسی تربیت اخلاقی از منظر کانت و ملا احمد نراقی و تحلیل مقایسه ای آن به منظور تبیین مولفه های مشترکی در حوزه محتوی برنامه درسی تربیت اخلاقی است. جهت نائل شدن به این هدف، سعی بر آن شده است با استفاده از منابع دست اول و منابع دست دوم شامل (کتب معتبر، پژوهش ها و تحقیقات مرتبط با موضوع پژوهش، نشریات و سایت های اینترنتی) مطالعه حاضر از طریق روش های تحلیل مفهومی و روش تحلیل تطبیقی مورد تحلیل و واکاوی قرار گیرد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که اندیشمندان مذکور به صورت ژرف به تربیت اخلاقی پرداخته و دلالت های قابل توجهی در محتوی برنامه درسی تربیت اخلاقی، ارائه نموده اند. کانت به عنوان نماینده دیدگاه غرب و ملا احمد نراقی به عنوان نماینده دیدگاه اسلامی، در محتوای برنامه درسی تربیت اخلاقی به رغم اختلاف نظرهای مشهود، مولفه های مشترک قابل استنباط و استخراجی نیز دارند که می تواند مورد نظر سیاست گذاران و برنامه ریزان درسی قرار گیرد. از جمله مولفه های مذکور می توان به تربیت انسان به عنوان اولویت اصلی برنامه های درسی، ضرورت پرورش بعد اخلاقی دانش آموز، پرورش حافظه طی برنامه درسی، عمل گرایی در برنامه های درسی، تجربه محوری در برنامه های درسی، تاکید بر نقد و نظر در برنامه های درسی و پرورش بعد دینی و معنوی دانش آموز اشاره نمود.

هدف از انجام این پژوهش طراحی برنامه درسی پژوهش محور علوم تجربی پایه ششم و سپس ارزشیابی آن از دیدگاه متخصصان برنامه درسی و معلمان ذی ربط است. روش پژوهش توصیفی-زمینه یابی است. جامعه آماری شامل معلمان پایه ششم شهرستان اسفراین (130 نفر) و متخصصان برنامه درسی استان خراسان شمالی و رضوی (40 نفر) است که به شیوه سرشماری مورد مطالعه قرار گرفت. برای جمع آوری داده ها از روش کتابخانه ای و پرسشنامه محقق ساخته شامل 40 گویه در چهار بخش هدف، محتوا، روش های تدریس و ارزشیابی بهره گرفته شد. روایی پرسشنامه توسط متخصصان تایید و پایایی از طریق آلفای کرونباخ 98 درصد به دست آمد. محقق برای طراحی برنامه ابتدا به مطالعه پیشینه و مستندات موجود درزمینه موضوع تحقیق پرداخته و بر اساس اطلاعات به دست آمده برنامه را طراحی و سپس جهت ارزیابی، آن را در قالب پرسشنامه در اختیار پاسخ گویان قرار داده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و آمار توصیفی (جدول فراوانی و درصد) و استنباطی (آزمون خی دو) استفاده شد. از جمله نتایج به دست آمده در این پژوهش، ویژگی هایی برای عناصر چهارگانه برنامه درسی (هدف، محتوا، روش های تدریس و ارزشیابی) پژوهش محور علوم تجربی پایه ششم بوده است که مورد تایید متخصصان و معلمان ذی ربط قرار گرفته است.

هدف از پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش درس علوم مبتنی بر نظریه هوش چندگانه بر خلاقیت دانش آموزان دختر دوره ابتدایی پایه پنجم شهر قروه بود. این پژوهش به روش نیمه آزمایشی از نوع پژوهش های مداخله ای و با استفاده از طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل صورت گرفت. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه دانش آموزان دختر دوره ابتدایی پایه پنجم شهر قروه بود که تعداد کل آنان 550 نفر بود. نمونه آماری در این پژوهش عبارت بود از 53 نفر از دانش آموزان دختر دوره ابتدایی پایه پنجم شهر قروه به طوری که افراد گروه نمونه به شیوه نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. برای سنجش خلاقیت از آزمون خلاقیت تورنس «فرم ب تصویری» استفاده شد. تجزیه و تحلیل یافته ها با استفاده از تحلیل کوواریانس انجام شد. یافته ها نشان داد که آموزش درس علوم مبتنی بر نظریه هوش چندگانه بر نمره کل متغیر خلاقیت دانش آموزان موثر بوده است. ابعاد خلاقیت از جمله انعطاف پذیری، اصالت، بسط و سیالی هم مورد بررسی قرار گرفتند و مشخص شد نمرات دانش آموزان در پس آزمون گروه آزمایش افزایش داشته است. بیشترین میزان افزایش نمرات در پس آزمون گروه آزمایش در بعد انعطاف پذیری و کمترین آن مربوط به بعد بسط بود. نتایج بیانگر این است که استفاده از این راهبردها برای افزایش خلاقیت دانش آموزان توسط معلمان دوره ابتدایی کاربردی و موثر است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین موفقیت خواهی، اشتیاق یادگیری و اهداف پیشرفت با معنای تحصیلی دانش آموزان دبیرستان های شهر بجنورد در سال تحصیلی 1395-1394 انجام شد. روش پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش را کلیه دانش آموزان دبیرستان های شهرستان بجنورد به تعداد 2579 نفر تشکیل دادند که از این تعداد با استفاده از جدول مورگان و به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای، تعداد 335 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات، چهار پرسشنامه موفقیت خواهی (انگیزه پیشرفت هرمنس، 1970)، پرسشنامه اشتیاق یادگیری (راهبردهای یادگیری خودتنظیمی، پینتریچ و دی گروت، 1990)، پرسشنامه اهداف پیشرفت (میدلتون و میگلی، 1998) و پرسشنامه معنی تحصیلی (هندرسون-کینگ و اسمیت، 2006) بود. روایی پرسشنامه ها با استفاده از نظرات اساتید و خبرگان تایید شد. ضریب پایایی آن ها نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه موفقیت خواهی (0.80)، پرسشنامه اشتیاق یادگیری (0.79)، اهداف پیشرفت (0.79) پرسشنامه معنای تحصیلی (0.79) محاسبه گردید. تجزیه وتحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از SPSS انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که بین موفقیت خواهی، اشتیاق یادگیری و اهداف پیشرفت با معنای تحصیلی دانش آموزان دبیرستان های شهر بجنورد رابطه معناداری وجود دارد. در این میان متغیر موفقیت خواهی دارای بیشترین همبستگی (0.47) و متغیر اهداف پیشرفت نیز کمترین همبستگی (0.33) را با معنای تحصیلی داشتند. همچنین نتایج آزمون تحلیل رگرسیون خطی چند متغیره نشان داد که متغیر های پیش بین 0.32 تغیرات معنای تحصیلی را تبیین کنند.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی پیامدهای ناشی از اثربخشی محتوای برنامه درسی دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد فیزیک کاربردی دانشگاه های کشور بر یکی از نیازهای مهم جامعه نظیر بیکاری دانش آموختگان این دوره ها بوده است. این مطالعه به بررسی ارتباط بین تجربیات علمی و عملی این دانش آموختگان که در دانشگاه های کشور تحت پوشش برنامه درسی در آموزش دانشگاهی به دست آورده اند با نیازهای جامعه، پرداخته است. روش پژوهش توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانش آموختگان این دوره ها از دانشگاه های سراسر کشور در سال تحصیلی 92-91 است که با روش نمونه گیری تصادفی 50 نفر انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در پژوهش مصاحبه ساختاریافته و پرسشنامه استاندارد رضایت شغلی است که بر روی نمونه اجرا شد و با استفاده از آمار توصیفی نتایج به دست آمده از مصاحبه و پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد که محتوای درسی این دوره ها نمی توانند نیازهای جامعه را برطرف کنند و نیاز به بازنگری دارند.

کودکی اولین و مهم ترین دوره زندگی آدمی است که در آن برای اولین بار مفهوم خود، طبیعت و روابط اجتماعی در آن شکل می گیرد. بر این اساس در هدف گذاری اصلی برای تدوین برنامه درسی ملی نیز به این اهداف برای کودکان پرداخته شده است. یکی از پرسش هایی که برای تحقق اهداف برنامه درسی به آن باید پاسخ داد چگونگی محیط فیزیکی است که امر آموزش و پرورش در آنجا رخ می دهد. از طرفی حضور طبیعت در طراحی فضاهای آموزشی نیز بنا بر مطالعات انجام شده، قابلیت های بسیار زیادی برای تامین نیازهای مختلف کودکان در رشد و آموزش و پرورش داراست. این پژوهش با هدف بررسی تاثیراتی که طراحی با رویکرد طبیعت محور در فضاهای آموزشی دوره ابتدایی می تواند بر رسیدن به اهداف برنامه درسی ملی داشته باشد، شکل گرفته. پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی تحلیلی است که با روش کتابخانه ای و بررسی متون و استدلال منطقی شکل گرفته است. یافته های پژوهش شامل راهکارهای طراحی طبیعت محور برای دستیابی به اهداف برنامه درسی ملی می باشند که از مهم ترین آن ها می توان به استفاده از الگوهای طراحی پایدار در طراحی مدارس، طراحی دو حیاط جداگانه آموزشی و ورزشی اجتماعی، طراحی فضاهای نیمه باز آموزشی در مجاورت فضای کلاس ها، استفاده از دید بصری به فضای سبز طبیعی از فضاهای داخلی، استفاده از شیوه های باغ سازی ایرانی در طراحی محوطه ها، ایجاد تنوع فضایی با ایجاد فضاهای متنوع بسته، باز و نیمه باز، اشاره نمود.

هدف اصلی پژوهش حاضر، تعیین رابطه بین میزان کاربست معیارهای تدریس اثربخش توسط استادان دانشگاه با روحیه علمی دانشجویان بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه مازندران در سال تحصیلی 93-1392 بوده است که از طریق نمونه گیری طبقه ای، 375 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل دو پرسشنامه محقق ساخته تدریس اثربخش و روحیه علمی بود. هر دو پرسشنامه مزبور حاوی 30 پژوهش پنج گزینه ای مطابق با مقیاس 5 درجه ای لیکرت بوده اند. روایی پرسشنامه ها از طریق بررسی و تایید ده نفر از استادان رشته علوم تربیتی حاصل شد و پایایی نیز به واسطه بازآزمایی روی 30 نفر از نمونه انتخابی جامعه اصلی بررسی شد که برای پرسشنامه تدریس اثربخش همبستگی بسیار بالا (r=0.85) و برای پرسشنامه روحیه علمی نیز همبستگی نسبتا بالایی (r=0.77) به دست آمد. اهم نتایج پژوهش حاکی از آن بود که عملکرد استادان دانشگاه مازندران در به کارگیری معیارهای تدریس اثربخش در معیار «برخورداری از ویژگی های شخصیتی» در حد «مطلوب» و در پنج معیار دیگر در حد «نسبتا مطلوب» است. سطح روحیه علمی دانشجویان نیز در هیچ یک از حیطه های مورد بررسی، در حد «مطلوب» نیست. همچنین یافته ها نشان دادند که بین عملکرد استادان در کاربست معیارهای تدریس اثربخش و سطح روحیه علمی دانشجویان، رابطه معناداری وجود دارد (p<0.05) و عملکرد استادان در میزان به کارگیری معیارهای تدریس اثربخش، پیش بین مثبت و معنی داری برای سطح روحیه علمی دانشجویان است. با توجه به نتایج پژوهش حاضر می توان اظهار داشت که عملکرد استادان در کاربست معیارهای تدریس اثربخش، نقش بسیار مهمی در سطح روحیه علمی دانشجویان دارد. از این رو ضروری است در راستای رشد سطح روحیه علمی دانشجویان، استادان دانشگاه، معیارهای تدریس اثربخش را به نحو مطلوبی مورد استفاده قرار دهند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین یادگیری خودراهبر، خودکارآمدی و سواد اطلاعاتی با رفتار تسهیم دانش در بین دانش آموزان پسر مقطع متوسطه ناحیه دو شهر اصفهان در سال تحصیلی 94-93 به روش توصیفی از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری تعداد 4995 پسران مقطع متوسطه ناحیه دو بود که از این میان با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری خوشه ای تعداد 356 نفر انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات 4 پرسشنامه یادگیری خودراهبر (Fisher, 2001) با 40 گویه، پرسشنامه خودکارآمدی (Shererr & Maddux،1982) با 17 گویه، پرسشنامه سواد اطلاعاتی با 18 گویه و پرسشنامه تسهیم دانش با 15 گویه بود که روایی صوری، محتوایی و سازه آن تایید و پایایی آن ها نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به دست آمد. داده های حاصل از پژوهش با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی شامل ضریب همبستگی، رگرسیون گام به گام و تحلیل واریانس مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج آزمون فرضیه های اصلی نشان داد که بین یادگیری خودراهبر با رفتار تسهیم دانش، خودکارآمدی با رفتار تسهیم دانش و بین سواد اطلاعاتی با رفتار تسهیم دانش رابطه معناداری وجود داشت. همچنین نتایج نشان داد که بین بعد رغبت برای یادگیری، بعد خودمدیریتی و بعد خودکنترلی با رفتار تسهیم دانش رابطه معنادار وجود داشت. همچنین بین بعد میل به آغازگری رفتار از خودکارآمدی، بعد میل به گسترش تلاش برای کارآمد کردن تکلیف از خودکارآمدی، بعد مقاوم در رویارویی با موانع از خودکارآمدی با رفتار تسهیم دانش رابطه معنادار وجود داشت. نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد ابعاد رغبت و خودمدیریتی از یادگیری خودراهبر توان پیش بینی رفتار تسهیم دانش را داشته است. همچنین بعد میل به گسترش تلاش برای کارآمد کردن تکلیف توان پیش بینی رفتار تسهیم دانش را داشته است.

هدف این پژوهش، شناسایی رابطه شیوه تدریس معلمان و پرورش نگرش علمی دانش آموزان مدارس ابتدایی دخترانه، در مناطق چهارگانه (شمال، جنوب، شرق و غرب) تهران در سال تحصیلی 89- 88 بوده است. از میان تمامی این مدارس، بیست معلم و بیست کلاس با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. اطلاعات از طریق پرسشنامه محقق ساخته، چک لیست مشاهده، اسناد و فایل فعالیت های کلاسی گردآوری شد. داده ها با آزمون های کلومگروف اسمیرنف، فریدمن، دوجمله ای و ضریب همبستگی اسپیرمن تجزیه وتحلیل شدند. طبق یافته ها، شیوه های مشارکتی، بدیعه پردازی، پرسش و پاسخ، بحث گروهی و آزمایشی با مولفه خلاقیت و شیوه ایفای نقش با کنجکاوی و تفکر انتقادی و شیوه تدریس واحدکار با هر سه مولفه همبستگی معنادار داشتند. بیشترین شیوه های تدریس به کار رفته حفظ و تکرار، سخنرانی، توضیحی، نمایشی و به وسیله رایانه و کم کاربردترین روش ها حل مساله و پرسش و پاسخ، مشارکتی، ایفای نقش و واحدموضوعی بودند، و پیرامون مولفه های نگرش علمی کنجکاوی دانش آموزان مورد مطالعه در حد متوسط و خلاقیت و تفکر انتقادی آنان در وضعیت نامطلوبی قرار داشت.

هدف از این پژوهش، بررسی رابطه سبک های یادگیری دانش آموزان دوره متوسطه با روش های تدریس ترجیحی آنان بود. جامعه آماری پژوهش، شامل 2199 نفر دانش آموز دوره متوسطه شهرستان میبد که با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم 325 نفر از آنان به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. روش پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی است. با استفاده از روش های آمار توصیفی و آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون، آزمون تحلیل واریانس، آزمون تعقیبی) داده ها مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که بین سبک های یادگیری و روش های تدریس ترجیحی دیداری، شنیداری، خواندنی - نوشتنی و جنبشی رابطه معنادار وجود داشت ولی بین سبک های یادگیری دانش آموزان برحسب سن و رشته تحصیلی تفاوت وجود نداشت. مقایسه سبک های یادگیری و روش های تدریس ترجیحی دانش آموزان برحسب جنسیت نشان داد که فقط رابطه سبک یادگیری و روش های تدریس ترجیحی شنیداری با جنس معنی دار بوده است و میانگین سبک یادگیری و روش تدریس ترجیحی شنیداری دانش آموزان دختر بیشتر از دانش آموزان پسر بوده است.