مطالعات ترجمه
سال:1391 | دوره:10 | شماره:38 |تعداد مقالات:13

امروزه ترجمه شفاهی، با توجه به پیشرفت سرع فن آوری و نیازهای روزافزون بشر، تبدیل به یکی از مهم ترین ابزارها و روش های برقراری ارتباط میان جوامع شده است. مترجم شفاهی نیز در برقراری این ارتباط نهایت تلاش خود را به عمل می آورد تا بتواند پیام زبان مبدا را به درستی به زبان مقصد انتقال داده، لحن گوینده سخن را حفظ نموده، و تاثیر خواسته شده را بر شنونده زبان مقصد داشته باشد.به هنگام انجام ترجمه، شفاهی یا مکتوب، دشواری هایی برای مترجم به وجود می آیند که آن ها را می توان بر حسب ماهیتشان به دو دسته دشواری های زبانی و دشواری های فرهنگی تقسیم نمود. این دشواری ها همچنین بر اساس سویه گی ترجمه نیز قابل دسته بندی و بررسی می باشند. در این نوشته آن دسته از دشواری های زبانی و فرهنگی میان زبان های فارسی و انگلیسی مورد بررسی قرار می گیرند که به هنگام ترجمه شفاهی همزمان از فارسی به انگلیسی مشکلات و چالش هایی را برای مترجم شفاهی همزمان به وجود می آورند.

هدف از تحقیق حاضر شناسایی و بررسی راهکارهایی است که در ترجمه عبارات محاوره ای از انگلیسی به فارسی مورد استفاده قرار می گیرند. در این مسیر گرایش های مترجمان و میزان رسمی بودن لحن متن ترجمه شده در سه ترجمه از کتاب ماجراهای هکلبری فین نوشته مارک تواین نیز مورد بررسی قرار گرفته است. چارچوب نظری تحقیق که از نوع توصیفی- مقایسه ای است بر اساس طبقه بندی هایی است که مک کریمیون (1963) و هولمز (1992) از زبان محاوره ای در انگلیسی ارائه داده اند. معیار بررسی زبان محاوره ای در فارسی نیز بر اساس طبقه بندی های ساتن (1965) است. علاوه بر این راهکارهایی که نیومارک (1988) و بیکر (1992) برای ترجمه شناسایی کرده اند در تعیین راهکارهای به کار رفته در ترجمه های فارسی این کتاب مورد استفاده قرار گرفت. در تجزیه و تحلیل متن انگلیسی کتاب 1075 عبارت محاوره ای- بر اساس چارچوب نظری تحقیق- شناسایی شد. نتیجه تحقیق نشان داد که راهکار «ترجمه با استفاده از واژه های خنثی تر» بیشترین مورد استفاده را در میان راهکارهای به کار رفته در سه ترجمه فارسی داشته و گرایش مترجمان بیشتر به سوی زبان مقصد بوده است. همچنین عبارات محاوره ای در هر سه ترجمه لحنی رسمی تر از متن اصلی دارند.

یکی از پدیده های فرهنگی- ادبی دوره قاجار ترجمه متون غیرفارسی به فارسی است. به طور کلی فرایند ترجمه متون به قرون قبل بازمی گردد با این حال شناخت این نهضت در دوره قاجار با تکیه بر منابع موجود، وسعت این نهضت را نشان می دهد. اولین ترجمه های مورد نظر به دوره عباس میرزا برمی گردد. عوامل توجه به این نوع ترجمه ها در فنون و نظام در دوره ناصرالدین شاه متعددتر می گردد. به گونه ای که رشد آگاهی های سیاسی و اجتماعی و گسترش روابط با غرب و حمایت شخص شاه از ترجمه متون، آن را به نهضتی تبدیل می کند که تاثیرات عمده ای بر فضای فکری مخاطبان خواهد داشت. کتب مختلف ترجمه شده نشان دهنده نوع علاقه، نوع نیازهای فکری- فرهنگی آن زمان خواهد گذاشت. همین عوامل در دوره های بعد، یعنی مظفرالدین شاه به بعد شکلی دیگر به خود می گیرد. در واقع تنش سیاسی- اجتماعی دوران مظفرالدین شاه، دوره استبداد صغیر و تحولات مربوط بدان باعث کندی در روند ترجمه متون می شود، از سوی دیگر روابط با فرانسه در بعد فرهنگی و اعزام محصلین به پاریس بحثی جداگانه در فرایند رشد و ترویج زبان فرانسه در ایران عهد ناصری و کتب ترجمه شده فرانسوی است که اکثریت آن را به خود اختصاص می دهد.

بدون شک تصریح یکی از شیوه های متداول در ترجمه است. با توجه به چنین دیدگاهی هر نوع تصریح دربردارنده نوعی افزایش است و مترادف با آن به شمار می رود. این مقاله به ماهیت تصریح به عنوان یک راهبرد ترجمه می پردازد و نگرش هایی در مورد ماهیت این پدیده ارائه می دهد. علاوه بر این، هدف مقاله حاضر پرداختن به این نکته است که چگونه نوع متن در عمل واقعی ترجمه بر تصمیم گیری مترجم تاثیر می گذارد. برای دستیابی به این هدف تحلیل مقابله ای و تحقیقی بر روی دستورالعمل ها در زبان انگلیسی و ترجمه آن ها به فارسی صورت گرفته است. تعداد بیست دستورالعمل از محصولات و ترجمه آن ها با هم مقایسه شده اند. برای ایجاد تعادل، چنین متن هایی شامل دستورالعمل های متعلق به کالاهای مختلف (لوازم خانگی، لوازم برقی و غیره) می باشد.تاکید مقاله بیشتر بر متون مربوط به کالاهای مصرفی است.

مقاله حاضر در پی تبیین رابطه ترجمه روشنگر با بیداری ایرانیان و شکل گیری نهضت مشروطیت ایران است. به منظور نیل به این هدف، کتاب ها و مقاله های تاریخی گوناگونی بررسی شدند و «پیوند ترجمه و بیداری افکار از نگاه بزرگان عصر قاجار»، «ترجمه کتاب و بیداری افکار»، «ترجمه مطبوعات و بیداری افکار» و «ترجمه نمایشنامه و بیداری افکار» هر یک در بخشی جداگانه مورد مطالعه قرار گرفتند. لازم به ذکر است که آثاری در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفتند که در دوران پیشامشروطه (از آغاز حیات سلسله قاجار در سال 1161 ش/ 1195 ق تا امضای فرمان مشروطیت در سال 1285 ش/ 1324 ق) ترجمه شده و از مضمونی سیاسی- اجتماعی برخوردار بودند. در نهایت، چنین نتیجه گیری شد که در دوران مورد نظر ترجمه روشنگر در اشکال گوناگون در خدمت بیداری افکار قرار گرفته است.

در تحقیق حاضر ترجمه ساختارهای نشاندار از انگلیسی به فارسی در متون شفاهی بررسی شده است. بدین منظور از مدل گرزگورک و هالیدی در بررسی ترجمه سریال گمشده استفاده شد. ابتدا ساختارهای نشاندار در انگلیسی شناسایی و سپس با ترجمه فارسی آن ها مقایسه شد. نتایج حاصل بیانگر این است که پیش نشینی قیود زمان و مکان کمترین مشکل و پیش نیشینی عبارت گزاره ای بیشترین مشکل را در ترجمه به فارسی ایجاد می کند. در یک نگاه کلی، نیمی از ساختارهای نشاندار در انگلیسی به ساختارهای نشاندار در فارسی ترجمه شده و نیم دیگر به ساختارهای غیرنشاندار. به طور کلی جهار رویه در ترجمه ساختارهای نشاندار مشاهده شد: ترجمه به ساختارهای نشاندار مشابه، ترجمه به ساختارهای نشاندار متفاوت، ترجمه به ساختارهای غیرنشاندار و حذف.

یکی از موارد جهانی در زبان ها، عناصر نشاندار است. این عناصر که در فراگیری زبان بعد از تثبیت پارامترها تثبیت می شود. می تواند میزان شباهت یا تمایز بیشتر دو زبان را موجب شود. به این دلیل که این عناصر مانند پارامترها حالت انتخاب دارد و هر زبان می تواند یکی از دو فرض موجود انتخاب کند. در صورت انتخاب همسان یک صورت نشاندار در دو زبان موجب تشابه بیشتر دو زبان و انتخاب غیر همسان موجب تمایز بیشتر آن ها می گردد. از این جهت که این عامل می تواند موجب تمایز دو زبان شده باشد در ترجمه که سعی در ارائه ساختی نزدیک به زبان مبدا وجود دارد بسیار حائز اهمیت است. با توجه به اینکه عدم رعایت نشانداری در زبان موجب غیر دستوری شدن ساخت نمی شود و این موجب می شود مترجم خطای خود نشود، اهمیت پرداختن به این موضوع خصوصا با توجه به ترجمه های قرآن کریم مضاعف می گردد.این پژوهش با مطالعه یکی از ساخت هایی که صورت بی نشان و نشاندار آن برخلاف زبان فارسی می باشد، ترجمه های فارسی قرآن کریم را مورد بررسی قرار داده است. این ساخت که صورت بی نشان آن در زبان فارسی با فعل مثبت و در زبان قران (عربی کلاسیک) با فعل منفی می باشد، مورد غفلت مترجمان فارسی قرآن کریم قرار گرفته و غالبا ناخودآگاه به صورت نشاندار ترجمه کرده اند. این پژوهش همچنین نشان می دهد که در مواردی محدودیت های معنایی و همچنین تاکید که در چنین ساخت هایی تمایز نشاندار و بی نشان در غربی خنثی می گردد لازم است مترجم در برگردان زبان قرآن به زبان فارسی به صورت نشاندار که به لحاظ ساخت مانند صورت عربی آن ساختی منفی خواهد بود، بر گرداند.

جعبه ابزار مترجم گوگل از جمله جدیدترین امکانات ترجمه ای بر خط است. این جعبه ابزار در واقع ابزاری برای ویرایش متون ترجمه ای است که به کاربران این امکان را می دهد تا ترجمه های انجام شده توسط ترجمه گر گوگل را به راحتی ویرایش کنند. جعبه ابزار مترجم گوگل دارای ویژگی هایی است که می تواند آنرا با ابزاری سودمند برای ترجمه آموزان و حتی مترجمان حرفه ای تبدیل کند. از جمله ویژگی های این جعبه ابزار این است که به کاربران این امکان را می دهد که همزمان به ترجمه گوگل و ترجمه سایر کاربران دسترسی داشته باشند. علاوه بر این، با کمک این ابزار کاربران می توانند ترجمه خود را به صورت برخط به اشتراک بگذارند. از طرف دیگر، کار با این جعبه ابزار بسیار ساده است و طراحی واسط آن به گونه ای است که کاربران به راحتی می توانند از امکانات متعدد آن بهره مند شوند. مقاله حاضر با اشاره ای اجمالی به ترجمه گر گوگل و جعبه ابزار مترجم گوگل، گزارشی از مطالعه انجام شده درباره استفاده از جعبه ابزار مترجم گوگل در کلاس ترجمه ارائه می دهد. گروه آماری مورد مطالعه در این پژوهش، که 22 دانشجوی سال آخر دوره کارشناسی ترجمه از دانشگاه علامه طباطبائی بودند، از جعبه ابزار مترجم گوگل به منظور ترجمه متون سیاسی از زبان انگلیسی به فارسی استفاده کردند.

پیدایی مترجم، مفهومی پذیرفته در حوزه مطالعات ترجمه محسوب می شود. هدف این تحقیق، بررسی به کارگیری راهبرد بیگانه سازی و ترجمه های نوواژه ای در سطح متنی (texual)، و نیز استفاده از پانویس ها، و پیشگفتار در سطح فرامتنی (paratextual) از سوی مترجمان آثار شل سیلوراستاین بوده است. به منظور پاسخ به سوالات تحقیق، سه کتاب سیلوراستاین با نام های Where the Sidewalk Ends،A Light in the Attic  و Falling Up به همراه دو ترجمه فارسی آن ها تحلیل شده اند.هر دو مترجم از راهبردهای مذکور به میزان متفاوت استفاده کردند. هر دوی آن ها از لحاظ به کارگیری روش بیگانه سازی، با اختلاف کوچکی در Where the Sidewalk Ends و Falling Up، حضور چشمگیری داشتند. در استفاده از نوواژه ها و عناصر فرامتنی باید گفت خادمی (مترجم 2) از هیرمندی (مترجم 1) در تمام کتاب ها پیشی گرفت. تلویجات ضمنی استفاده از این راهبردها ماهیتی ایدئولوژیکی داشتند، به گونه ای که صدای مترجم (2) بیشتر و بلندتر شنیده می شد، او قدرت بیشتری داشت و خود را به جایگاه نویسنده رساند.

ارزشیابی ترجمه یکی از دروس اصلی دوره کارشناسی ارشد مترجمی زبان انگلیسی در سراسر جهان است. تا به امروز، هیچ پژوهشی برای بررسی کارایی این درس از دیدگاه دانشجویان انجام نشده است. از این رو، این مطالعه کیفی با هدف بررسی سرفصل آموزشی و برنامه درسی استادان این درس از دیدگاه دانش آموزان انجام شده است. برای این منظور، پرسشنامه ای طراحی شده و 38 دانشجو از 3 دانشگاه ایران آن را تکمیل کرده اند تا تجزیه و نظر خود را درباره کارایی سرفصل آموزشی و برنامه درسی استادان این درس بیان کنند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل کیفی داده ها نشان داد که سرفصل آموزشی با نیازها و انتظارات دانشجویان مطابقت ندارد. همچنین برنامه های درسی استادان، با نیازها و انتظارات دانشجویان و با سرفصل آموزشی همخوانی ندارند. مهم ترین مساله این است که موضوع اصلی که در این سرفصل نادیده گرفته شده، ارزشیابی کیفیت ترجمه است. با توجه به نتایج این پژوهش پیشنهاد می شود سرفصل آموزشی و برنامه های درسی استادان اصلاح شوند و در آن ها مدل ها و روش های ارزیابی کیفیت ترجمه بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند و در طراحی سرفصل آموزشی و برنامه درسی به نیازها و انتظارات دانشجویان، به عنوان ذینفعان اصلی این دوره، توجه بیشتری مبذول گردد.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی ارتباط بین واژگان قرآن، انتخاب معادل های مختلف و تاثیر انتخاب معادل های متعدد در انتقال صحیح پیام است. واضح است در فرآیند ترجمه، استفاده از واژه مترادف نمی تواند به طور کامل جایگزین واژه ای دیگر شود. از این رو در صورت استفاده از معادل های مختلف برای یک واژه در زبان مقصد، این مکان وجود دارد که خواننده مقصد برداشت نامناسبی از آیه داشته باشد. لذا در این مقاله سعی بر این است تا ثبات در معادل گزینی به عنوان معیاری برای ارزیابی کیفیت کار دو مترجم قرآن- آرتور جان آربری و عبدالله یوسف علی- بررسی شود و نقش تکرار واژه در متن قرآن در این خصوص مورد ارزیابی قرار گیرد. بدین منظور از واژگانی استفاده شد که از تنوع تکرار متفاوتی برخوردار بودند. پس از انتخاب واژه، تعداد تکرار واژه در قرآن (فراوانی واژه)، معادل های واژگانی، تعداد معادل های استفاده شده و در نهایت میزان درصد تکرار معادل در زبان انگلیسی در ترجمه آربری و یوسف علی با استفاده از نرم افزار قرآنی ذکر محاسبه گردید و داده های به دست آمده بر اساس بیشترین معادل استفاده شده در ترجمه و بیشترین درصد معادل انتخابی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و نتیجه این شد که از جنبه انتخاب معادل یکسان در ترجمه، آربری عملکرد بهتری نسبت به یوسف علی داشته است.

ترجمه متون دارای عناصر فرهنگی، به خصوص زبان عامیانه و محاوره ای و اصطلاحات، برای مترجم از جمله متون چالش برانگیز تلقی می شود. در این گونه متون نویسنده اصلی نمادهایی را بنابر هنجارهای اجتماعی و فرهنگی جوامع مورد نظر خود به تصویر می کشد. در این مسیر گاه بی پروا نویسنده متن مبدا در کاربرد الفاظ و عبارات عامیانه ممنوع در جامعه مقصد، مترجم را دچار دل نگرانی و یا سردرگمی می نماید. در این مقاله اهمیت موضوع با بررسی دو متن ترجمه شده در زبان فارسی با فاصله 28 سال از یکدیگر، از رمان ناتور دشت سالینجر که از آثار برجسته ادبیات جهان و دارای زبان غالب محاوره ای است، مورد کنکاش قرار گرفته است. سالینجر برای بیان مسائل واقعی جامعه آمریکا از مضامین نامنعارفی استفاده کرد که به عقیده برخی از نویسندگان آوایی بود که جای خالی آن حس می شد. در چنین اثر ادبی، بی شک نویسنده استفاده از زبان بخصوص برای شخصیت اصلی داستان را هدفمند و سنجیده به کار برده است. در مطالعه حاضر تعداد و نوع اصطلاحات و ترجمه آن ها بر مبنای راهبردهای موجود زبانشناختی بررسی شد. نتایج نشان داد که از آن جایی که در دو ترجمه فارسی راهبردهای متفاوتی برای ترجمه عبارات اصطلاحی متن اصلی به کار رفته است، شخصیت اصلی داستان که خود راوی نیز هست، از دید خواننده به نظر متفاوت می رسد. اگر چه هر دو ترجمه این کتاب به دلیل اینکه با دقت و ظرافت انجام شده، در بین فارسی زبانان مقبول است، تفاوت مذکور را می توان در نگاه غالب فرهنگی در دهه 40 و 70 جامعه ایرانی دانست که مترجمان این دو اثر را نیز تحت تاثیر قرار داده است.